Доруобуйа

Дьокуускай куорат Яков Потапов уулуссатын 21 №-дээх дьиэтигэр “Диалог” диэн мэдиссиинэ киинэ баар. Манна бүөрдэрэ аккаастаабыт дьон гемодиализка сылдьаллар. Кылаабынай бырааһынан СӨ Доруобуйаҕа харыстабылын туйгуна Антонина Ивановна Анисимова үлэлиир. 

--2014 сыллаахха аһыллыбыта. Манна 38, Федор Попов уулуссатыгар баар филиалбытыгар 14, ол аата барыта холбоон 52 аппарааттаахпыт. Онно 3 симиэнэнэн, ол эбэтэр сарсыарда 8-тан түүн 1 чааска диэри, барыта 308 киһи сылдьан ыраастанар. Нэдиэлэҕэ үстэ 4 чаас кэлэн сыталлар. Билиҥҥи туругунан өрөспүүбүлүкэбитигэр 500 кэриҥэ киһи гемодиализтанар.

 --Ол аата үксүн эһиги эмтиир эбиккит дии?

 --Оннук. Биһиги курдук кииннэр Нерюнгрига, Мииринэйгэ аһыллыбыттара, Дьокуускайга “Медторгсервис”, “Центр современной нефрологии и диализа” диэннэр бааллар. Онон билигин наадыйааччылар бары гемодиализтанар кыахтаахтар. Урут миэстэ суоҕуттан өлөр этилэрэ диэн кистээбэккэ этэбин. Оччолорго сүрүннээн эдэрдэри, орто саастаахтары ылар эбит буоллахпытына, билигин бары тиксэллэринэн, 70-80 саастаах кырдьаҕас ыарыһахпыт ахсаана элбээтэ.

    --Урукку өттүгэр Мэдиссиинэ национальнай киинэ эрэ маннык өҥөнү оҥороро дуо?

    -- 1992 сыллаахха аһыллыаҕыттан онно гемодиализ отделениета үлэлиир. Биһиэхэ билигин оччолортон, 1993 сылтан, ол эбэтэр 27-с сылын диализка сылдьар пациеннаахпыт. Көр, итинник төһөлөөх элбэх киһи олоҕун уһаппыта буолуой, мэдиссиинэ бу салаата сайдан? Уопсайынан, диализ аан дойду үрдүнэн кэнники тэнийбит хайысха буолар. Омук сирдэригэр 70-c сыллартан. Арассыыйаҕа ССРС генеральнай сэкирэтээрэ Юрий Андропов бүөрүнэн өлбүтүн кэннэ, дьэ, болҕомто ууруллан, гемодиализ аппарааттара баар буолбуттара. Саха сиригэр Өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһаҕа 80-c сылларга анестезиолог-реаниматолог идэлээх новатор быраас Е.Г.Павлов бастакы аппарааттарга “острая почечная недостаточность” диэн диагнозтаах дьону, кылгас кэмҥэ сайҕаан, өлүүттэн өрүһүйэрэ.

1994 сыллаахха тастыҥ эдьиийим Медкиин гемодиализ отделениетыгар эмтэнэ киирбитэ. Оччолорго мин маннааҕы мединституту бүтэрэн, Дьокуускай балыыһатыгар үһүс сылбын терапевтыы сылдьарым. Киниэхэ кэлэ таарыйа, Евгений Григорьевиһы көрсөн кэпсэтэн, нефрологияны интэриэһиргээн, эһиилигэр 1995 сыллаахха Санкт-Петербург куоракка ординатураҕа барбытым. 1997 сыллаахха бүтэрэн, Мэдиссиинэ национальнай киинигэр нефролог бырааһынан үлэбин саҕалаабытым.

   -- Онтон манна хайдах анаабыттарай?

   --Бу “Диалог” киин судаарыстыба уонна чааһынай тэрилтэ бииргэ үлэлээһиннэрин бырайыагынан тутуллубута. Бастакы сылларга хантараагынан үлэлээбиппит. 2017 сыллаахха СӨ Доруобуйаҕа харыстабылын министиэристибэтэ сөбүлэҥ түһэрсэн, судаарыстыба хааччыйыытыгар толору киирбиппит. Онон атын балыыһалар курдук, оҥорор өҥөбүт, хамнаспыт ОМС систиэмэтинэн төлөнөр. Ыарыһахтарбыт бары полистарынан босхо эмтэнэллэр.

