Уопсастыба

Күрэх маннык түһүмэхтэринэн ыытылынна:

-Улахан дьоҥҥо бастыҥ толорооччу;

-Улахан дьон кэлэктиибигэр бастыҥ толорооччу;

-Оҕолорго бастыҥ толорооччу;

-Оҕолор кэлэктииптэригэр бастыҥ толорооччу;

-Ону тэҥэ онлайн куоластааһын түмүгүнэн, ити үөһэ ыйыллыбыт түөрт түһүмэҕинэн «Көрөөччүлэр биһирэбиллэрэ» анал бириистэр.

Бырайыакпыт бырабааллаары гынна...

Аан бастаан, кулун тутар ыйга, уонтан тахса эрэ кыттааччылаах этибит, Кыайыыбыт күнэ чугаһаан иһэр, оттон бырайыакпыт бырабааллаары гынна диэн ыксаатыбыт. Бу күрэҕи тэрийэргэ идиэйэтин көтөхпүт киһи быһыытынан, дьону ыҥырарга күүскэ үлэлээн, ыллыыр дии санаабыт билэр дьоммор барыларыгар эрийтэлээтим. Маҥнай утаа: «Эс, аньыы даҕаны, байыаннай таҥаһым да суох, оҕолорум да куонкурустара сөп гынар», — эҥин дэстилэр.

Дьону көрдүүргэ улахан түбүккэ түспүт төрүөтүм маннык. «Ил Түмэн» парламентскай хаһыат шеф-эрэдээктэрэ Галина Бочкарева Кыайыы үбүлүөйүн көрсө бэйэҕит этиилэргитин суруйан киллэриҥ диэбитэ. Салайааччым хас да киһи киэниттэн миэнин талан ылбытыгар соһуйдум уонна үөрэ-көтө күрэх балаһыанньатын суруйбутум.  

44 сыл суруналыыстыкаҕа үлэлээбит, 15 сыл Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруналыыстарын сойууһун салайбыт, билигин даҕаны бэрэссэдээтэли солбуйааччынан үлэлии сылдьар, Арассыыйа, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах үгүс бырайыактары тэрийбит улахан уопуттаах Галина Алексеевна аҕыйах хонук иһигэр ырыа күрэҕин тэрийэн, бастакы кыттааччылары, жюрилары булан, салгыы ыллыыр дьону ыҥырарга, бириистэри буларга, испииһэги толорорго, саайтка видеолары угарга эппиэтинэстээх дьону анаталаата. Ол иһигэр, дьону көҕүлүүргэ диэн хаһыаппыт суруналыыһа Галина Матвееваны көрдөһөн, кэллиэгэбит устуудьуйаҕа «Хайыһар» диэн ырыаны толорон, бэртээхэй видеокилииби оҥорторбута бастакынан таҕыста. Уоппускаҕа барыан иннинэ, салайааччыбыт мунньахтаата, онно: «Мин булбут дьоммуттан ураты күрэхпитигэр билиҥҥитэ атын кыттааччы суох, идиэйэтин көтөхпүт киһи кыһалын, атыттар эмиэ кыттыһыҥ», -- диэн соруйда.

Онон мин күн аайы култуура кииннэригэр, управлениеларыгар, идэлээх сойуустарыгар, куорат, улуус дьаһалталарыгар, оскуолаларга, уһуйааннарга төлөпүөнүнэн эрийтэлээн, куонкуруска кытталларыгар ыҥырдым. Кэллиэгэлэр эмиэ үлэлэстилэр. Көрдөһүүбүн бассаапка сотору-сотору санатабын,  ити курдук аа-дьуо муус хамсаан, кыттааччылар видеоларын ыытан киирэн бардылар. Эрэдээксийэ электроннай буостатыгар күҥҥэ сүүрбэҕэ тиийэ сайаапка киирэн,  олох тибэн кэбистилэр.

