Сэргээ

Ол чэрчитинэн, Москубаҕа бара сылдьан, РФ Бэрэсидьиэнин иһинэн СӨ Бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Андрей Федотовтыын кэпсэттим.

УРУККУТУТТАН УЛАРЫЙБАТАХ

— Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ тэриллибит күнүттэн ыла өрөспүүбүлүкэ салалтатын иннигэр турбут стратегическай суолталаах соруктары ситиһэргэ сыалламмыт бырайыактары сүрүннүүр, итиэннэ Саха Сирин интэриэһин былаас бэдэрээлинэй уорганнарыгар көмүскүүр. Онтон ыла улахан уларыйыы суох, билигин да ити соругу толоробут. Саха АССР олохтонуутугар сүдү суолталаах киһибит Максим Кирович Аммосов ыйбыт суолуттан харыс да халбарыйбакка үлэлии сылдьабыт, – диэн Андрей Сандаминович кэпсэтиини устуоруйа чахчыларынан саҕалыыр.

Маны тэҥэ Максим Аммосов Саха Сирин бастакы бастайааннай бэрэстэбиитэлэ буоларын даҕатан бэлиэтиир. Кини 1922 сыллаахха РСФСР норуоттарын дьыалаларын комиссариатын иһинэн Саха АССР бэрэстэбиитэлистибэтин салайбыт, билиҥҥи биэдэмистибэ устуоруйата ити кэмтэн саҕаламмыт.

Ил Дархан Айсен Николаев Андрей Федотовы бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ салайааччытынан аныырыгар, биэдэмистибэни эрэгийиэн социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын боппуруостарын тэҥҥэ быһаарсар судаарыстыбаннай былаас уоргана оҥорорго сорук туруорбут.

Кэпсэтээччим иһитиннэрэринэн, бэрэстэбиитэлистибэ билигин СӨ Ил Дархана уонна Бырабыыталыстыбата ыытар үлэлэрин өйүүр, итиэннэ тырааныспар, мэдиссиинэ, энэргиэтикэ, үөрэхтээһин, наука, онтон да атын эйгэ инфраструктураларын сайыннарар бырайыактарга болҕомтотун уурар.

Арассыыйаттан уонна тас дойдулартан инвестордары булууга уонна олору арыаллыырга үлэлэһэр, атын эрэгийиэннэри уонна дойдулары кытта сибээһи олохтууллар. Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ Саха Сирин таһымын (статуһун) үрдэтэр тэрээһиннэри ыытар, диаспораны кытта ситими тутар, итиэннэ ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит биир дойдулаахтарын өйүүр.

Былаас бэдэрээлинэй уорганнарын кытта үлэ туһунан кэпсээбититтэн сырдатар буоллахха, СӨ Ил Дархана уонна Бырабыыталыстыбата бэдэрээлинэй киини кытта көрсөллөрүн, мунньахтыылларын тэрийэллэр. Холобур, тырааныспар стратегическай сайдыытын туһунан сэминээр-мунньахха бэрэстэбиитэлистибэ дакылаат бэлэмнээбит. Онно этиллибит тосхоллор Айсен Сергеевич дойду Бэрэсидьиэнигэр иһитиннэрбит дакылаатыгар киирбиттэр. Ол түмүгэр Владимир Владимирович РФ Тырааныспарга министиэристибэтигэр туһаайан, бэдэрээлинэй суолталаах «Өлүөнэ», «Бүлүү» уонна «Халыма» суолларга сыл устата тохтоло суох алларанан сырыы баар буоларын хааччыйыы боппуруостарын 2030 сылга диэри быһаарарыгар сорудахтаабыт. Онон сибээстээн, Иркутскайтан Магадааҥҥа уонна Саха Сириттэн Амур уобалаһыгар диэри үрэхтэри, өрүстэри, ол иһигэр Өлүөнэни туоруур муосталардаах суолу тутуу өйөммүт.

2018-2021 сылларга СӨ Ил Дархана РФ Бырабыыталыстыбатын, бэдэрээлинэй министиэристибэлэрин уонна биэдэмистибэлэрин салайааччыларын кытта көрсөрө икки төгүл элбээбитин Андрей Сандаминович бэлиэтиир. Айсен Сергеевич ити өттүгэр олус көхтөөх бэлиитикэни ыытар. Ол иһин туруорсууларбыт туолар, бырайыактарбытын өйүүр, саамай үрдүк таһымҥа дьүүллэһэр буолбуттарын бары да билэ-көрө сылдьабыт.

