Бэлиитикэ

50 көннөрүүттэн 10 сүүмэрдэннэ

Бастакынан «Аһаҕас былаас кэлим тиһигэр олохтоох салайыныы сүрүн бириинсиптэрин тэрийии туһунан» 40361-8-с №-дээх федеральнай сокуон барылыгар Ил Түмэн киллэрэр көннөрүүлэрин туһунан» диэн парламент уурааҕын барылын туһунан боппуруос көрүлүннэ.

  «Аһаҕас былаас кэлим тиһигэр олохтоох салайыныы сүрүн бириинсиптэрин тэрийии туһунан» федеральнай сокуон барыла өрөспүүбүлүкэҕэ ахсынньыттан саҕалаан дьүүллэһиллибитэ, онно сокуону оҥорор уонна толоруулаах былаас уорганнара, улуустар, нэһилиэктэр баһылыктара, дьокутааттара, быһата, нэһилиэнньэ бары  араҥата көхтөөхтүк кыттыбыта.

Судаарыстыбаннай тутулга уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев мунньаҕы саҕалыырыгар сокуон барыла тохсунньу 17 күнүгэр ыытыллыбыт Ил Түмэн отут үһүс (уочарата суох) сиэссийэтигэр бастакы ааҕыыга көрүллүбүтүн, онно киллэриллибит этиилэри учуоттаан бигэргэммитин кэпсээтэ. Аны олунньу 15 күнүгэр Ил Түмэн ыытыллар отут төрдүс (уочарата суох) сиэссийэтигэр иккис ааҕыыга көрүллэрин, бу мунньах ону көрсө ыытылларын эттэ ( ол туһунан салгыы 3 балаһаҕа ааҕыҥ).

Дьүүллэһиилэр түмүктэринэн киирбит 150 этии уонна 50 көннөрүү спикер Алексей Еремеев дьаһалынан тэриллибит оробуочай бөлөххө көрүллүбүттэр. Үгүс этиилэр хоһулаһаллара, хатылаһаллара быһаарыллыбыт, итиэннэ саамай сүрүн суолталаах, өрөспүүбүлүкэ интэриэһин көмүскүүргэ-араҥаччылыырга, уратытын учуоттуурга, олохтоох салайыныы тиһигэр эрэгийиэннэр бырааптарын итиэннэ боломуочуйаларын кэҥэтэргэ туһаайыллыбыт этиилэр сүүмэрдэнэн, чочуллан, иккис ааҕыыга уон этии киллэриллэрэ быһаарыллыбыт, онно анаан көннөрүүлэр табылыыссалара оҥоһуллубут. Кэлэр сиэссийэҕэ ол бигэргэтилиннэҕинэ, Судаарыстыбаннай Дуумаҕа көмүскэниэхтээх. Саҥа федеральнай сокуон субъектарга элбэх быраабы, боломуочуйаны биэрэр. Бүтэһиктээхтик ылыннахтарына, онно сөп түбэһиннэрэн, өрөспүүбүлүкэҕэ тустаах сокуон оҥоһуллуохтаах, муниципалитеттар Устааптарыгар уларытыылар киллэриллиэхтээх эбит.   

Дакылаатчыт салгыы хас биирдии көннөрүүнү, ыстатыйаларынан чопчу ыйан туран, тоҕо уонна туох сыаллаах-соруктаах киллэриллибиттэрин быһааран биэрдэ.

Чиҥэтэр ыйытыылар   

Норуот дьокутаата Юрий Михайлов олохтоох дьаһалта баһылыга муниципальнай дуоһунаска судаарыстыбаннай сулууспа дуоһунаһын дьүөрэлиирэ туох көдьүүстээх буолуоҕун чиҥэтэн ыйытта. Онуоха баһылыкка бэриллэр икки хос боломуочуйа кини позициятын күүһүрдэрэ, нэһилиэгин интэриэһин көмүскүүр кыаҕын улаатыннарара, элбэх боппуруоһу быһаарарыгар тирэх буолара этилиннэ.

Уопсастыбаннай палаата Аартыка территорияларын сайыннарыыга хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Иван Горохов ханнык баҕарар тэрээһин олоххо киирэрэ үптэн-харчыттан тутулуктааҕын санатан туран, саҥа тэриллэр муниципальнай уокуруктар үбүлэниилэрэ, нолуок бэлиитикэтэ, ол иһигэр  сиртэн хостонор баайдаах муниципалитеттарга нолуок киириитэ хайдах буоларын, итиэннэ бу хайысханан туох көннөрүү оҥоһуллубутун ыйытта. Кини этиитин норуот дьокутаата Михаил Эверстов өйүүрүн биллэрдэ: “40361-8-с №-дээх сокуон федеральнай буоларын быһыытынан, үп-харчы федерацияттан үгүөрүтүк көрүллэрин ситиһиэххэ наада”, -- диэтэ. Онуоха Владимир Прокопьев саҥа сокуон үп-харчы өттүнэн хааччыллыытын боппуруоһа кэлэр 2023 сылга оҥоһуллуохтаах Бүддьүөт кодексынан быһаарыллыахтааҕын эттэ.

