Уопсастыба

Саха норуота былыргыттан аныгыга диэри бэрт элбэх уһулуччулаах дьону төрөтөн-үөскэтэн, иитэн-уһуйан таһаарда. Итинник дьонноох буолан, омук быһыытынан бу үлүгэрдээх тымныы дойдуга, хас да хаттыгастаах баттабыл аннынан олорон эстэн хаалбакка, сайда-үүнэ турдахпыт.

Тыйыс айылҕа ытарчалыы ылар күүһүн, улахан омук хам баттааһынын кыайан тулуйбакка, Сибиир эбэ киэҥ киэлитигэр олохсуйан олорбут сүүһүнэн араас омук сороҕо имири эһиннэ, сороҕо эстэр суолга өрүттүбэттик үктэннэ, сороҕо суураллан симэлийдэ…

 Оттон биһиги, сап саҕаттан салҕанан, билигин Сибиир төрүт олохтоох норуоттарыттан саамай элбэх ахсааннаах омук буоллубут. Тылбытын, култуурабытын, төрүт сиэрбитин-туоммутун, уратыбытын хас эмэ сүүһүнэн сылларга оҕолуу бүөбэйдээн, өлөрбөккө-сүтэрбэккэ, тыыннаах аҕаллыбыт. Ол иһин да баар эбит бэрт былыргы муударас: «Омук устуоруйата – кини дьоруойдарын устуоруйата» диэн. Хас биирдии тумус туттар сүдү дьоммутун умнубакка, кинилэр ааттарын кэриэстиэх, олорбут олохторугар сүгүрүйүөх, холобур оҥостуох тустаахпыт.

Норуот инники күөнүгэр сылдьар саха саарыннарыттан биирдэстэрэ Владимир Гаврильевич Павлов буолар диэн бигэтик ааттыыбын.

Сааспыт араастаһыыта төһө да улаханын иһин, элбэхтик кинини кытта алтыспыт, өй-санаа үллэстибит киһи быһыытынан, кини туһунан бэйэм санааларым сорох өттүн киэҥ эйгэҕэ таһаарарга холонон көрөр былааннанным, суругум-бичигим сыппах буолуохтааҕын биллэрбин даҕаны.

Ол иһин оҕолоро бары үчүгэй иитиилээхтэр

 Мин ийэм Ирина Семёновна Яковлева бэйэтин хаан-уруу быраатын Володя Павловы, биэс эрэ сыл аҕа да буоллар, начаалынай кылаастарга үөрэппит этэ. Онон кини олоххо көрүүтэ олохсуйарыгар, үөрэх-билии аартыгын арыйарыгар, киһи быһыытынан сайдарыгар акылаат уурсубут киһинэн буолар. Ол иһин Владимир Гаврильевич туһунан мин өйдөбүллэрим бастаан ийэм кэпсээннэриттэн үөскээбиттэрэ.

Павловтар ийэлэрэ Балбаара уонна биһиги эбэбит Маарыйа бииргэ төрөөбүттэр оҕолоро этилэр, онон чугастык аймахтаһаллара, билсэллэрэ. Балбаара ыалдьа сыттаҕына, ийэбит киниэхэ элбэхтик сылдьан сэлэһэрэ, сороҕор эдьиийим Ида биһиккини илдьэ киирэрэ.

Эдьиийбит Балбаара олус өйдөөх, болҕомтолоох харахтааҕын өйдүүбүн, ийэм кэллэҕинэ, олус үөрэрэ, сылаанньыйара. Ийэм Балбаараны: «Муударай, ырааҕы анааран көрөр дьахтар, ол иһин оҕолоро бары үчүгэй иитиилээхтэр, эйгэлэрэ киэҥ», -- диирэ. Күтүөппүт Хабылла, хаһан да ахсаабакка, наар үлэлээн түбүгүрэ сылдьар буолара, нэһилиэккэ мас оҥоһуктары үксүн кини оҥороро.

