Быраас түбүгэ хаһан да бүппэт

Екатерина Кузьмина, быраас идэлээх, Амма улууһугар тэриллибит обсерваторга сиэстэрэлиир:

— Билигин биһиэхэ саамай ыктарыылаах кэм. Улууска коронавирус тарҕамматын туһугар күүстээх үлэ барар. Биһиги обсерваторга 12-лии чаас солбуйса сылдьан дьуһуурустубалыыбыт. Медик киирбит дьон температуратын кээмэйдиир, уопсай туруктарын көрөр. Санитарка туох баар обработканы барытын оҥорор, дезинфекциялыыр суурадаһынынан күҥҥэ иккитэ-үстэ барытын сууйа-сото сылдьар, бактерициднай лаампаларынан дезинфекция эмиэ оҥоһуллар. Биирдиилээн көмүскүүр таҥастаахпыт, ол үлэлээн бүттүҥ да, тута биир-биир бэрээдэгинэн дезрастворга биир чаас кэриҥэ илитиллэ сытар. Бэйэбит душтанабыт, онтон ыраас таҥас кэтэн баран, «ыраас зонаҕа» ааһабыт. Онно күҥҥэ түөртэ аһаталлар, биирдэ туттуллар иһиккэ аһы аҕалан аан таһыгар ууран кэбиһэллэр. Дьолго, Амма улууһугар коронавирустаах киһи суох. Билиҥҥи туругунан, уопсайа 57 анаалыс оҥоһуллубутуттан, 52-тэ “отрицательнай”, биэһигэр түмүгэ биллэ илик.

Табаһыт буолар — дьылҕа

Степан Лавров, Сэбээн Күөл көс общинатын табаһыта:

— Билигин биһиэхэ уопсайа 300 төбө табалаахпыт. Таба иитиитигэр уустук кэм үүннэ. Таҥнары түһүү баран иһэрэ номнуо уонча сыл буолла диэн көрөбүн. Сылы быһа бөрө мэнээктээн, табаны туруорбат буолла. Табаһыттар хапкааннаан бултуу сатыыллар да, быйыл биири да туттара иликтэр. Урут адьырҕаны күүстээх дьаатынан бултаһарбыт. Билигин, бэл, таба укуола тиийбэт, ветпрепараттар кырыымчык буоллулар.

Мин 16 сааспыттан ыстаадаҕа үлэ­лиибин. Уон аҕыспын туолуохпар дылы тайҕаны кэтэ сылдьан үлэлээбитим. Оччолорго кырдьаҕастар күүстэринэн бөһүөлэккэ утаарбыттарын өйдүүбүн – “бачча эдэр эрээри кимниин да кэпсэппэккэ, алтыспакка сылдьыаҥ дуо, муҥ саатар баран дьоҥҥун көрүс”, — дииллэрэ.

Мин саныахпар, табаһыт буолар дьылҕам буолуо. Ис сүрэххиттэн ылларан, дууһаҕынан таттаран идэҕин буларыҥ саамай сөп. Табаһыт таба майгытын билэр буолуохтаах. Туттарыттан-хаптарыттан сирдэтэн, таба туругун таба таайыахтаах. Кинилэр эмиэ дьон курдук тус-туспа майгылаахтар-сигилилээхтэр. Аҥардас биирдэ көрөөт да, ыстаадаҕа хас төбө суоҕун, хас таба быстыбытын быһаарарбын дьон олус сөҕөөччү-махтайааччы.

Урут таба бостууктара эдэртэн эмэнигэр тиийэ элбэх буолааччылар. Саастаах дьону ыстаадаҕа үлэлэтимэҥ диэн ыйаах тахсыаҕыттан, утум быһынна дии саныыбын. Кырдьаҕас, уопуттаах табаһыттар ыстаадаҕа бааллара ыччаты идэҕэ салгыы иитиигэ, эдэр көлүөнэ табаһыттары сыһыарарга оруола муҥура суох этэ.

Үлэһит киһи өлөн-охтон биэрбэт

Егор Иванов, Мирнэйгэ тутууга үлэһитэ:

— Мин дойдубар үлэ булбакка, хаһыа да буолан, Мирнэй таһыгар муоста тутуутугар үлэлии сылдьабыт. Куһаҕана диэн сибээс суох. Биирдэ эмэ биир биэрэстэлээх сиргэ хайаҕа ыттан баран, төлөпүөнүнэн дьоммун кытта кэпсэтэбин. Биллэн турар, дьоммун, дойдубун ахтабын. Ол да буоллар үлэтэ суох сылдьыахтааҕар маннык быдан ордук. Тыа сиригэр үчүгэй үлэни булар күчүмэҕэйдээх.

