Доруобуйа

Бу бүгүн буулаабыт ыарыыны, таҥара кэмиттэн кэмигэр икки атахтааҕы анаан накаастыыр көрүҥнэриттэн биирдэстэрин быһыытынан  сыаналааччы аҕыйаҕа суох. Кинилэр истэригэр, сайдыылаах дэнэр дойдуларга сайдыылаахтарынан, улахан үөрэхтээхтэринэн ааҕыллар дьон кытта баар буолар. Диэххэ айылаах. Киһи барахсан тиэрэ тоттоҕуна, эрэйи-муҥу умна быһыытыйдаҕына, өлүү-сүтүү кинини арыылаан ордордоҕуна, муора тобугунан, халлаан хабарҕатынан буолан хаалара өрүүтүн баар  суол. Оттон ол ханнык эрэ биллибэт үөһээҥҥи күүстэр, икки атах наһаалаатаҕына, киэбин таһынан таһымнаатаҕына ыарыыны, хоргуйууну, сэриини, дьадайыыны ыытаннар өйүн-төйүн булларалларын, аматыгар түһэрэллэрин туһунан үһүйээннэр, араас көрүҥүнэн, киһи аймах аан дойдуну анааран көрөр өйдөбүлүгэр уонна үөрэҕэр бааллар, киэҥник тарҕаммыт мифтэринэн буолаллар.

Ол аата таах үлүбээй диэн буолбатах. Омук-омук бастакы итэҕэлэ кини түҥ былыргы мифтэриттэн силис тардар. Биһиги билигин түҥ былыргы дьон олоҕо айылҕа дьиикэй, кыайан бохсуллубат күүһүттэн быһаччы тутулуктанар буолан, ол иһин киниэхэ үҥэрэ-сүктэрэ, айылҕаны тыыннааҕымсытан өйдүүрэ, бүк бас бэринэрэ диэн билэбит. Дьиҥэр, ону хантан билиэхпитий, үөрэппиттэрин быһыытынан оннук өйдөбүллээхпит.

«Мистика», «мистическэй» диэн соччо бэрдэ суох, ону ааһан дьонноох сиргэ өссө куһаҕаннык аҥылыйыан сөптөөх тыл баар. Суолтата, өйдөбүлэ сымыйарҕанар төрүттээх буолан, үөрэхтээх уопсастыбаҕа дьааххана соҕус туттуллар аналлаах. Сымыйата суох кырдьык баар буолбат, ол кэриэтэ киһитэ суох - таҥара эмиэ суох. Науканы мөккүөрэ суох билинэр буоллахха, «өйдүүр өйдөөх киһи» ситэн-хотон, атаҕар бигэтик туран кэлбит кэмэ букатын оҕо оонньуутугар тэҥнээх. Бу харамай, «өйдүүр өйдөнөөт», буолан-хаалан турбат дуо. Үчүгэйэ үчүгэйигэр, куһаҕана куһаҕаныгар тэҥнэһэннэр, бүгүн тугу оҥорорбутун, туохха тиийэрбитин өйдөөх харамайдар бэйэбит да билбэт курдук буоллубут. Онон таҥара, Үрдүк Айыылар, Дьылҕа хаан, Үрдүк дьүүл өскөтө суох эбит да буоллахтарына, бэйэҕэ оҥорон көрөн итэҕэйэн туран, кылаабынайа, киһилии сиэртэн-майгыттан туораамыахпытын наада. Оттон ыарыы, өлүү, соҕотохсуйуу, дьадайыы таҥара накааһа дуу эбэтэр дьылҕа ыйааҕа дуу буоларын хас биирдии киһи бэйэтэ быһаарыа турдаҕа.

Оҕо сааспар, ааспыт үйэ 50-с уонна 60-с сылларын ыпсыыларыгар, «Бу иирбит, иирбит, иирбит эйгэ» («Этот безумный, безумный, безумный мир») диэн ааттаах Эмиэрикэ киинэтин көрбүттээхпин. Аатыгар этиллэрин курдук, туох туһунан  көрдөрүллэрэ уонна кэпсэнэрэ тыла суох өйдөнөр буолуохтаах. Билигин дэҥҥэ чуолаан Киин тэлэбиидэнньэ (судаарыстыбаннай дэнэр) 1-кы, 2-с ханаалларын  көрөөрү гыннахпына,  ол «иирбит, иирбит, иирбит дойдуга» олорордуу сананан кэлэбин.