Василий Прокопьев сааскы ылааҥы күннэргэ, өрөбүлгэ сынньаммакка даҕаны, киэһэ хойукка диэри сүүһүнэн кыттааччы видеотын саайтка укта, онон киниэхэ махталбыт муҥура суох.

Саайпыт буруолуу сыста

Киһи сөҕүөх, сайаапка күрэх түмүктэммитин да кэнниттэн, киэһэ хойукка диэри киирэ турар. Дьон көхтөөҕүттэн, күрэххэ кыттыан баҕалаах элбэҕиттэн, оннооҕор 4-5 саастаах оҕолор байыаннай таҥас кэтэн туран, доргуччу ыллыылларын көрөн олус үөрдүбүт.

Тэрийэр кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Галина Алексеевна уоппускатыгар да сылдьан, күрэхпит хас биирдии хардыытын барытын ыраахтан салайа-дьаһайа, эбии дьону була олордо. 

Саамай долгутуулаах, тыҥааһыннаах түгэн көрөөччүлэр биһирэбиллэрин ыларга онлайн-куоластааһын буолла. Бу күннэргэ кыттааччыларбыт чугас-ыраах аймахтарын, доҕотторун, билэр-билбэт дьоннорун барыларын хамсаттылар. Көмпүүтэр дьон куолаһын бэйэтэ ааҕар, онон биэс күн иһигэр киэһэ аайы барыллаан түмүгү таһаарабыт, дьэ онно бастакы-иккис миэстэҕэ илин-кэлин түсүһүү, кэннибититтэн эккирэтэн иһэллэр диэн ыксаан, аймахтар өссө «гаастаан» биэрэллэр. Үлүһүйэн туран куоластааһын күүрээннээх күннэригэр саайпыт буруолуу сыста,  63 тыһыынчаттан тахса киһи киирэн куоластаата, ааҕааччылар кими өйүүллэрин биллэрэн, 500-тэн тахса кэмэнтээрийи хааллардылар.

«Кыайыыны кынаттыыр ырыалар» күрэхпит оннооҕор көрсүбэтэхтэрэ ырааппыт ырааҕынан аймахтыы дьону, хаһан эрэ бииргэ үөрэммит үөлээннээхтэри, дьиэ кэргэттэри, кыра-улахан кэлэктииптэри түмэн, норуот түһүлгэтигэр кубулуйда. Ыраах улуус, кытыы нэһилиэк олохтоохторо бэйэлэрин талааннарын арыйан, көрөөччү болҕомтотун, дьон куолаһын ылан, бэйэбитин сыанаҕа көстөр «сулус» курдук сананныбыт диэн суруйаллар. Оттон көрөөччүлэр 113 байыаннай-патриотическай ырыалаах кэнсиэри буор-босхо көрдүлэр.

Бастакы миэстэни туран биэрдэ

Көрөөччү биһирэбилигэр чиэһинэй куоластааһыҥҥа биир идэлээхпит, «Ил Түмэн» хаһыат суруналыыһа Галина Матвеева бастакы миэстэни ылла. Ол эрээри, тэрийээччилэр бэйэлэрин киһилэригэр биэрбиттэр диэбэттэрин туһугар, миэстэтин атын кыттааччыга туран биэрдэ. Ону тэрийэр кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ, «Ил Түмэн» издательскай дьиэ генеральнай дириэктэрин-сүрүн эрэдээктэрин э.т. Галина Бочкарева маннык быһаарда:

– Онлайн-куоластааһын түмүгүнэн, биһиги суруналыыспыт Галина Матвеева кыайбыта. Кини тэрийэр кэмитиэт чилиэнэ буоларын быһыытынан, сүбэлэһэн баран, кыайыыны иккис миэстэни ылбыт киһиэхэ биэрэргэ быһаарынныбыт. Онтубут эмиэ сатаммата. Любовь Константинова-Кыталы Куо 2011 с. оҥоһуллубут видеокилиибин ыыппыт, онно кини сахалыы таҥастаах көстөн ааста, бу күрэх балаһыанньатыгар сөп түбэспэт. Ол иһин, көрөөччү биһирэбилин үһүс миэстэлээх кыттааччыга, Марианна Кучутоваҕа биэрдибит. Оттон Галина Матвееваҕа туһунан анал бириис туттардыбыт.