Төрүтүн күүһүрдүөххэ

Санаа атастаһыыта балачча сытыытык барда. Юридическай наука дуоктара, Консультативнай сүбэ чилиэнэ Макар Яковлев болҕомтотун бэһис көннөрүүгэ хатаата. “22-с ыстатыйа 16-с чааһыгар  «… куораттааҕы уокурук, муниципальнай уокурук олохтоох дьаһалталарын тутулугар, быраабыла курдук, олохтоох дьаһалта территориальнай уоргана киирэр» диэн этиигэ «быраабыла курдук» диэн тылы ыларга», -- диэн сүбэлээтэ. Макар Макарович манна сокуонунан төрүттээһини күүһүрдэн биэрэр наадатын бэлиэтээтэ.

Норуот дьокутаата Павел Ксенофонтов сокуон барылын 84-с ыстатыйатын 1-кы чааһыгар сыһыаннаах көннөрүүгэ бэрт боччумнаах этиини оҥордо: «84-с ыстатыйа 1-кы чааһын 3-с, 7-с, 9-с, 12-с пууннарыгар көрүллүбүт муниципальнай тэрээһиннэргэ уонна территорияларга олохтоох салайыныыны тэрийии уратылара Арассыыйа Федерациятын тустаах субъектарын кытары сөбүлэһэн оҥоһуллаллар» диэн чопчулуурга”, -- диэн ыйда.

Норуот дьокутаата Иван Данилов сокуон барылын кэнсиэпсийэтин өссө  төгүл көрөргө, тоҕо маннык сокуон ылыллан эрэрин норуокка тиийимтиэ тылынан  быһаарарга эттэ.

Уопсастыбаннай палаата тыа сирин сайдыытыгар, агро-бырамыысыланнай комплекска уонна олохтоох салайыныыга кэмитиэтин салайааччы Сергей Сюльскэй төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар түөлбэлээн олорор сирдэригэр ураты болҕомтону уурары, территориальнай-административнай тэрээһиннэр, нэһилиэктэр боломуочуйаларын чуолкайдыыры наадалааҕынан аахта.   

Мунньах кыттыылаахтара кэпсэтии түмүгэр бэлэмнэммит көннөрүүлэри, саҥа этиилэри учуоттаан туран, Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар киллэрэргэ куоластаатылар.

Сокуонунан бигэргэниэхтээх

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт Сокуонун 4-с ыстатыйатын 2-с чааһыгар, 37-с ыстатыйатын 2-с чааһыгар, 52-с ыстатыйатын 1-кы пуунугар, 68-с ыстатыйатын 2-с чааһыгар кэккэ балаһыанньалары быһаарар туһунан боппуруос норуот дьокутааттара Феодосия Габышева уонна Михаил Гуляев көҕүлээһиннэринэн, кинилэр ыйытыктарынан оҥоһуллубут.

Михаил Гуляев быһаарбытынан, Арассыыйа Федерациятын субъегын, ол иһигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин, территорията кини конституционнай-правовой статуһун быстыспат сорҕото буолар. Ити иһин өрөспүүбүлүкэ Төрүт Сокуонун ыстатыйаларыгар «Саха Өрөспүүбүлүкэтин территорията» уонна «Саха Өрөспүүбүлүкэтин территориятын кэлимсэтэ» диэн тылларга сыһыаннаан быһаарыы оҥоһуллан, сокуонунан бигэргэнэрэ ирдэнэр эбит.

Элбэх быраабы уонна боломуочуйаны биэрэр

Мунньах түмүгүнэн Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев маннык эттэ:   

– Парламент судаарыстыбаннай тутулга уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэтэ дойду дьылҕатын быһаарар саҥа федеральнай сокуону дьүүллэһиигэ уопсастыбаннас киэҥ араҥатын тардан, көннөрүүлэри оҥорууга таһаарыылаахтык үлэлээбитин иһин махтанабын. Чахчы, бэрт элбэх этии киирбититтэн сүүмэрдэнэн, ити уон көннөрүү оҥоһулунна.

Ил Түмэн ааспыт ааспыт сиэссийэҕэ саҥа сокуон барылын сүрүн кэнсиэпсийэтин, олохтоох салайыныы биир таһымнаах тиһигэр киириини, өйөөбүтэ. Аан дойду судаарыстыбалара барылара биир таһымнаах тиһигинэн үлэлииллэр. Биһиги дойдубутугар маннык тиһиккэ киирии олохтоох былаас уорганнарын үлэтин-хамнаһын судургутутуо, салалта ситимин тупсаҕай, итиэннэ нэһилиэнньэҕэ тииһилиҥнээх оҥоруоҕа. Бу сокуон субъектарга элбэх быраабы уонна боломуочуйаны биэрэр. Сис кэмитиэт оробуочай бөлөҕө  бэлэмнээбит көннөрүүлэрин кэлэр сиэссийэҕэ көрдөрүөҕэ уонна салгыы Судаарыстыбаннай Дуумаҕа илдьэн көмүскүөҕэ. Ол ситиһиилээх буоларыгар баҕарыаҕыҥ.

Раиса Сибирякова