Миигин манна 2013 сыл сэтинньитигэр кылаабынай бырааһынан анаабыттара. Онно бу дьиэ саҥа тутулла турара. Эрдэ кэлбит соругум – тутуу хаамыытын, оборудованиелары сакаастааһыны хонтуруоллааһын уонна, саамай сүрүнэ, каадырдары булуу этэ. Нефрология ураты эйгэ, онон урут отделениебытыгар үлэлээн ааспыт сиэстэрэлэри ирдэһэн-көрдөөн булан, олору үлэҕэ кэлэргэ угуйан, саҥалары кууруска үөрэттэрэ охсон, икки бырааһы тылбар киллэрэн, “ээх”-тэрин ылан, атыттары тустаах үлэлэрин таһынан кыттыһалларыгар кэпсэтэн, 2014 сылтан үлэбитин толору саҕалаабыппыт. Билигин 84 үлэһиттээхпит. Итинтэн 14-дэ – быраас, 52-тэ -- орто сүһүөх медперсонал. Хамнаспыт үчүгэй, онон мантан барыы суоҕун кэриэтэ.

--Нефролог бырааһынан хааччыллыы өрөспүүбүлүкэҕэ хайдаҕый?

-- Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 50-ча нефролог быраас баар. Онтон 99%-на бары диализка үлэлиибит. Поликлиникаҕа үлэлээччи диэн, Национальнай медкииҥҥэ толору штакка, Кальвица уулуссатыгар турар балыыһаҕа 0,5 ставкаҕа уонна биир Тааттаҕа баар. Амбулаторияҕа дьону көрөр нефролог хамнаһа кыра. Ол иһин ким да онно барбат да, баҕарбат да. Манна биһиги институппутугар нефрология кафедрата диэн суох. Онон соҕуруу аҕыйах киһи баран үөрэнэн кэлэр. Ол иһин каадыр тиийбэт.

-- Оччоҕо ол бүөрдэрэ бүтэн эрдэҕинэ эрэ көрөҕүт дуо?

-- Чааһынай клиникаларга көрдөрүөхтэрин сөп. Барыта төлөбүрдээх буолбатах, ОМС полиһынан босхо эмиэ көрөллөр. Мин эмиэ бэйэм кэбиниэттээхпин. Үлэм кэннитэн киэһэтин приемнуубун. Ханна да биллэрии биэрбэтэҕим үрдүнэн, эмтэммит дьоммуттан истиһэн кэлэллэр. Инники былааным диэн, мантан уурайан, олоччу онтукпар көһөн, бүөр ыарыылаахтары учуокка ылан, ОМС нөҥүө босхо эмтиир соруктаахпын.

    --Гемодиализка сылдьар дьон куоракка олорорго күһэллэр буоллаҕа дии. Улуустан олохсуйа кэлээччилэргэ туох көмө оҥоһуллар?

     -- Кинилэр бары 1 группалаах инбэлииттэр. Онон биэнсийэлэригэр ый аайы 3 тыһыынча эбии ааҕыллар. Куоракка дьиэ уларсалларыгар социальнай харалта төлөбүрдэрин 50 бырыһыанын уйунар. Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин көмөтүнэн баралларыгар-кэлэллэригэр чэпчэтиилээх такси өҥөтүн туһаналлар: 50 солкуобайга таһаллар. Олох хаампат дьон социальнай тырааныспарынан хааччыллаллар, волонтердар арыаллыыллар. Билигин саамай үчүгэйэ, Арассыыйа ханнык баҕарар куоратыгар ОМС полиһынан гемодиализка босхо сылдьар кыахтаахтар. Онон кэлиҥҥи кэмҥэ дьоммут айанныыллара элбээтэ. Аны сорохтор манна кэлбэккэ, дьиэлэригэр бэйэлэрэ перитонеальнай диализ диэни оҥостолллр. Ол эбэтэр оһоҕосторугар анньыллыбыт сымнаҕас катетер нөҥүө күҥҥэ түөртэ анал суурадаһынынан токсичнай эттиктэрин сайҕыыллар.

-- Бүөр ыарыытын төрүөтэ?

   -- Диализка тиэрдэр сүрүн биричиинэлэр – хаан баттааһына уонна саахара үрдүүрэ. Ону таһынан араас инфекциялар. Холобура, грипп, ОРВИ вирустара киһиэхэ антиген буолан киирэллэр. Олору кытта охсуһаары, хааҥҥар антителалар үөскүүллэр. Оччоҕо иммунологическай реакция барар. Кимиэхэ эрэ ол биллибэккэ ааһар. Сороххо бүөрүгэр олорон хаалан, килиэккэлэрин сиэн саҕалыыр. Ол иһин коронавирустаан баран, устунан бүөрүнэн ыалдьыбыттар эмиэ бааллар. Оттон ити пиелонефрит диэн бүөр чашечкаларын ыарыыта. Ол “почечная недостаточность” хаһан да буолбат.

 --Бүөр тааһа туохтан үөскүүр?