Күрэххэ саллаат-мотуруос таҥаһын кэтэн турар, сиртэн саҥа быкпыт оотой-тоотой оҕолортон саҕалаан, аҕам саастаах бэтэрээннэргэ тиийэ араас омук дьоно кыттан, бииртэн биир чаҕылхай нүөмэрдэри, видеокилииптэри, бүтүн музыкальнай испэктээҕи  көрдөрдүлэр.

Улуу Кыайыы ылбаҕай ырыаларын толорбут, сүрэхтэрин сылааһын үллэстибит бука бары кыттааччыларга, оҕолор таҥастарын хааччыйбыт ийэлэргэ-эбэлэргэ, декорациялары толкуйдаабыт, видеоны устубут-таҥмыт, киэргэппит дьоҥҥо ис сүрэхтэн тахсар махтал тылларын тиэрдэбит.

Кыайбыт дьоҥҥо эйэҕэс эҕэрдэ

Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, «Култуура уонна ускуустуба эйгэтигэр үөрэҕи сайыннарыыга кылаатын иһин» бэлиэ хаһаайына Владимир Индигирскэй бэрэссэдээтэллээх дьүүллүүр сүбэ байыаннай-патриотическай ырыалары ньиргиччи толорбут 113 кыттааччы видеоларын көрөн-истэн, сыаналаан баран, маннык түмүгү таһаарда:

I. Улахан дьоҥҥо бастыҥ толорооччу:

1 миэстэ – Афанасий Никитин «Көрсүһүү» (Таатта улууһа, Баайаҕа нэһилиэгэ).

2 миэстэ – Тимофей Шестаков «Уруйдан, кырдьыбат көлүөнэ» (Ньурба куората, Ньурба улууһа).

3 миэстэ – Лена Заровняева «Туруйалар» (Уус Алдан улууһа, Суотту нэһилиэгэ).

II. Улахан дьон кэлэктиибигэр бастыҥ толорооччу:

1 миэстэ – Ньурба хора – «Дойдуга бэринии» (Ньурба куората).

2 миэстэ – Хор – «Кэнчээри кэскилин иннигэр» (Ньурба улууһа, Хатыҥ Сыһыы нэһилиэгэ).

3 миэстэ – «Дохсун» ансаамбыл – «Ыллаатын саллаат, ыллаатын» (Амма улууһа, Эмис нэһилиэгэ).

III. Оҕолорго бастыҥ толорооччу:

1 миэстэ – Елизавета Константинова «Синий платочек» (мөлтөхтүк көрөр оҕолор өрөспүүбүлүкэтээҕи коррекционнай интэринээт-оскуолаларын үөрэнээччитэ, Дьокуускай к.).

2 миэстэ – Надя Сметанина «Две подруги» (Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төхтүрдээҕи ускуустуба оскуолатын үөрэнээччитэ).

3 миэстэ – Ангелина Шепелева «Мин мантан сэриигэ барбытым»  (өрөспүүбүлүкэтээҕи коррекционнай интэринээт-оскуола үөрэнээччитэ, Дьокуускай к.).

IV. Оҕолор кэлэктииптэригэр бастыҥ толорооччу:

1 миэстэ – «Песнялюбы» ансаамбыл «Песня защитников Москвы» (Дьокуускай к., 2 №-дээх ускуустуба оскуолата).

2 миэстэ – Аҕас-балыс Олесовалар ансаамбыллара «Алеша»  (Дьокуускай к., Е.Ю. Келле-Пелле аатынан 26 №-дээх оскуола).