АРАССЫЫЙАНАН ЭРЭ МУҤУРДАММАТ

— Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ ыытар үлэтин географията дойдубут үс киин куоратынан эрэ муҥурдаммат. Биһиги атын эрэгийиэннэри, итиэннэ Азия-Чуумпу акыйаан, Евросоюз дойдуларын дипломатическай куорпустарын, Турцияны, Индияны кытта үлэлэһэбит. Ордук чугас уонна сылаас сыһыан тутулуга суох доҕордуу уонна уруккута бырааттыы судаарыстыбаларбытыныын – Белоруссияны, Киргизияны, Казахстаны уонна Узбекистаны кытта, – диэн Андрей Федотов үлэ киэҥ хабааннааҕын кэпсиир. Холобур, ааспыт сыл күһүнүгэр Саха Сирин дэлэгээссийэтэ Белоруссияҕа бара сылдьан, маһы таҥастыыр бырамыысыланнас, эргиэн, экэниэмикэ, култуура, онтон да атын эйгэлэргэ тэҥҥэ үлэлэһэргэ, ыарахан уйуктаах уонна карьернай тиэхиньикэлэри аҕаларга Сөбүлэҥ түһэрсибит.

Бүтэһик сылларга бэрэстэбиитэлистибэ Арассыыйаҕа тас дойдулар дипломаттарын уонна посолларын ойохторун түмэр Дьахталлар аан дойдутааҕы кулууптарын кытта ситими олохтообут. Икки сыллааҕыта ити кулуупка өрөспүүбүлүкэни билиһиннэрбиттэр, манна 21 дойдуттан 78 ыалдьыт кыттыбыт. Саха АССР тэриллибитэ 100 сылыгар саха киинэтин нэдиэлэтин ыытары былаанныыллар, онно кулууп чилиэттэрин кытыннарар санаалаахтар.

– Дойдубут атын субъектарын кытта бииргэ үлэлэһиигэ 47 сөбүлэҥи уонна былааны олоххо киллэриигэ кыах иһинэн кылааппытын киллэрэбит. Билигин Крымныын туристическай уонна Тверской, Новгородскай, Архангельскай, Нижегородскай, Калининградскай, Московскай уонна Ленинградскай уобаластардыын, Татарстан, Хотугу Осетия-Алания уонна да атын өрөспүүбүлүкэлэри кытта историческай-сырдатар бырайыактары бэлэмниибит. Ржев анныгар Сэбиэскэй Сойуус Геройа Ф.М. Охлопков аатынан байыаннай-патриотическай лааҕыр үлэлииригэр кыттыгастаахпыт, – диэн кэпсэтээччим иккис кэрчиги түмүктүүр.

ДИАСПОРАЛАРДЫЫН СИТИМИ ТУТУУ

Андрей Сандаминович этэринэн, бэрэстэбиитэлистибэ Арассыыйа атын эрэгийиэннэриттэн саҕалаан, аан дойду саамай ыраах дойдуларыгар тиийэ үлэлиир эбит. Холобур, Канадаҕа, АХШга баар диаспоралары кытта сибээһи туталлар. Быһа холоон аҥаардас Москубаҕа уонна Москуба уобалаһыгар 10 тыһыынча кэриҥэ саха олорор.

– Биһиги сорукпут – биир дойдулаахтарбыт төрөөбүт сирдэриттэн, норуоттарыттан тэйбэттэрин хааччыйыы, култуураларын умнубаттарын туһугар барыларын түмүү. Кинилэр төһө да олорор сирдэрин уларыппыттарын иһин, үгүстэрэ Саха Сирэ соргулаах, баай-талым олохтоох буоларын туһугар ыалдьар, бэйэлэрин көҕүлээһиннэрин этии быһыытынан киллэрэллэр, – диир.

Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ иһинэн номнуо бэһис сылын көдьүүстээхтик Уопсастыбаннай сэбиэт үлэлиир. Кинилэр ортолоругар юристар, преподавателлэр, суруйааччылар, музыканнар, урбаанньыттар, быраабы араҥаччылыыр уорганнар бэрэстэбиитэллэрэ бааллар. Сэбиэт нэһилиэнньэттэн киирбит араас боппуруостары быһаарсар.

