Тыа хаһаайыстыбата

Ким төһө от оттонно?

          ГОРНАЙ

          Атырдьах ыйын 20 күнүнээҕи туругунан улуус үрдүнэн 891 киһи окко үлэлии сылдьар: тэрэһиннээх хаһаайыстыбаҕа – 6, бааһынай хаһаайыстыбаҕа – 386, биирдиилээн ыаллар, кэтэх хаһаайыстыбалар – 499. Уопсайа 6914 туонна от кэбиһиллэн турар. Быйыл сайын 12 842,2 т. от былааҥҥа түһэриллибиттэн, 53,8 %-нын толорон олороллор.

          НАМ

          Владимир Макаров, тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччы:

 – Былааммытын 66 %-ын толорон олоробут. Былырыын баччаларга 85 % толорбуппут. 25 тыһ. туоннаны оттуохтаахпытын, 18 975 т. бэлэмнээтибит. Хаар түһүөр диэри оттуур былааннаахпыт. Биэс нэһилиэкпитигэр – I Хомустаахха, Таастаахха, Партизаҥҥа, Искраҕа, Лөгөйгө – уустук балаһыанньа үөскээтэ. Холобур, Таастаахха былаан 37 %-на эрэ туолан турар. Ыксал буолар түгэнигэр, Амур уобалаһыттан 1,5 тыһ. туонна оту аҕалтарарга дуогабар түһэристибит. 15 мобильнай биригээдэ тэриллибитэ. Уот ордук Таастаах нэһилиэгин ходуһаларын аймаата. Ол курдук, 95 туонна охсуллубут, рулоннаммыт оту сиэтэ, үс сылгы базата умайда. 

          ЧУРАПЧЫ

          Быйыл кыстыкка 20 000 ынах-сүөһүнү (ол иһигэр 7 400 ыанар ынаҕы), 16 249 сылгыны киллэрэр былааннаахтар. 38 450 т. окко былаан түспүтүттэн, 61,5 %-нын толорбуттар. Былырыын атырдьах ыйын 20 күнүгэр 30 944 т. оту оттообут эбит буоллахтарына, билигин -- 17 071 т. Былырыыҥҥыттан хаалбыт 960 т. саппаас от баара эбиилик буолуо. Улуус хаһаайыстыбалара бары күүстэрин окко уураллар: улуус үрдүнэн 1063 тыраахтар, 780 звено, ол иһигэр 256 биригээдэ, үлэлии сылдьар.

          Александр Сивцев, тыа хаһаайыстыбатын начаалынньыга:

– Мобильнай биригээдэлэр күүскэ түһүннүлэр. Күн бүгүн 43 мобильнай биригээдэлээхпит. Олортон 36-та Уус Майа, Горнай, Мэҥэ Хаҥалас улуустарыгар оттуу сылдьаллар. Былаан быһыытынан, мобильнай биригээдэлэр 8 316 т. оту оттуохтаахтар. 300 т. оту Амур уобалаһыттан атыылаһарга дуогабардаах олоробут.

          УУС АЛДАН

          Степан Бочкарев, тыа хаһаайыстыбатын начаалынньыга:

– Былааҥҥа 32 805 т. от турар. Итинтэн 15 346 туоннатын оттоотубут. Былааммыт 61 %-нын толоруохпут, уопсайа 19 900 т. оту бэлэмниэхпит диэн ааҕынабыт. Амур уобалаһын 22 хаһаайыстыбатыттан 8 435 т. оту атыылаһарга дуогабар түһэристибит. Балаҕан ыйын саҥатыгар баран, от хаачыстыбатын көрүөхпүт. Айан-сырыы ороскуотугар тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ көрөр көмө субсидията түһэрин кэтэспэккэ эрэ, балаҕан ыйыттан тиэйэн саҕалыахпыт. Былырыын былааммытын эмиэ ситэ толорботохпут. 31 тыһ туонна окко былаан түспүтүттэн, 27 800 туоннатын оттообуппут. Ааспыт сылга оту өрөспүүбүлүкэ иһиттэн атыыласпыппыт.

***

Ил Дархан Айсен Николаев атырдьах ыйын 16 күнүгэр Чурапчыга суһал мунньаҕы тэрийэн ыытта.

Мунньахха СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров эппитинэн, уот уонна кураан хоромньулара ааҕылла сылдьаллар үһү. Хоромньуну толойууга сүүһүнэн мөлүйүөн эбии үп көрүллэрэ биллэр. Онуоха сөптөөх докумуоннары тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ бэлэмнии сылдьар. Хоромньу быйылгы уонна эһиилги бүддьүөттэн толуйуллар.

“СӨ быйылгы уонна эһиилги бүддьүөтүгэр сөптөөх уларытыылары киллэриэххэйиҥ, сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ анаан дьарыгырар хаһаайыстыбалары тэрийиигэ үлэни уталыппакка саҕалыырга”, -- диэн сүбэлэстилэр.