3 миэстэ – Музыкальнай фольклор салаатын үөрэнээччилэрэ «Кыайыы күнэ» (Дьокуускай к., 2 №-дээх ускуустуба оскуолата).

Онлайн-куоластааһын түмүгүнэн «Көрөөччү биһирэбилин» ыллылар:

Улахан дьоҥҥо:

Марианна Кучутова – «Алеша» (Дьокуускай к.).

Улахан дьон кэлэктиибигэр:

Хор – «Кэнчээри кэскилин иннигэр» (Ньурба улууһа, Хатыҥ-Сыһыы нэһилиэгэ).

Оҕолорго:

Эмилия Васильева – «Три танкиста» («Северная сказка» уһуйаан иитиллээччитэ, Дьокуускай к.).

Оҕо кэлэктииптэригэр:

Хор – «Дети войны» (Дьокуускай к., 5 №-дээх оскуола 4 кыл.  үөрэнээччилэрэ).

Лааҕырга, турбаазаҕа путевка

Куоракка олорор кыайыылаахтары «Ил Түмэн» хаһыат эрэдээксийэтигэр ыҥыран, Кыайыы күнүн иннинэ эҕэрдэлээтибит уонна бириистэри туттардыбыт.

Улахан дьоҥҥо көрөөччү биһирэбилин ылбыт Марианна Кучутова «Строительнай» атыы-эргиэн киинин сэртипикээтин тутан үөрдэ. Кини идэтинэн математика учуутала, өр сылларга ХИФУ-га үлэлээбитэ, билигин репетитордыыр.

– «Алеша» диэн ырыаны алтыс кылаастан сөбүлээн истэбин уонна Кыайыы күнүгэр сыллата толоробун. Сунтаарга биир кылааска үөрэммит уолум Михаил Семенов аан бастаан ити ырыаны толорбутун тута кэрэхсии истибитим. Ол саҕана мин хорга элбэх оҕо быыһыгар ити ырыаны ымыы оҥосто сылдьыбытым. Онтон ыла үчүгэй акустикалаах сиргэ, бырааһынньыктарга бу ырыаны сөбүлээн толорор буолбутум, — диэн кини кэпсээтэ.

Дьокуускай куорат 5 №-дээх оскуолатыгар муусука учуутала Петр Протодьяконов дьарыктыыр иитиллээччилэрэ көрөөччү биһирэбилин ыллылар. Кинилэр Табаҕа тоҕойугар баар туристическай баазаҕа сынньанар сэртипикээти тутан, быйыл оскуола алын сүһүөҕүн, төрдүс кылааһы, бүтэрбиттэрин онно бэлиэтиэхтэрэ диэн эдэр учуутал бэркэ астыммытын биллэрдэ.  

Оҕолорго (солистарга) көрөөччү биһирэбилин ылбыт 5 саастаах Эмилия Васильева «Спортмаастерга» сэртипикээт тутан, хараҕа үөрэн чаҕылыйа түстэ. Эбэтэ Анна Викторовна бочуоттаах сынньалаҥҥа саҥа тахсыбытын, сиэнин муусука дьарыгар суруттарбытын, онно «Три танкиста» диэн ырыаны боруобаҕа устубуттарын туһунан кэпсээтэ. Саамай эппиэттээх кэмҥэ сиэнэ ыалдьан хаалбыт, ол иһин улахан бэлэмэ суох устубут ырыаларын 112-с кыттааччынан ыыппыттара көрөөччү биһирэбилин ылан соһуппут. Эбэтэ этэринэн, Эмилия сүһүөҕү холбоон саҥарар буолуоҕуттан хоһоон ааҕар, үҥкүүлүүр, үс сааһыттан балекка сылдьар, ыллыыр эбит. Күрэх кэмигэр сиэнигэр Москубаттан тиийэ куоластаабыт дьоҥҥо барҕа махталын тиэртэ, маннык кыайыы оҕо өссө үрдүк чыпчаалларга дьулуһарыгар эрэллээх далаһа буоларын бэлиэтээтэ. Эмилия үөрүүтүттэн уһуйааҥҥа үөрэппит хас да хоһоонун доргуччу ааҕан иһитиннэрэн, мустубут дьон сэҥээриитин ылла.