Андрей Федотов кэпсииригэр олоҕурдахха, Арассыыйа атын эрэгийиэннэригэр, тас дойдуларга сахалар диаспоралара элбэх эбит. Кинилэри кытта ыкса үлэ ыытыллара кэрэхсэбиллээх дьыала.

400-ТЭН ТАХСА САЙААПКА КИИРЭР

Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэҕэ нэһилиэнньэттэн көрдөһүү сыллата элбии турарын кэпсэтээччим иһитиннэрдэ. Ол курдук, Москубаҕа уонна Санкт-Петербурга дьиэ буларга, оҕолорун биэбэйиккэ эбэтэр оскуолаҕа киллэрэргэ, докумуоннары сөргүтэн оҥотторууга, эми уонна бородууктаны тириэрдиигэ, өлбүттээҕи төрөөбүт дойдутугар илдьэргэ көмө көрдүүллэр эбит. Андрей Федотов этэринэн, ааспыт сылга 400-тэн тахса итинник ис хоһоонноох сайаапка киирбит. Нэһилиэнньэ боппуруостарын уонна этиилэрин социальнай ситимнэргэ, мессенджердэргэ, электроннай почтаҕа ыыталлар, төлөпүөнүнэн эрийэн ыйыталлар, итиэннэ бэрэстэбиитэлистибэҕэ бэйэтигэр кэлэн этэллэр эбит.

Оттон тустаах биэдэмистибэ өттүттэн боломуочуйа иһинэн төһө кыалларынан биир дойдулаахтарын өйүүллэр. Суһал быһыыга-майгыга үлэһиттэр күнүстэри-түүннэри үлэлииллэр. Холобур, аймахтарын сүтэрдэхтэринэ, буларга көмө көрдөөн, суукка ханнык баҕарар кэмигэр эрийэллэр.

ЭМТЭНЭЭЧЧИЛЭРГЭ КӨМӨ

– Москуба уонна Санкт-Петербург куораттар бастыҥ мэдиссиинэ тэрилтэлэригэр тустаах эмтэниини ааһыыга биһигиттэн көмө көрдөөһүн тыын боппуруостарбытыттан биирдэстэрэ буолар. Бэйэбит боломуочуйабытыттан көрөн, квота ылалларыгар көмөлөһөбүт, дойдубут киин куораттарын доруобуйа харыстабылын департаменыгар, РФ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр көрдөһүү суруктары ыытабыт. Биир дойдулаахтарбыт ордук сөбүлээн өрөспүүбүлүкэбит бас билиитигэр баар «Бэс Чагда» санаторийга сынньаналлар, эмтэнэллэр. Манна аны хоруона хамсыгын кэнниттэн чэбдигириини ааһыахха сөп. Наада буоллаҕына, бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ дьону санаторийга тириэрдиинэн хааччыйыан сөп, итиэннэ инбэлииттэргэ, хамсанара мөлтөх дьоҥҥо арыалдьыттары булар.

УСТУДЬУОННАРДЫЫН ҮЛЭ

Бары билэрбит курдук, киин куораттарга Саха Сириттэн үрдүк үөрэх кыһаларыгар үөрэнэ тиийээччи элбэх.

Эдэр дьон бэйэлэрин булуналларыгар, бырайыактарын олоххо киллэрэллэригэр усулуобуйата тэриллэр, кинилэр көҕүлээһиннэригэр иһитиннэрэр уонна тэрийэр өйөбүл оҥоһуллар, тэрээһиннэригэр дьиэ-уот булан биэрэллэр. Ааспыт сыл муус устарыгар Санкт-Петербурга олорооччуларга анаан «Сайдыы» ыччат уопсастыбаннай хамсааһына Саха Сирин култууратын «Connect Ykt» диэн бастакы бэстибээлин тэрийбит. Бэрэстэбиитэлистибэ көмөтүнэн. Мантан ыла бу тэрээһин сыллата ыытыллар.

Оттон Москубаҕа «Айтал» ыччат хамсааһына «Модун санаа трассата: Аляска-Сибиир» диэн мобильнай экспозицияны көрдөрүүгэ туруорбут – бу бырайыак бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ исписэлиистэрин өйөбүллэринэн оҥоһуллубут уонна 2021 сыллаахха култуурунай көҕүлээһин быһыытынан РФ Бэрэсидьиэнин пуондатын граныгар кыайбыт. Устудьуон түмсүүтүн салайааччыта Артем Инхеев уопсастыбаннай сэбиэт чилиэнэ буолар.