Александр Жирков, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин маҥнайгы солбуйааччы:

– Уот кураан хаһыс да сылын турар. Эһиил эмиэ кураан сайын буолара сэрэйиллэр. Илин эҥээри уунан хааччыйыыга анаан, 90-с сылларга икки хайысханан тутуллубут уу ситимнэрэ үгүс сылларга кыахтарын аҥаарынан эрэ үлэлээн кэллилэр. Биһиги Ил Дархаммыт өр кэмнээх кормовой базаны олохтуур туһунан дьаһалын толорорго бу икки водопровод толору үлэлиэхтээх. Өрүстэн ууну ыларга эбии носуостар туруохтаахтар, уу ситимэ тардыллыбыт сирин былаһын тухары уу мунньар уонна сири нүөлсүтэр тутуулар чөлүгэр түһэриллиэхтээхтэр. Турбалары өрөмүөннүүргэ, быһыттары сөргүтэргэ, оҥорорго анал үп-харчы көрүллүөхтээх, улуустарга мелориативнай, нүөлсүтүү үлэлэрэ толору тэриллиэхтээхтэр.

Андрей Находкин, Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Хаһааҥҥы да сыллааҕар уустук сайын ааһан эрэр. Кураан, аһыҥа, тыа баһаардара оттооһуҥҥа улахан мэһэйдэри үөскэппиттэрин бары билэ-көрө сылдьабыт.

От хампаанньатын үлэтэ түмүктэммэт. Улуус мобильнай биригээдэлэрэ атын улуустарга, эригийиэннэргэ хойукка диэри оттуурга бэлэмнэр. 254 мобильнай биригээдэ 39-40 тыһ. туоннаны оттуохтаах. Тиийбэт 33 тыһ. т. оту өрөспүүбүлүкэ тас өттүттэн – Амур, Забайкалья, Магадан уобаластарыттан – тиэллиэхтээх. Быйылгы балаһыанньа уустугун учуоттаан, Ил Дархан А.С.Николаев дьаһалынан оттооһуҥҥа ыксаллаах быһыы-майгы балаһыанньата кэккэ улуустарга биллэриллибитэ. Горнай, Томпо, Уус Алдан, Өймөкөөн улуустарыгар көмө маҥнайгынан оҥоһуллуо.

Атырдьах ыйын 20 күнүгэр Чурапчы Мэлдьэхситигэр А.С.Николаев оттооһун уонна оту эбии булуу боппуруостарыгар сүбэ мунньаҕы тэрийдэ. Атыылаһыллыбыт оту тиэйиигэ бүддьүөттэн эбии 170 мөл. солк. көрөргө сорудахтаата.

Уопсайынан, кэлэр сылы эмиэ кураан, уустук дьыл буолуоҕа диэн сабаҕалааһын баар. Онон, быйылгы ыарахаттары учуоттаан, эрдэттэн бэлэмнэнэрбит наада. Ынах-сүөһү, сылгы аһылыгын, оппутун, эбии аһылыкпытын тас эрэгийиэнтэн ыарахан сыанаҕа буолбакка, өрөспүүбүлүкэбит иһиттэн хааччынар курдук дьаһанарбыт ордук. Холобур, үрэхтэрбит бастарын оттоон, дулҕалаах сирдэрбитигэр киирэн, оттуур ходуһа иэнин кэҥэтэн, эбии аһылыгы, сиилэһи улаатыннаран, илии хотуурун сөхсүтэн, о.д.а.

Ил Түмэн ити уталытыллыбат боппуруостары быһаарыыттан туора турбат. Бастакы күһүҥҥү сиэссийэҕэ эбии үбүлээһин боппуруостара көрүллүөхтэрэ.

          СӨ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин сабаҕалааһынынан, быйыл 373,3 тыһ. туонна оттонор чинчилээх. Ол эбэтэр былаан 81 %-на эрэ туолар кыахтаах. Атырдьах ыйын 24 күнүнээҕи туругунан, 457 553 т. от былааҥҥа турбутуттан 294 080 т. оттоммут, былаан 64 %-на туолбут.

*** 

Түмүккэ, улуустар былааннарын төһө толорон эрэллэрин этиим. Ол курдук, атырдьах ыйын 24 күнүн туругунан, Бүлүү – 84 %, Үөһээ Бүлүү -- 77 %, Кэбээйи – 77 %, Амма – 74 %, Мэҥэ Хаҥалас – 73 %, Булуҥ -- 93 %, Аллайыаха – 87 %, о.д.а.

 Уустук балаһыанньалаахтарга горнайдар (59 %), уус алданнар (47 %), өймөкөөннөр (43 %), томполор (25 %), чурапчылар (48 %) киирэллэр. СӨ Бырабыыталыстыбата атырдьах ыйын 21 күнүгэр иһитиннэрбитинэн, от былаанын мобильнай биригээдэлэр хойукка диэри оттоон, итиэннэ ыаллыы олорор үс эрэгийиэнтэн атыылаһан толоруохтара.

Илиини ыһыктынар хайа да түгэҥҥэ табыллыбат. Балаһыанньа төһө да уустугун үрдүнэн, сорох улуустар биир да салаа от туһугар хаар түһүөр диэри туруулаһар санаалаахтар.

Диана КЛЕПАНДИНА.