Балбаара уһун ыарахан ыарыыттан биһиги кыра эрдэхпитинэ өлбүтэ. Ийэтин улахан кыыс Өкүлүүн солбуйан, Павловтар кыра оҕолоругар ийэлэрин курдук буолбута. Кини наар оскуолаҕа остуорастаабыта, аҕатын, дьиэни-уоту, хотону көрөрө. Бэйэтэ үөрэммэтэҕэ, ол оннугар бырааттарын, балыстарын барыларын үрдүк үөрэхтээбитэ. Онуһу бүтэрбиппит 30 сылыгар оскуолабытыгар мустубуппутугар, Өкүлүүн бэрт холкутук туттан туран, истиҥ-иһирэх тыллары дьиктитик сааһылаан этэн, бары харахпыт уута халыйбытын билбэккэ да хаалбыппыт. Өкүлүүнү олох саҥа харахпытынан көрөн, саҥаттан арыйан соһуйбуппут да, уйадыйбыппыт даҕаны. Оскуолатааҕы сылларбыт уонна Өкүлүүн арахсыспат өйдөбүллэр этэ буоллаҕа. Ол көрсүһүү кэнниттэн Өкүлүүн туһунан ийэбэр кэпсээбиппэр соһуйбатаҕа: «Ийэтин утумнаатаҕа, Успурдар уус-уран тылларыттан бэриһиннэрдэҕэ», – диэн кылгастык быһаарбыта.

Оскуола саҕаттан лиидэр

Владимир Гаврильевич олох кыра эрдэҕиттэн дьиҥнээх лиидэрэ биллибит. «Оҕолор бары кини тула түмсэллэрэ, ол иһин Володяны кылаас ыстаарыстата, оскуола учкомун салайааччыта оҥорбутум. Ол түмүгэр үлэм быдан чэпчээбитэ, оскуола оҕолорун тэҥҥэ салайсара, бэрээдэктиирэ», -- диэн кэпсиир буолара.

Кэнники баартыйа райкомун бастакы сэкирэтээринэн, обком отделын сэбиэдиссэйинэн уһуннук үлэлээбит Ксенофонт Васильев, Мэйиктэн Бүлүүчээҥҥэ V кылааска үөрэнэ кэлээт, барытын тоҕута сүүрэ сылдьар, аҥаар кырыы дайбаһан иһэр, туохха да баппат уол эбит. Ону Владимир Гаврильевич ийэбиттэн көрдөспүт: «Силиппиэн олох табылларын ааста, хайдах эрэ, эн бэйэҥ анаан кэпсэтэн бэрээдэктиириҥ буоллар», – диэн. Ийэм, уруок кэнниттэн хаалларан, Ксенофону кытта уһуннук, истиҥник кэпсэппит, хайҕаабыт, үчүгэй ураты хаачыстыбаларын бэлиэтээбит. Уола олох сымнаан хаалбыт. Ол күнтэн ыла тосту көнөн, бастыҥ үөрэнээччи, актыбыыс буолбут. Кэнники Ксенофонт Васильевич биһиэхэ сылдьан, олус астынан ити түгэни кэпсээбитэ.

Ол быыһыгар эмиэ да, бары кыра оҕолор буоллахтара, араас көрүдьүөс түгэннэр тахсыталыыллар эбит. Өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин миниистэринэн үлэлээбит Илья Тукайнов уола Владимир, аҕата дьарапалаан саахалланыытыгар өлбүтүн кэннэ, Бүлүүчээҥҥэ кэлэн үөрэммит. Кэнники  өрөспүүбүлүкэҕэ аатырар юрист, адвокат буолбута. Биһиги ийэбит сүрдээх юмордаах, көрдөөх-нардаах, сороҕор оҕолору дьээбэлиирин сөбүлүүр буолара. Биир маннык түгэни кэпсээбитэ.