Маны тэҥэ Андрей Сандаминович ыччат арааһынай тэрээһини ыытарга көхтөөхтүк кыттарын бэлиэтиир. 2019 сыллаахха Москубаҕа ыытыллыбыт ыһыахха волонтердаабыттар. Итиэннэ бэрэстэбиитэлистибэ эбэтэр кинилэр партнердара ыытар “төгүрүк остуолларыгар” уонна кэмпириэнсийэлэригэр кытталлар, тыл этэллэр.

– Биллэн турар, араас быһыы-майгы баар буолар. Чуолаан I куурус устудьуоннара дьиэ буларга эбэтэр уопсайга миэстэ наадыйан көмө көрдүүллэр. Докумуоннарын сүтэрбит ыччат саҥаттан оҥотторугар көмөлөһөбүт. Улахан куоракка адаптация уонна социализация ааһары ыарырҕатааччылар, онтон да атын кыһалҕалаахтар бааллар, – диэтэ кэпсэтээччим.

САХА СИРИН КЫАҔЫН КӨРДӨРӨН

Андрей Федотов кэпсээниттэн саамай сүрүнүн киллэрэр буоллахха, кинилэр тиһигин быспакка, киин Арассыыйа олохтоохторун Саха Сирин норуоттарын уонна култуураларын, айар уонна экэнэмиичэскэй кыаҕын кытта билиһиннэрэр сыаллаах дьыалабыай уонна култуурунай тэрээһиннэри ыыталлар. Ааспыт сылга саха киинэлэрин хаста эмэ төгүллээн улахан былаһааккаларга көрдөрбүттэр. Холобур, Москубатааҕы «Пионер» киинэ тыйаатырыгар үрдүк ситиһиилээхтик Саха киинэтин бэстибээлэ ыытыллыбыт, онтон ыам ыйыгар «Иллюзиоҥҥа» биһиги устааччыларбыт киинэлэрин ретроспективата буолбут.

«Тотальный диктант» диэн Бүтүн Арассыыйатааҕы аахсыйаны, Марк Жирков аатынан эдэр пианистар норуоттар икки ардыларынааҕы куонкурустарын, Уһук Илин уокурук күннэрин тэрийсиигэ бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ кыттар.

«Самоварфэст», «Русское поле» бэстибээллэргэ, о.д.а. оҥоһугунан дьарыктанааччылар тэрээһиннэригэр саха уран тарбахтаахтара кытталларын хааччыйар.

ҮБҮЛҮӨЙДЭЭХ СЫЛ БЫЛААНА 

Кэпсэтиибитин Андрей Федотов Саха АССР, итиэннэ СӨ Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ тэриллибиттэрэ 100 сылларыгар аналлаах үбүлүөйдэргэ былааннарын туһунан үллэстэн түмүктээтэ. Ол курдук, киин тэрээһиннэринэн Москубаҕа уонна Санкт-Петербурга Саха Өрөспүүбүлүкэтин күннэрэ; “Манеж” уораҕайыгар «Якутия – код будущего» диэн дьүһүйүүнү көрдөрүү; РФ Уопсастыбаннай палаататыгар, РФ Бэдэрээлинэй Сэбиэтигэр уонна СӨ Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтин иһинэн Уопсастыбаннай сүбэ мунньаҕар Саха Өрөспүүбүлүкэтин күннэрэ буолуохтара. Скрябин түмэлин саалатыгар Муусука үрдүкү оскуоланы бүтэрбиттэр классическай муусука киэһэтин бэлэхтиэхтэрэ. П.И. Чайковскай аатынан консерваторияҕа С.А. Зверев-Кыыл Уола аатынан Үҥкүү национальнай тыйаатырын кэнсиэрэ буолуоҕа.

СӨ Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтин 100 сылыгар аналлаах киинэ уонна кинигэ бэлэмнииллэр. Онон быйылгы сыл интэриэһинэй уонна тэрээһиннэринэн баай буолара күүтүллэрин Андрей Сандаминович бэлиэтээн туран, билиҥҥи көлүөнэ этэринии, социальнай ситимнэргэ сурутаргытыгар, сонуннары көрө-истэ сылдьаргытыгар ыҥырар.