Норуот итэҕэллээҕэ

Ааспыт нэдиэлэҕэ Ил Түмэн Олохтоох салайыныыга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев уонна Ыччакка, физичэскэй култуураҕа, успуорка сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Георгий Балакшин дойдуларыгар, Ньурбаҕа бара сылдьан олохтоохтору кытта көрсөн кэллилэр. Дьокутааттары кытта көрсүһүүгэ нэһилиэнньэ үрдүк күүрүүлээх уотунан хааччыллыы, Бүлүү өрүһү, Куоначчаан үрэҕи туоруур күргэлэр тутууларын, Бүлүүттэн гаас утаҕа хаһан киирэрин о.д.а. тыын суолталаах боппуруостары ыйыталастылар.

Ол туһунан бүгүн биһиги хаһыаппыт ааҕааччыларыгар Владимир Михайлович уонна Георгий Русланович сиһилии кэпсээтилэр.

 - Ньурбаҕа ханнык нэһилиэктэргэ сырыттыгыт, дьон сүрүннээн тугу туруорсарый?

-Күһүҥҥү быыбар кэнниттэн Ньурбаҕа бастакы сырыыбытын сылдьан кэллибит, бары нэһилиэктэри кэрийэн, дьон олоҕун-дьаһаҕын билистибит, атах тэпсэн олорон кэпсэттибит. Уот кыамтата тиийбэт буолан, олохтоохтор Сунтаартан үрдүк күүрүүлээх уот ситимэ тардылларын, итиэннэ Бүлүүттэн гаас утаҕа киирэрин күүтэллэр.

Ону таһынан, Үөһээ Бүлүү аннынан Бүлүү эбэни туоруур күргэ тутуллуохтаах, оччотугар Ньурбаҕа диэри массыына төгүрүк сыл хаайтарбакка сылдьыа этэ. Куоначчаан үрэҕи туоруур күргэ бырайыага оҥоһуллан бүппүтэ, ол олоххо хаһан киирэрин токкоолоһоллор.

Бука бары нэһилиэктэргэ иһэр уу кыһалҕата баар, ордук Ньурба куоратыгар. Ону быһаарарга ууну ыраастыыр улахан ыстаансыйа тутуллуохтаах. Нэһилиэктэр икки ардыларынааҕы суол-иис тутуутун дьон ыйыталаһар.

Убайааҥҥа 360 миэстэлээх, Ньурбаҕа 550 миэстэлээх оскуола тутуута былааҥҥа киирбитэ. Антоновкаҕа 280 миэстэлээх оскуолаҕа эбии тутуу оҥоһуллуохтаах, эмиэ итиччэ миэстэлээх оҕо саада үлэҕэ киириэхтээх. Бу эбийиэктэр 2027 с. диэри тутуллан бүтүөхтээхтэр.

-Бүлүүгэ баар Орто Түҥнээҕи айылҕа баайдаах сиртэн гаас утаҕа Ньурбаҕа хаһан киириэн сөбүй?

-Билигин бырайыага оҥоһулла сылдьар, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр 2023 с. 229 мөл. солк. көрүллүбүтэ. «Сахатранснефтегаз» хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Алексей Колодезников улахан «Газпром»-у кытта сөбүлэһии түһэрсэн, кыттыгас үбүлээһин быһыытынан, эбии 229 мөл. солк. көрүллүөхтээх. Ол да буоллар, ити үп итэҕэс, онон Ил Түмэн бүддьүөтү ылынар кэмигэр Орто Түҥтэн гаас турбата Тамалакааҥҥа диэри тардылларыгар үбү-харчыны булары туруорустубут. Бу улахан тутуу Үөһээ Бүлүү, Ньурба олохтоохторун гааһынан хааччыйыахтаах.

Бырайыак оҥоһуллан бүттэҕинэ, гааһы тардарга хантан үп-харчы киирэрин салгыы көрдөнүөхтээх.