Ийэм перемена бириэмэтигэр оскуола ааныгар тахсыбыта, Володя Павлов оскуола аанын диэки сүүрэн иһэр үһү. Ыраах оройо чокуллубут Володя Тукайнов, ытыы-ытыы, тохтоло суох: “Кыаһалыык, Кыаһалыык!” – диэн хаһыы бөҕө үһү. Ийэм Володя Павловка туһаайан: “Хайа, доҕоор, ити ыты ыҥырар курдук кими ыҥыр да ыҥыр буоллулар?” – диэбит. Ону Володя сирэйэ кып-кыһыл буолан баран: “Мин олох да кыһаллыбаппын, таах да наадыйбаппын”, – диэбит. Ол эрэн, тулуйбакка эргиллэ түһээт: “Эмэх эмэһэ, кыа сыалыйа!” – диэн хаһыытаабыт. Тукайнов ийэтэ Сүлдьүкээр эбэҥкитэ эбит, сахалар тоҥустары итинник ыыстыыр идэлээхтэр үһү. Тоҕо диэтэххэ, туос биһиккэ эһээхэй оҕону сытыарыахтарын иннинэ түгэҕэр халыҥнык эмэҕи куталлар, ол үрдүгэр кыа оту тэлгэтэллэр эбит. Дьиҥинэн, оҕону көс олоххо көрүү үрдүк технологията эбит ээ, дьиҥнээх айылҕа памперса ити буоллаҕа. Айанныыр кэмнэригэр оҕо ити матырыйаалга көҥүл ииктии сытар, тохтобулга сүөкээн кээһэллэр да бүтэр. Саха омук икки саарыннарын олохторун биир түгэнэ ити курдук көрүдьүөстүк харахпар көстөн, кулгаахпар иһиллэн ааспыттаах.

Көмүскүүр-харыстыыр санааттан эттэҕэ

Владимир Гаврильевич Дьокуускайга үөрэх миниистиринэн саҥа ананан үлэлии сылдьан, дойдутугар охсуллубута, таарыйа биһиэхэ сылдьыбыта. Онно аан бастаан чугастан көрбүтүм, тылын-өһүн истибитим.

Дьонум кинини кытта балачча уһуннук кэпсэппиттэрэ, онно биир түгэҥҥэ ийэм Владимир Гаврильевичка туһаайан эппитин соһуйбучча өйдөөн хаалбытым. Ийэм: «Володя, эн наһаа түргэнник дуоһунастан дуоһунаска ойуоккалаан эрэҕин, олохтоох соҕустук биир үлэҕэ уһуннук үлэлээн, хапытаалынай уопуту ылыаҥ, билиигин хаҥатыаҥ этэ. Сыыйа үрдүүрүҥ ордук буолуо этэ, олус ахсымнык тахсар түөрэккэй соҕус олбохтоох буолар ээ», – диэбитэ. Онуоха Владимир Гаврильевич: «Ирина Семёновна, ону миигиттэн ыйыппаттар ээ», – диэн күлэн кэбиспитэ. Ийэм ити тыллары үөрэнээччитин, быраатын көмүскүүр-харыстыыр санааттан эппит буолуохтаах,.

Абитуриенныы сылдьаммын, Владимир Гаврильевичтаахха дьиэлэригэр олоро сылдьыбытым да, кини аҕырамнаабат түбүктээх уонна өйбүт таһымын араастаһыыта улахана бэрт буолан, дуоннаах кэпсэтии кыайан тахсыбат этэ. Арай: «Дьэ, быраат, куолуһут киһи буолар чинчилээххин, кытаат, кураанах куолуһукка кубулуйума», -- диэн күлэрэ. Олох хойут араас үлэлэргэ эриллэн-мускуллан, балачча сааһыран баран, Владимир Гаврильевиһы кытта араас хайысхаҕа элбэхтик кэпсэтэр, санаа үллэстэр буолбуппут.

Арыый да көҥүллүк тыынан

Улуу Арассыыйа историятын былаһын тухары тоталитарнай систиэмэҕэ хам тууйуллан, олоҕун-дьаһаҕын, менталитетын онно сөп түбэһиннэрэн олорон кэллэ. Ол эрээри былыт быыһыттан күн тыган ааһарын курдук сылаанньыйыы, сымнатыы, нууччалыы эттэххэ, «оттепель» кэмнэрэ эмиэ кэлитэлээн ылар түгэннэрэ баара.

