Култуура

Үлэнэн айхалланар киһи

Кулун тутар 3 күнүгэр Бырабыыталыстыба 2-с №-дээх дьиэтигэр «Үлэнэн айхалланар киһи» Саха Сирин норуотун маастардарын сэттис пуорума үөрүүлээх-быһыыга майгыга аhылынна. Тэрээһиҥҥэ Саха Сирин уус-уран оҥоһуктарын көрүҥнэрин харайыы, үйэлээх үгэстэргэ олоҕурбут норуот айымньытын уонна уус-уран оҥоһуктарын эдэр ыччакка тиэрдии, сайыннарыы боппуруостарын тула кэпсэттилэр. Тэрээһин аhыллыытынан СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников, култуура миниистирин маҥнайгы солбуйааччыта Афанасий Ноев, Ил Түмэн бэрэсэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева эҕэрдэлээтилэр. Улуустартан норуот маастардара, уопсастыбаннас уонна салайааччылар кытыннылар. Ыалдьыттар Казахстантан, Москубаттан, Алтай уонна Бурятия өрөспүүбүлүкэлэриттэн, Камчатскай уонна Хабаровскай кыраайдартан тиийэ кэлбиттэр. Норуот дьокутаата Антонина Григорьева пуорум кыттыылаахтарын Норуот маастарын күнүнэн эҕэрдэлээн туран, күүтүүлээх, долгутуулаах бырааһынньык буоларын эттэ:

- Билигин биһиги үтүө үгэстэрбитин, төрүттэрбититтэн илдьэ кэлбит олох сокуоннарын тутуһа сылдьарбыт хаһааҥҥытааҕар даҕаны ордук суолталаах. Норуот маастардара дьиҥнээх энтузиастар, кэрэни үксэтээччилэр. Эһиги оҥоһуктаргыт Саха Сиригэр эрэ буолбакка, аан дойду үрдүнэн аатыраллар, сураҕыраллар. Саха Сирин олохтоохторо норуот маастара Борис Федорович Неустроевы – Мандар Ууһу, худуоһунньук-модельер Августина Николаевна Филиппованы, «Симэх» галерея дириэктэрэ  Яна Викторовна  Игнатьеваны, о.д.а. билэллэр уонна ытыктыыллар. 

Манна даҕатан, Яна Викторовна салайыытынан үлэлиир «Симэх» галерея былырыын икки федеральнай граны сүүйэн турардаах. «Арассыыйа быысабайдаммыт каартата» бүтүн дойдубут «Нация киэн туттуута – 2022» бириэмийэ кыайыылааҕа. Сыл устата быыстапкалары, дьаарбаҥкалары 20 мөл. тахса киһи көрбүтэ ситиһилиннэ. Киин үлэлиэҕиттэн маастарыстыба улаатар, үгэскэ кубулуйбут тигии ньымалара сөргүтүллэр, араас көрүҥнэргэ маастардар ахсааннара үксүүр. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн  «СӨ норуотун маастара» – 275, «СӨ уус-уран маастардара» – 606, түмсүүлэр – 112, дьоҕус уонна орто урбаанньыттар – 97 ситиһиилээхтик үлэлииллэр. Кинилэр норуоппут устуоруйатын, мындырын тута сылдьааччыларбыт, тарҕатааччыларбыт буолаллар.

- Быйыл норуот ууһун идэтин өйүүргэ судаарыстыбаннай бүддьүөттэн 5 мөл.солк. үп-харчы көрүллүөҕэ. Бу үбүнэн-харчынан «Симэх» киин бастыҥ оҥоһуктары маастардартан атыылаһан ылан харайыыга-көрүүгэ уурунуоҕа. Маны тэҥэ, араас норуоттар икки ардыларынааҕы уонна дойдубут иһинээҕи быыстапкаларга, дьаарбаҥкаларга кыттарга үп-харчы көрүллүөҕэ. Норуот дьокутааттара сокуон хараҕынан салгыы өйөбүлү улаатыннарарга үлэлиэхтэрэ,  - диэн Ил Түмэн вице-спикерэ Антонина Григорьева эттэ.

СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников үгэс буолбут норуот ускуустубатын сайыннарыыта дойдубут үрдүнэн инники күөҥҥэ сылдьалларын, маастардар сахалар үгэспитин, култуурабытын тарҕаталларын, дириҥ билиилээхтэрин, уопуттаахтарын бэлиэтээтэ:

- Өрөспүүбүлүкэ таһымыгар өйөбүл эрэ буолбакка, норуот үгэскэ кубулуйбут нэһилиэстибэтин харыстыырга, сайыннарарга тус сыаллаах судаарыстыбаннай бэлиитикэ ыытыллар. Бастатан туран, судаарыстыбаннай анал үөрэх тэрилтэлэрэ сыллата киэҥ билиилээх исписэлиистэри бэлэмнииллэр. Бу Аартыкатааҕы култуура уонна ускуустуба института, колледжтар уонна училищелар.  Билигин «Симэх» судаарыстыбаннай галерея норуот маастардарын түмэр. Араас маастар кылаастары, уопсастыбаннай бырайыактары, күрэхтэһиилэри тэрийэн, үгэспитин харыстыыллар, дьоммутугар-сэргэбитигэр билиһиннэрэллэр уонна сайыннараллар. Ааспыт сылга Таатта улууһун Томторугар Мандар Уус түмэлэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга аһыллыбыта. Манна тимир уустара түмсэр, уопут атастаһар кыахтаннылар. Култуура уонна үөрэхтэһин, чуолаан, үөрэнээччилэргэ уопуту сыһыарыы киин иһинэн буолара үчүгэй саҕалааһын. Былырыын Уһук Илиҥҥэ аан маҥнайгы киэҥ-куоҥ, аныгы кэмҥэ толору эппиэттиир «Үлэ кыбаартала» аhыллыбыта олус кэскиллээх.