Манна сыһыаран эттэххэ, бу пандемия кэмигэр ити этэр ханаалларым «имигэс уостаах уолаттара», сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри, өрөөбөккө үөтэр өтөннүү чоргуйуу бөҕөтө, кэрээбэккэ кэпсиир кэҕэлии этэн-тыынан эппэҥнэтии үлүгэрэ. Ол онуоха киһи омнуолуура туох да суох, хайа, оттон «килиэптэрэ» буоллаҕа дии. Арай хас биэриилэрин ахсын, «Эмиэрикэҕэ хара хапсыктан оччо киһи өллө, бачча киһи быһынна» диэн буолан иһэр. Харантыын хара саҕаланыаҕыттан биэриилэригэр кытыннарар оппоненнарыттан, «биһиэхэ адьас аҕыйах киһи өллө ээ, тоҕо оннугуй?» диэн хас сырыы ахсын хатылана турар ыйытыылаах буолаллар. Биһиги бүттүүн күн бүгүнүгэр диэри билбэккэ олоробут, пандемиябыт өрөгөйдүүр үрдүгэр тахсыбытын дуу, суоҕун дуу. Куһаҕанын талан эттэххэ, баҕар, ыарыыбыт мантан антах дьэ «тыыллан-хабыллан» туран кэлиэ дии. Таҥара үтүө санаатынан, кыра сиэртибэнэн эмсэҕэлиирбит буоллар, саҥата суох күлүкпүтүгэр имнэнэн кэбиһиэ этибит буоллаҕа.

Ону баара, өссө сытайан туран, «биһиэхэ  букатын аҕыйах киһи өлөр, ол аата биһиги вируһу утары охсуһар систиэмэбит ордук көдьүүстээх, салалтабыт быдан өйдөөх дьаһаллааҕа көстөр» диэн буолар. Ама даҕаны, «аһыыр-таҥнар» баҕа улаханын иһин, кэрээнэ суох сирэй көрбөх буолуу кими да киэргэппитэ суох. «Норуоттар икки ардыларынааҕы» таһымнаах суруналыыстар ону билбэттэрэ кэлиэ дуо гынан баран, сирэйи буорга анньыы диэн ити буоллаҕа. Аһара түһэн, «тоталитарнай тутуллаах судаарыстыбалар хоруона ыарыыны түргэнник кыайдылар, ол оннугар дэмэкирээтийэ туругурбут дойдулара пандемияны утары көдьүүһэ суохтара көстөн таҕыста» диэн түргэн түмүк оҥоһулла оҕуста. Маннык түмүк туох ис хоһоонноох биэтэстээҕин ситэрэн өйдүүргэ улахан өй наадата суох.  Эмиэрикэ бу ыарыыттан эстэн, охтон-бохтон  хаалыа суоҕа диэн сэрэйэ саныахха сөп. Кини бөҕө, бигэ буолуутун саппааһа, бука, балачча улахан буолуохтаах.

Арассыыйа саҕа, олорон кэлбит историятын былаһын тухары, муҥу муннунан, эрэйи эҥээринэн тыыран кэлбит судаарыстыба да, норуот да ахсааннаах буолуохтаах. Ол ахсын, сап саҕаттан салҕанан, өлө сыһа-сыһа өрүһүнэн, икки атаҕар бигэтик үктэнэн кэлбит бэйэтэ. Олоххо тардыһыыта, эрэлэ ураты күүстээх буолан. Арассыйааннар, ол аата биһиги, кини норуоттара, Арассыыйа ол уратылаах хаачыстыбаларыттан бэриһиннэрбит эрэ буолбакка, үйэлэргэ биир дьылҕаланан, бары харгыстары бииргэ мүччү түһэн, өстөөҕү бииргэ кыайан олох олорон кэлэн истэхпит. Ол курдук, кыайыы биһиэнэ буола туруоҕа!