Хас биирдии систиэмэ бэйэтин тутулугар сөп түбэһэр каадырдары талан ылар, оннук буолуохтаах даҕаны, оччоҕо эрэ былаас бөҕө туруктанар.

1960-с сылларга, И.В. Сталин өлбүтүн кэннэ, кини тоталитарнай тутулун сымнатыы, репрессиялар содулларын туоратыы, арыый да көҥүллүк тыыныы, аһаҕастык кэпсэтии кэмэ кэлэн ааспыта. Ити кэми «время Хрущевской оттепели» диэн ааттаабыттара. Саҥа эрэсиим бэйэтигэр сөп түбэһэр каадырдарга наадыйан, саҥалыы өйдөөх-санаалаах, куттаһа суох, хорсуннук уларытыыны киллэрэр кыахтаах дьону сүүмэрдээбитинэн барбыта. Ол кэмҥэ дойду үрдүнэн сүрдээх чаҕылхай, ураты айдарыылаах, көҥүл куттаах дьон олох араас хайысхатыгар барытыгар күргүөмүнэн тахсыбыттара. Кинилэргэ «шестидесятниктар» диэн аат быспыттара. Бу элбэх уһулуччулаах дьоннор истэригэр Владимир Гаврильевич Павлов эмиэ баара.

Владимир Гаврильевич ураты хаачыстыбаларын, дьону түмэр күүһүн, тэрийэр дьоҕурун таба көрөн, дойду оччотооҕу салалтата кинини ССКП КК инструкторынан ылан үлэлэппитэ элбэҕи кэрэһилиир. Саха киһитэ урут үлэлээбэтэх үрдүк дуоһунаһыгар үлэлээн аастаҕа.

Айар интэлигиэнсийэ доҕоро

Былаас тутула уларыйан, сыыйа тоталитарнай систиэмэҕэ төннүү саҕаламмыта. Онон Владимир Гаврильевич Саха сиригэр обком идеологияҕа сэкирэтээринэн эргиллэн кэлбитэ.

Манна кэлээт, кини салайааччы, киһи быһыытынан ураты дьоҕурун көрдөрөн, дьон-сэргэ ытыктабылын түргэнник ылан барбыта. Чуолаан саха айар интэлигиэнсийэтэ киниэхэ кутун туттарбыта. Ол саҕанааҕы саха уһулуччулаах дьоно үксэ кини чугас доҕотторо этилэр, элбэхтик кинини кытта өй-санаа үллэстэллэрэ. Владимир Гаврильевич кэнники биирдэ кэпсээбитэ: «Семён Даниловтыын олус чугастык доҕордоспуппут, элбэхтик иэйэн-куойан, араас тиэмэҕэ аһыллан кэпсэтэр этибит. Сайын ыйга биирдэ хайаан да, өрөбүл күнү түбэһиннэрэн, Чочур Мыраан үрдүгэр Туймаадабыт хочотун көрөн олорон, күнү быһа олус дуоһуйа сынньанар этибит», – диэн. Владимир Гаврильевич тула саха тахсан эрэр көҥүл куттаах эдэр салайааччылара түмсүбүттэрэ, өрөспүүбүлүкэни инники күүскэ хамсатыан сөптөөх саҥа сүүрээн үөскээбитэ. Биллэн турар, ону былаас чыпчаалыгар олорор эргимтэ сөбүлээбэтэҕэ, дьаархаммыта уонна ити эдэр тахсан испит уолаттарбытын сыыйа араас албастарынан биир-биир туораталаабыттара.

Итини мин саха омук икки улахан салайааччылара Г.И. Чиряев уонна В.Г. Павлов лиичинэстэр быһыыларынан утары турууларын курдук судургутук өйдөөбөппүн. Бу тоталитарнай систиэмэҕэ төннөн иһэр былаас каадыра Г.И. Чиряев былаастан тэйитиллэн эрэр «оттепель» кэминээҕи тутул каадырын В.Г. Павловы баар былаас күүһүн туһанан туораппытын курдук сыаналыыбын уонна итини хайаан да буолуохтаах буолбутун курдук ылынабын.