Дьоро киэһэ

Кулун тутар 5 күнүгэр Өксө­күлээх Өлөксөй аатынан култуура киинигэр «Уруйдан, Уус күнэ» СӨ норуот маастардара уонна «Симэх» галерея төрүттэммитэ 30 сылыгар туһуламмыт дьоро киэһэ буолла. «Симэх» галерея туһунан кылгастык билиһиннэрдэххэ, 1992 с. алтынньы 23 күнүгэр тэриллибитэ. Киин төрүттээчилэринэн СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, норуот худуоһунньуга Александр Гоголев уонна СӨ уонна РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Яна Игнатьева буолаллар.

Үөрүүлээх күнүнэн мустубуттары норуот дьокутааттара Виктор Губарев, Феодосия Габышева, култуура миниистирин маҥнайгы солбуйааччы Афанасий Ноев, «Симэх» галерея дириэктэрэ Яна Игнатьева, ыҥырыылаах ыалдьыттар, улуус бэрэстэбиитэллэрэ эҕэрдэлээтилэр.  Вице-спикер Виктор Губарев норуот уран тарбахтаахтара, маастардара өбүгэлэрбит үтүө үгэстэрин салҕыылларын, ускуустубаны саҥа таһымҥа таһааралларын чопчулаата. Маныаха судаарыстыба, салайар былаас үлэтэ ситимнээхтик барар:

- 90-с сыллартан биир даҕаны бибилэтиэкэ үлэтин тохтоппот, ону ааһан, маастардарбыт сатабылларын үрдэтэллэригэр кыах бэрилиннэ. Тыа сиригэр норуот бэйэтэ туруорар кэнсиэрдэрэ култуура эйгэтин идэлээхтэриттэн хаалсыбат үрдүк таһымнаах. Өссө үлэ сайдарыгар, тахсыылаах буоларыгар, сокуонунан туох өйөбүл ирдэнэрин үөрэтэбит. Бу күннэргэ «Саха Сирин маастарыстыбата» быыстапкаҕа киһи хараҕа сымныыр, дууһаны үөрдэр оҥоһуктар турдулар. Кырдьык даҕаны, дириҥ култуурабыт, итэҕэлбит, санаабыт-онообут барыта көстөргө диэри. Сорох улуустартан маастардар кэлбэтэхтэрэ, санаа атастаспатахтара, оҥоһуктарын көрдөрбөтөхтөрө хомотор. Маныаха, инникитин үлэ эмиэ толкуйданыа.

Ил Түмэн Билимҥэ, үөрэххэ, култуураҕа, иһитиннэриилэри киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева саалаҕа мустан олорор норуот маастардарыгар маннык туһаайан эттэ:

- Ил Түмэҥҥэ СӨ Бырабыыталыстыбатын кытта ыыппыт мунньахпытыгар, эһиги этиилэргит өйөнөн, эбии истипиэндьийэлэр ананар буолбуттарыттан үөрэбин. 2009 сыллаахха ылыныллыбыт маастардары өйүүр сокуон ситэриллэригэр этиилэргитин учуоттуубут. Саха Сирэ уус-уран оҥоһуктарынан аан дойду үрдүнэн аатырар. Экэниэмикэ сайдыытыгар «креативнай индустрия» сайдар. Дьокуускай куоракка аан дойду таһымнаах этно-муода киинэ арылларын өйүөххүт диэн эрэнэбин, оччотугар талааҥҥыт өссө эбиллиэ. Үлэлэргит судаарыстыбаннай сакаас быһыытынан атыыланар, үлэ миэстэтэ тахсарыгар кыах баар буолуо. Күүскэ туруорсар быыстапка миэстэтин тобулабыт, этиилэри күүтэбит. 2033 сылга диэри судаарыстыбаннай бырагырааманан анал кэнсиэпсийэ  олоххо киирэн, көмө буолуо. Ийэ тыл, норуот айымньыта, ускуустуба баарын тухары — норуот баар.

Үөрүүлээх күҥҥэ култуура миниистирин маҥнайгы солбуйааччы Афанасий Ноев 11 маастарга «СӨ Норуотун маастара» түөскэ кэтиллэр Бочуоттаах бэлиэни туттарда.

Анал истипиэндьийэлэр олохтонуохтара

Ити туһунан үөрүүлээх быhаарыыны Ил Дархан Айсен Николаев Саха Сиригэр Норуот маастарын күнүгэр ѳрѳспүүбүлүкэ норуотун маас­тардарын уонна үѳрэнээччилэрин кытта кѳрсүhүү түмүгэр бигэргэттэ. Истипиэндьийэлэр мас, уус-уран керамика, ювелирнай оҥоhуктар уустарыгар, тааhынан, уҥуоҕунан уонна муоhунан уhанар маастардарга, таҥастан тигиллэр, илиинэн ѳрүллэр кылтан, тирииттэн уонна түүлээхтэн оҥоhуктары уустаан-ураннаан оҥорон таhаарар кѳрүҥнэринэн дьарыктанар маастардарга олохтонуохтара.

Ил Дархан Айсен Николаев норуот оҥоһуктара ѳрѳспүүбүлүкэ брендэ буолан, дойду үрдүнэн эрэ буолбакка, аан дойду таһымыгар тиийэ билиhэннэрэр наадатын, глобализация үйэтигэр норуот прикладной ускуустубата, үгэскэ кубулуйбут уус-уран идэлэр баар буоланнар, норуот быhыытынан бэйэбит уратыбытын харыстаан илдьэ сылдьарбытын бэлиэтээтэ.