Оҕолорго (солистарга) 1 миэстэни ылбыт, үрүйэ уутун курдук кутуллар ыраас уонна үрдүк сопрано куоластаах Елизавета Константинова «Березка» диэн английскай тылы дириҥэтэн үөрэтэр оҕо лааҕырыгар путевканан наҕараадаланна. Лиза мөлтөхтүк көрөр оҕолорго аналлаах  өрөспүүбүлүкэтээҕи коррекционнай оскуола алтыс кылааһыгар үөрэнэр. Былырыыҥҥыттан Арассыыйа үтүөлээх артыыһа, Опера уонна балет тыйаатырын солистката Анна Дьячковскаяҕа дьарыктанар. 15 саастаах кыыс ырыа күрэҕэр быйыл иккис кыайыыта, олунньуга «Нотки радости» күрэххэ бастакы миэстэни, оттон былырыын «Певчая весна» өрөспүүбүлүкэтээҕи  күрэххэ гран-прини ылбыта.

Сандал саас сырдык мичээрэ

«Кыайыыны кынаттыыр ырыалар» байыаннай-патриотическай ырыа күрэҕэр кыайбыт, I миэстэни ылбыт кэлэктиип 30 000 солк., II миэстэни ылбыт кэлэктиип 20 000 солк., III миэстэни ылбыт кэлэктиип 10 000 солк. суумалаах бирииһинэн наҕараадаланнылар. Кинилэри бука барыларын эҕэрдэлиибит! Хайа баҕарар түгэҥҥэ киһи санаатын көтөҕөр ылбаҕай ырыа олоххут эрэллээх аргыһа, сырдыгынан сыдьаайар суолдьута буоллун, эһигини саҥаттан-саҥа чыпчааллары дабайарга сирдээтин.

Норуот түһүлгэтигэр кубулуйбут тэрээһини ыытарга бириис олохтообут Ил Түмэн дьокутааттарыгар Иван Даниловка, Георгий Балакшиҥҥа, Виктор Федоровка, өрөспүүбүлүкэ парламенын алтыс ыҥырыылаах мунньаҕын дьокутааттарыгар Татьяна Егороваҕа, Мария Христофороваҕа, урбаанньыт Татьяна Березинаҕа, СӨ идэлээх сойуустарын федерациятын бэрэссэдээтлэ Николай Дегтярев, Дьааҥы улууһуттан «Полюс холода» тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтиибин салайааччы Екатерина Портнягинаҕа, Саха Сирин дьахталларын сойууһун салайааччы Анжелика Андрееваҕа, СӨ ТПП салайааччыта Марина Богословскаяҕа, «Камелек» хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Ольга Григорьеваҕа о.д.а. спонсордарга истиҥ махталбытын биллэрэбит.   

Күрэх түмүктэммитин кэнниттэн бассаапка махтанан суруйбут, үөрүүлэрин үллэстибит дьон үгүс. Бастакы бырайыакпытыгар соһуччу сүүстэн тахса кыттааччы көстөн, Кыайыыны уруйдуур күрэхпит норуот түһүлгэтигэр кубулуйан, маннык тэрээһини ыытарбытын өссө күүтэллэрин истэн, олус үөрдүбүт. Эһиги үтүө тылгыт үлэбитин кынаттыыр, сандал саас сырдык мичээрин кэриэтэ саҥаны айыах-тутуох санааны сүрэхпитигэр саҕар.  

Хаартыскаларга Альбина Павлова түһэриитэ уонна кыттааччылар ыыппыт видеокилииптэриттэн.