Сойуолаһыы, эккирэтиһии

Владимир Гаврильевиһы обком сэкирэтээриттэн горком сэкирэтээригэр көһөрбүттэрин кэннэ, кини дьиҥнээх салайааччы талаана өссө күүскэ сириэдийэн тахсыбыта. Ол кэмнээҕи кини үлэтэ норуокка уос номоҕор кубулуйбута, аата-суола  өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тарҕаммыта. Дэлэҕэ да олох элбэх сыл ааспытын кэннэ, Спартак Борисов Дьокуускай куорат баһылыга буолар быыбарын бырагырааматыгар: «Я буду таким руководителем города, каким был Владимир Павлов», – диэн эрэннэриини киллэриэ дуо? Владимир Гаврильевич ыыппыт тутуулара, саҕалаабыт ханааллара, көҕөрдүүгэ олордубут мастара уһун кэмнэргэ туруохтара, чахчы, үтүө суобастаахтык үлэлээһин, үлэни сатаан салайыы холобура буолуохтара.

Маннык балаһыанньаны өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салалтата тулуйбата биллэр суол этэ. Ол иһин кинини туоратар сыал туруоруллубута. Тоҕоостоох түгэн көстөн, кыраттан сылтаҕыран, Владимир Гаврильевиһы, баартыйа быыгабара биэрэн баран, горком сэкирэтээриттэн ууратан, уматык бырамыысыланнаһыгар көһөрбүттэрэ. Онно тиийэн, «главный кочегар республики» диэн норуоттан таптал аат ылбыта. Кини салайар кэмигэр ити министиэристибэ үс төгүл РСФСР көһө сылдьар Кыһыл Знамятын ылбыта.

Миэхэ биирдэ өрөспүүбүлүкэ чох хостуур тэрилтэлэрин, ойуур пууннарын түмэн, производственнай холбоһук тэрийэр наадалааҕын дакаастаан, Москваҕа ыытаары, бырайыак оҥоро сылдьарын көрдөрбүтэ. Ону билэннэр, эмиэ олус күүһүрүөн сөп диэн санаанан салайтаран, кинини борокуратууранан бэрэбиэркэлэтэн, «үлэһиттэргэ бириэмийэни лимиит таһынан түҥэппит, үп-харчы дьиссипилиинэтин кэһэн, ороскуот таһаарбыт» диэн матыыптаан, үлэтиттэн уураппыттара. Холуобунай дьыала тэрийэ сылдьан баран тохтотон, ол саҕана хаалыылаах, оройуон промкомбината таһымнаах миэбэлинэй фабрикаҕа көһөрбүттэрэ.

Кини ылсыбыта барыта бастыҥ буолара

 «Якутмебель» тэрилтэҕэ хайдах үлэлээбитин бэрт элбэх киһи билэр. Куорат биир саамай хаалыылаах, мөлтөх базалаах тэрилтэтин ылан баран, олохтоох бырамыысыланнас тэрилтэлэриттэн соҕотох кэриэтэ саҥа кэлбит ырыынак ирдэбиллэригэр толору эппиэттиир, онно бэлэм тэрилтэ оҥорон таһаарбыта. Итиннэ Владимир Гаврильевич уһун сыллаах эккирэтиһииттэн доруобуйатын туруга айгыраан, инсульт охсубутун, рак ыарыынан ыалдьыбытын, ол үрдүнэн итинник туруктаах уонча сыл фабриканы салайбытын эбии бэлиэтиэххэ сөп. Дьэ, бу буолар булгуруйбат модун санаа, таҥараттан бэриллибит салайар-тэрийэр дьоҕур!