Сатабыллаах сатаабата суох

Андрей Атласов, Өймөкөөн улууһун олохтооҕо:

— Өбүгэ үгэһин аныгылыы сиэрдээн туттар баҕа санаабын олоххо киллэрдим – хотону дьиэни кытта холбуу туттан кыстаатым. Бэйэм тутуу салаатыгар үөрэммиттээҕим, сопхуоска, ОДьКХ-ҕа араас үлэлэри үлэлээн баран, 2004 сылтан сылгынан, ынах сүөһүнэн бааһынай хаһаайыстыба буолбутум.

Историяны ылан көрдөххө, былыр бастакы хаһаахтар кэлиэхтэрин иннинэ сахалар син ньир бааччы олорбуттар. Оннооҕор ыраахтааҕы саҕана итинник алаас-алааһынан тарҕанан хас да үйэ устата олордохторо дии. Онтон  өрөбөлүүссүйэ, гражданскай сэрии дьалхааннаах сылларын кэнниттэн, күүс өттүнэн күһэйии түмүгэр, дьиэни хотонтон араарыы үлэтэ күүскэ барар. Ордон хаалбыт дьону, сүөһүнү, сылгыны биир сиргэ түмэн, холкуостары тэрийбиттэрэ. Отутус сылларга улахан тутуу бөҕөтүн ыыппыттара. Онтон отуттан эрэ тахса сыл иһигэр, 1965 сыллар диэки бөдөҥсүтэн,  сопхуостары тэрийээри, холкуостары барыларын биир сиргэ түмпүттэрэ. Ол түмүгэр бүтүн дэриэбинэлэр кураанах туран хаалбыттара.

Биллэн турар, Сэбиэскэй кэмҥэ тутуу киэҥ далааһыннаахтык барбыта, үлэ күөстүү оргуйара, судаарыстыба тыа хаһаайыстыбатыгар үтүмэн көмөнү оҥороро, дьон биир санаанан сылдьара. Онтон “перестройка” саҕаламмыта. Эмиэ ыһыллыы-тоҕуллуу, үрэллии кэмигэр ол тутуулартан туох да хаалбата диэххэ сөп. Бу барыта биһиги усулуобуйабытыгар сөп түбэспэт тутуулар. Дуоннаах үп көрүллүбэтэ да, итиэннэ дьон санаата-оноото атарахсыйан, бу баараҕай тутуулар күл-көмөр буолбуттара саарбахтаммат. Билигин тутуллар саҥа хотоннор үчүгэйдэр эрээри, норуот майгытыгар барсыбаттар, итиэннэ, кылаабынайа, ыччат сыстыбат. Ол иһин, ханнык да былааска, ханнык да усулуобуйаҕа эппиэттэһэр эбийиэги туппут киһи диэн баҕа санаабынан сирдэтэн, бу бырайыакпын сэттис сылбын сыта-тура толкуйдаан таһаардым.

Хотоммор 15 төбөнү кыстаттым. Дьиэ, гараж ситэ бүтэ иликтэр. Хотон бу кыһын ичигэс эрээри, буочукалар турар өттүлэрэ уонна үрдэ кырыарар. Баҕар, дьиэ өттүттэн эмиэ тымныы хаарыйа турарыттан буолуо. Ол да буоллар, ититэр систиэмэ наада эбит диэммин, турба, хочуол оһох оҥорорго сананным. Тимир лиис ыллардым. Хотоҥҥо тымныйар сиригэр икки  радиатор уонна хотону эргиччи  систиэмэ турбатын ыытаары гынабын. Урукку баҕа санаам — көмүлүөк оһох хайдах да кыайан турбат эбит. Уопсайынан, үчүгэй баҕайытык кыстаатыбыт. Муостата бэркэ табыллыбыт. Ииги-сааҕы анныгар киллэрбэт. Кэлин да сыта суох буолуо диэн эрэл баар. Муостатын 9×9 см буруустарынан оҥорбуппут, кэчигирэччи ууран. Ыраастыырга табыгастаах, бөҕө-таҕа. Онон быйылгы кыстык туругунан хотоммор “4” сыананы биэрэбин. Уруккубунааҕар үс төбө сүөһүнэн элбэҕи кыстаттым. Хотон бэйэтэ уһун синньигэс быһыылааҕа бастаан хайдах эрэ курдук этэ, билигин бэйэбит да үөрэннибит. Сүөһүлэр ордук сөбүлүүллэр — сылдьарга, ыырга, ыраастыырга, аһатарга олус табыгастаах, хаамарга эрэ уһун.

Ити курдук, араас идэни талан, араас эйгэҕэ үлэлии-хамсыы сылдьар дьону кытта кэпсэттэххэ, киһи санаалыын үөрэр, эгди буолар. Талбыт идэтин таптаан, бар дьон, өрөспүүбүлүкэ туһугар үлэлиир дьоҥҥо барҕа махталбын тиэрдиэм этэ.