-Ньурбалар, сунтаардар Бүлүү эбэни туоруур күргэ хаһан тутулларын күүтэллэр, бу боппуруос хаһан быһаарыллар кыахтааҕый? -Бырайыага бэлэм, эспэртиизэни ааспыта эрээри, күн бүгүн үбүлээһин боппуруоһа быһаарылла илик. «Арассыыйа тырааныспарын ситимин саҥардыы» национальнай бырайыак чэрчитинэн күргэ тутуута федеральнай бүддьүөттэн үбүлэниэхтээх.

-Уот кыамтата мөлтөх буолан, Ньурба нэһилиэктэригэр уот сотору-сотору барар. Сунтаартан үрдүк күүрүүлээх уот ситимэ хаһан тардыллыахтааҕый?

 -Бырайыага оҥоһуллан бүппүтэ, уотунан хааччыйааччы улахан хампаанньа «РусГидро» өттүттэнүбүлээһинэ хаһан быһаарылларын күүтэбит.

-Оттон дьиэлэрин маһынан оттор дьоҥҥо субсидия көрүллүөн сөп дуо?

-Ити боппуруоһу нэһилиэнньэни кытта көрсүһүүгэ иҥэн-тоҥон ымпыгар-чымпыгар тиийэ дьүүллэстибит. Саха Сиригэр маннык субсидиянан кыаммат араҥаҕа киирэр 15 000 киһи туһана олорор. Биһиги этии киллэрэммит, 2025 сылтан маһынан оттунар дьон бары субсидияҕа тиксэллэрин ситиһиэхтээхпит. Ону кэлэр сыллааҕы бүддьүөтү ылыныы кэмигэр Ил Түмэн уурааҕар киллэрдибит.

-Дьокуускайтан Ньурбаҕа барарга аспаал суол сорох сиринэн алдьанан, оҥхойдор бааллар, ол өрөмүөнэ хайдах ыытылларый? -Биһиги ирбэт тоҥ үрдүгэр олоробут, ол иһин суолбут син биир алдьанар, федеральнай айан суолугар өрөмүөнүлэтин ыытыы туһунан болдьохтоох. Ол бириэмэтэ кэллэҕинэ, суолу тэҥнээн, оҥорон биэриэхтээхтэр.

-Ньурбаттан нэһилиэктэргэ тахсар суол хаһан оҥоһулларын элбэх киһи күүтэр, кэлэр сылларга бу хайысханан үлэ барыа дуо? -Дьаархантан саҕалаан, Мархаҕа, Кировка, Чуукаарга, Малдьаҕарга, Маалыкайга, Хатыыгадиэри үлтүркэй таастаах кутуу суол оҥоһуллуохтаах. Нэһилиэктэр суолларын тутуу Ил Дархан дьаһалыгар киирбитэ. Инникитин Сүлэ, Дьиикимдэ, Ньурбачаан суола оҥоһуллуохтаах. Суол тутуута өрөспүүбүлүкэ суолун-ииһин пуондатыттан үбүлэниэҕэ.

-Накыыннааҕы алмаас бырамыысыланнаһын кэскилэ хайдаҕый? Олохтоох дьон үлэнэн хааччыллар дуо?

 -Накыыҥҥа кэлэр 30-40 сылга хостонор күлүмүрдүүр күндү таас, алмаас саппааһа баар. Хампаанньа үлэһиттэрин аҥаардара — араас улуустартан олохтоох дьон үлэлии сылдьаллар, ол иһигэр баһыйар өттө Ньурба улууһуттан.

-Бырамыысыланнай улууска иһэр уу боппуруоһа сытыытык турар. Ууну ыраастыыр ыстаансыйа хас нэһилиэккэ баарый?