         -- Эккэр-хааҥҥар эттиктэр хардарыта дьайсыылара, атастаһыылара (обмен веществ) кэһиллиититтэн. Оччоҕо сайҕамматах тууһуҥ мунньуллан хаалар. Онуоха удьуорунан утумнааһын эмиэ сабыдыаллыыр. Эһэтэ, аҕата, уола – үһүөн таастаах буолуохтарын сөп. Ол эрээри таас диализка тиэрдибэтин бэлиэтээн этэбин. Сорохтор оннук үйэлэрин тухары сылдьыахтарын сөп гынан баран, ылларар ордук. Тоҕо диэтэххэ улаатан, иик тахсар сирин бүөлүү түһэн кэбиһэн, улаханнык ыарытыннарыан сөп. Тааһы хайаан да эпэрээссийэлээн, бүөрү хайытан ылаҕын диэн буолбатах. Дистанционнай ньыма эмиэ баар -- “ударно-волновая литотрипсия” диэн. Ыраахтан ультразвуковой долгуннарынан хаамысканы үлтүрүтэллэр. Эбэтэр “контактная литотрипсия” диэни туһаналлар. Атыннык эттэххэ бу эндоскопическай метод. Иик тахсар сиринэн сип-синньигэс уһун үнүстүрүмүөнү киллэрэллэр. Саха сиригэр бу процедуралар барыта оҥоһуллаллар. Эминэн эмиэ таһаарыахха сөп. Онуоха иик анаалыһа туттаран, тааһын көрүҥүн быһаартарыаххын наада: оксалатнай дуу, кальциевай дуу, мочекислай дуу, фосфатнай дуу. Онон эрэ көрөн, эмп аныыллар.

  --Оттон ити ханнык түгэҥҥэ аҥаар бүөрдэрин ылан быраҕаллар?

   --Искэн үөскээбит буоллаҕына. Киһи икки бүөрэ чөл буоллаҕына – килиэккэлэрэ 100 бырыһыан тыыннаахтар диэн буолар. Ол онтон 25 %-на эрэ хаалыар диэри ыалдьаргын билбэккэ сылдьыаххын сөп. Онон биир да бүөрдээх киһи толору олоҕунан олорор. Маныаха этиэм этэ, бүөр искэнэ атын уорганнарга тарҕаныар диэри тугу да биллэрээччитэ суох. Ол иһин, саатар, сылга биирдэ хайаан да УЗИ-га көрдөрөргүтүгэр сүбэлиибин.

    -- Бүөрбүтүнэн ыалдьыбат туһуттан тугу гынабыт?

    -- Аскытын көрүнүҥ. Бүөр өстөөҕө – туус. Ол сайҕанан тахсыбакка, ыарыыга төрүөт буолар. Туох да консерванта арааһа суох натуральнай аһы сиир ордук. Биһиэхэ диализка биир уол киирбитэ. Кини наһаа “Кока-кола” утаҕынан үлүһүйбүт. Тохтообокко иһэн, интерстициальнай нефрит буолбут этэ. Эҥин араас БАД дэнэр био-эбииликтэр эмиэ соннук дьайаллар. Итиэннэ ыарыыны мүлүрүтэр (обезболивающай) эмтэр эмиэ. Вирус, бактерия инфекцияларыттан харыстана сылдьыҥ. Олортон гломерулонефрит буолуохха сөп. Чэ, уонна саамай охсуулаах --  дабылыанньа тахсара, саахар нуорматтан үрдүүрэ. Ис дьиҥэр гипертония да, диабет да эмиэ сыыһа ааһыртан үөскүүллэр ээ. Биһиги, сахалар, төрүт аспыт диэн эт-балык, үрүҥ аһылык буоллаҕа дии. Ол иһин рациоммутугар эмискэ киирбит углеводтаах астар эппитин-хааммытын айгыраталлар.

   --Бүөр ыарыытын Саха сиригэр да кыайар буолбуттарын истэн үөрдүм.      

   --Биһиги диализ кииннэрбит омук дойдуларын киэннэриттэн туох итэҕэстэрэ суох. Биир ыарыһахпыт Португалияҕа кыыһыгар баран кэлэн баран: “Анараа да үүт-үкчү маннык “B.Braun” хампаанньа аппарааттара тураллар эбит”, -- диэн соһуйан кэпсээбитэ. Онон бүөрү эмтииргэ европейскай таһымнаах усулуобуйа тэриллибитэ. Манна даҕатан эттэххэ, Дьокуускайга 2001 сылтан бүөрү атын киһиттэн (аймаххыттан), 2016 сылтан өлбүт киһиттэн ылан олордор буолбуттара.       

  --Антонина Ивановна, сиһилии кэпсээниҥ иһин махтанабын!