 Биирдэ миэбэлинэй фабрикаҕа, кэбиниэтигэр чэй иһэ олорон, Владимир Гаврильевич миэхэ эппитэ: «Дьэ, быраат, мин маннык санаалаахпын. Киһини ханнык да үлэҕэ түһэрэн-таһааран ыыппыттарын иннигэр, санааҕын түһэрбэккэ, дьонуҥ-сэргэҥ туһугар күүскүн барытын биэрэн үлэлиэхтээххин, бэйэҥ үтүө ааккын түһэн биэриэ суохтааххын. Миигин мантан салгыы боростуой хачыгаарынан ыыппыттара буоллар, мин хочуолунайым бастыҥ хочуолунай буолуо этэ», – диэн. Мин, итини истэн баран, кистээн уйадыйбытым… Олус сөҕө, киэн тутта санаабытым -- хайдахтаах курдук уһун эккирэтиһиигэ сылдьан баран, киҥэ-наара холлубакка, кимиэхэ да өһү-сааһы иитийэхтээбэккэ, ханна тиийдэ да, дьон туһугар турууласпыт, үлэлээбит, үтүөнү эрэ оҥорбут сүдү таайдаахпын диэн.

Бу эккирэтиһиини, атаҕастыбылы көрсүбүтүн суруйуо суохха сөп этэ, ол эрээри оччоҕо кини киһи быһыытынан дьиҥнээх ис күүһэ, кута-сүрэ, оҥорбут дьыалаларын суолтата толору арыллыбат, кырааскаламмыт дуйдаах, кырдьыга суох, оҥоро сатаан суруллубут сэһэн буолан тахсар курдук.

Дьэ, толору сыаналаабыттара

 Сэбиэскэй былаас саха омукка олус элбэҕи биэрбитэ. Мөлтөҕү-кыамматы көмүскүүрэ-харыстыыра эрээри, эстэрин чугаһыгар олус улугуруу, кэхтии барбыта мөккүөрэ суох. Ол иһин туох эрэ уларытыы, саҥа сүүрээн наада буолбутун толкуйдуур киһи барыта өйдүүрэ. Ити кэмҥэ М.С. Горбачёв кэлэн, уларыта тутуу хамсааһынын саҕалаабытыгар, биһиги бары сэргэхсийбиппит, сырдыкка-саҥаҕа эрэл үөскээбитэ, хамсаабакка сытыйан-ымыйан эрэр сытар күөл уутугар эмискэ дьикти ыраас дьүүктэ уута тоҕо дьулуруйан киирэн, ырааһырыы саҕаламмытын курдук санаабыппыт.

 Ити кэмҥэ Владимир Гаврильевич доруобуйата айгыраан мөлтөөн-ахсаан эрэр кэмэ да буоллар, иккис тыына аһыллыбыта, норуот кини кимин, төһө сүдү киһитин, дьэ, толору сыаналаабыта. Өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар да, боростуой норуокка да, олох халбаҥнаабат аптарытыат, духуобунай лиидэр буолбута. Саха омук ити былдьаһыктаах кэмин лиидэрэ Михаил Ефимович Николаев бары саҕалааһыннарын, үлэтин-хамнаһын кини толору өйөөбүтэ. Ону сыаналаан уонна Владимир Гаврильевич таһымын толору өйдүүр буолан, Михаил Ефимович элбэхтик кинилиин сүбэлэһэр, тылын ылынар этэ.

Дьалхааннаах 90-с сылларга салалтаҕа, олоххо-дьаһахха, дьон икки ардыгар сыһыаннаһыыларга киһи үөйбэтэх-ахтыбатах, ыстандаартынайа суох дьайыылар ирдэниллэр түгэннэрэ аҕыйаҕа суох этилэр. Ити өттүнэн Владимир Гаврильевич биирдэ эмиэ соһутан турар. Ити кэмҥэ ас-таҥас, үп-харчы кырыымчыга баар суол буоллаҕа. Тыа дьоно бүтэһик сүөһүлэрин туттан туран, оҕолорун үөрэххэ ыыталлара, улаханнык көмөлөһөр да кыахтара суоҕа. Устудьуоннар истипиэндьийэ эрэ суотугар аһаан-таҥнан үөрэнэллэрэ. Биир кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр улуус криминальнай эргимтэлэрэ устудьуоннар истипиэндьийэлэрин былдьыыр дьаллыктара баар буолбута. Онно Владимир Гаврильевич бэрээдэги көрөр уорганнарга бэйэтин улууһуттан үлэлиир салайааччылары, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэн-көстөн эрэр түмсүү уолаттарын ыҥыртаан баран, кылгастык эппитэ: «Миэхэ сурахтар кэллилэр, оҕолорбут истипиэндьийэлэрин биллэр улуус криминаллара талаан ылаллар үһү. Ону мин кыайан өйдөөбөтүм ээ», – диэн баран, К. уонна В. диэки сэмэлээбиттии көрөн кэбиспитэ. Уолаттар тугу да саҥарбакка тоҥхох гыммыттара, онон мунньахтаан бүппүппүт. Ол кэнниттэн сотору буолан баран, «ол дьаллык тохтообут үһү» диэн буолбута.