-Бүлүү өрүскэ1200 кубтаах иһэр ууну ыраастыыр ыстаансыйа, Ньурбаҕа кирдээх уу тобоҕун ыраастыыр ыстаансыйа (КОС) бырайыага оҥоһуллубуттара, тутууну ыытарга үбүлээһин боппуруоһа чуолкайданыахтаах. Оччотугар Ньурба, Антоновка олохтоохторо ыраас уунан хааччыллыахтара. Ууну ыраастыыр дьоҕус тэрил Марха сүнньүн нэһилиэктэригэр үлэлии турар. Бу түөлбэҕэ олорор дьон медицинскэй көрдөрүүгэ наадыйар, ону үбүлээһин боппуруоһун биһиги туруорсабыт.

Медицина таһымын тупсарарга доруобуйа харыстабылын оптимизацията федеральнай бырагыраамаҕа киирээри оҥоһуллубутун бары өйдүүбүт. Ону Саха Сирин усулуобуйабытыгар сөп түбэһиннэрэн, сөптөөх тутулун саҥаттан оҥорорго этии киллэрбиппит.

-Ньурбаҕа 2027 с. «Саха сирин норуоттарын спортивнай оонньуулара» ыытыллыахтаах, онно бэлэмнэнии үлэтин туһунан кэпсиэххит дуо?

-Улуус киинигэр 3000 миэстэлээх, манежтаах, төгүрүк сыл үлэлиир сылаас стадион тутуута саҕаланна, Антоновкаҕа уолаттары боксаҕа, кик-боксиҥҥа дьарыктыыр интернаттаах спортивнай эбийиэк тутуллуохтаах. Ньурбаҕа бассейннаах физкультурнай-чэбдигирдэр киин үлэҕэ киириэхтээх, Күндээдэҕэ, Чаппандаҕа, Сүлэҕэ спортивнай саала баар буолуоҕа.

*                 *                 *

Ньурба олохтоохторо дьокутааттары кытта көрсүһүү кэмигэр киин ититиигэ холбонуу, үгүс нэһилиэктэргэ быраастар уонна учууталлар тиийбэттэрин, экология, дьон дохуотун үрдэтии, социальнай эбийиэктэри өрөмүөннээһин боппуруостарын о.д.а. көтөхтүлэр. Дьиэлэрин маһынан оттор дьон субсидия кээмэйэ кыратын, ону үрдэтэр уолдьаспытын ыйдылар.

Норуот дьокутааттара бары киирбит ыйытыктарга хоруйдаатылар, саамай тыын суолталаахтарын тус хонтуруолга ыллылар. Олохтоохтор талан ылбыт дьокутааттарын үлэтин харах далыттан түһэрбэттэрин, биир дойдулаахтарын интэриэһин көмүскүүргэ дьүккүөрдээх, көхтөөх үлэлэрин биһирииллэрин биллэрдилэр.

Тыа сиригэр бырааһынан хааччыллыыны элбэтэргэ Владимир Прокопьев уонна Георгий Балакшин  Дьокуускайга Мединститут саҥа дьиэтин тутуутун уонна устудьуоннар ахсааннарын элбэтэргэ Федерация Сэбиэтин уурааҕа олоххо киирэрин кытары ситимнииллэр. Улуустааҕы киин балыыһа кылаабынай бырааһа Наталья Павлова тус сыаллаах дуогабарынан үөрэммит устудьуоннар үөрэхтэрин бүтэрэн баран сорохтор дойдуларыгар кэлбэттэрин, дьиэ-уот, үлэ булан, куоракка олохсуйа хаалалларын бэлиэтээтэ. Дьиҥэр, кинилэр үс сыл Ньурбаҕа кэлэн үлэлиэхтээх этилэр.

Улуус киинигэр олорорго, үлэлииргэ усулуобуйа барыта баар: толору хааччыллыылаах дьиэлэр, саҥа оскуола-балыыһа, ырыаҕа ылламмыт хатыҥ чараҥнаах сынньалаҥ паарката, Бүлүү өрүс саҥардыллыбыт набережнайыттан көрүөхтэн кэрэ көстүү аһыллар.