Кулуттуу өйтөн-санааттан босхолонуох

Ол эрээри бу саҥа кэлбит былаас сыыһа суолунан баран эрэрин, дьон туһугар буолбакка, бэйэтин чугас эргимтэтин эрэ байытарга хайысхаланан эрэрин Владимир Гаврильевич кэмигэр өйдөөбүтэ уонна миэхэ: «Хайа, быраат, уруйдаан-айхаллаан көрсүбүт, өйөөбүт былааспыт олох атын хайысханан баран эрэр дии, дьэ, туохха тиэрдэллэр?..» – диэн олус курутуйан, хомойон эппитэ. «Бу арыый көҥүл кэми туһанан, ыччаппытын үөрэтэн, кулуттуу өйтөн-санааттан босхоломмут өйдөөх-санаалаах ыччаты иитэ охсон ылбыт киһи, ньиэп-гаас бырамыысыланнаһыгар омуктары кытта холбоһуктаах тэрилтэлэри тэрийэр киһи, баҕар, инникитин норуоттар икки ардыларынааҕы быраабынан көмүскэллээх буолуо эбитэ дуу...» – диэн толкуйдуур курдук саҥарбыта.

Ити кэмҥэ быраатым Иван Игнатьевич Михаил Ефимовичка көмөлөһөөччүнэн үлэлиир этэ. 1998 с. Владимир Гаврильевич Иван биһиккини ыҥыран ылбыта уонна: «Мин бу бэйэм санаабын суруйдум, туора киһи көрүө суохтаах, онон, Игорь, юридическай өттүн чочуйан бэчээттээ, Ваня, Михаил Ефимовичка илдьэн туттар», – диэбитэ.

Суругун ис хоһооно «Вячеслав Штыровы олус күүһүртүҥ, кэлэр Бэрэсидьиэн быыбарыгар талыллар усулуобуйатын оҥорон эрэҕин, омуккар кутталы үөскэтээри гынныҥ, онон бэйэҥ үһүс болдьоххо барар сокуоҥҥун Ил Түмэҥҥэ оҥортороруҥ наада буолбут, эбэтэр быыбарга барбат буоллаххына, бэйэҥ оннугар кыахтаах саха киһитин билиҥҥэттэн бэлэмниэҥ этэ, баар балаһыанньаны сүтэрэр турукка киирэн эрэбит» диэн этэ.

 Ити кэнниттэн эһиилигэр Владимир Гаврильевич тиһэх суолугар барбыта. Суругу бэчээттээн, оҥорон, Иваҥҥа туттарбыппыт да, ууга тааһы бырахпыт курдук сураҕа суох сүппүтэ. Ивантан ыйыппыппын: «Михаил Ефимович ылан аахпыта уонна, түөрт гына бүк тутан баран, сиэбигэр уктубута», – диэбитэ. Ол айдааннаах быыбар түмүгүн бары билэбит.

Онон хара өлүөр диэри биһиги сүдү киһибит Владимир Гаврильевич омугун, норуотун туһугар туруулаһа сылдьыбыта. Итинник Улахан Киһини кытта алтыспыппын, өй-санаа эбиммиппин дьолум дии саныыбын.

​Игорь Николаев,

2016-2020 сс. СӨ Конституционнай суутун судьуйата,

СӨ үтүөлээх юриһа,

 Сунтаар, Таатта улуустарын бочуоттаах гражданина.