Култуура

          Бу күннэргэ “Арассыыйа – мин устуоруйам” мусуой-пааркаҕа “Республика Кино” диэн бэстибээл буола турар. Маннык бэстибээл биһиги куораппытыгар маҥнайгытын ыытыллар.

Бу бэстибээл уратыта диэн, бу эйгэҕэ үлэлии сылдьар биллэр дьон бэйэлэрин уопуттарыттан үллэстэллэр, баҕалаах дьону үөрэтэллэр: сценарий суруйарга, сирэйи гримнииргэ, куонкурустарга, быыстапкаларга ситиһиилээхтик кыттарга, аҕыйах үбүнэн хаачыстыбалаах киинэни устарга, бэйэ күүһүнэн устуудьуйа тэринии албастарыгар, сериаллары, рекламаны, трейлердэри оҥорууга, уһулбут айымньыгын көрөөччүгэ сатаан тиэрдиигэ, монтажтааһыҥҥа, бэлэм киинэни киэҥ эйгэҕэ таһаарыы ньымаларыгар, оператор, режиссер, оҥорооччу-худуоһунньук, продюсер үлэлэрин ымпыгар-чымпыгар, о.д.а. сатабылларга үөрэтэллэр. Бэстибээли билигин инстаграм сыһыарыытынан respublika.kino диэн сирэйгэ киирэн быһа эфир нөҥүө көрүөххэ сөп.

Суолу тэлээччилэр

          Саха сиригэр киинэ бэстибээлин төрүттэниитигэр турбут, аартыгы арыйбыт Ирина Энгелис кэпсиир:

--2009 сыллаахха Андрей Борисов “Тайна Чингисхана” диэн маҥнайгы улахан историческай киинэтэ тахсыыта бу хайысха сайдыытыгар улахан олугу уурбута. Тоҕо диэтэххэ, билигин бу эйгэҕэ айымньылаахтык үлэлии сылдьар уолаттарбыт Юрий Бережнев, Александр Лукин, Алексей Егоров-Өркөн, Эдуард Новиков, Владимир Мункуев, Алексей Амбросьев (кырата) уо.д.а. – бары “Чингисхаҥҥа”  кыттыыны ылбыттара, үчүгэй быраактыканы ааспыттара. Улахан таһымнаах бэстибээли тэрийэр туһунан толкуй ити киинэ кэннэ киирбитэ. Ол курдук, 2011 сыллаахха бастакыбытын өрөспүүбүлүкэтээҕи “Кино Арктики” диэн бэстибээли тэрийэн ыыппыппыт. Онно дьүүллүүр сүбэ быһыытынан киинэ кириитиктэрин Сергей Анашкины, Антон Долины, продюсер Сергей Сельяновы, артыыска Рената Литвинованы, тыас-уус таҥааччы Алекпер Гасан-задены ыҥырбыппыт. Кыттааччылартан бу күрэххэ барыта 80 тахса үлэ киирэн үөрдүбүтэ. Хартыыналар бары бэйэ-бэйэлэриттэн олус уратылаахтара, араас хабааннаахтара сөхтөрбүтэ. Ол кэнниттэн Антон Долин федеральнай ханаалларга, хаһыаттарга бэстибээлбит туһунан сырдатан кэпсээбитэ. Ол билиһиннэриэҕиттэн ыла болҕомтону тардан саҕалаабыппыт, аҕыйах сылынан букатын да “феномен якутского кино” уонна “кинобум в Якутии” диэн ырытан барбыттара. Этэргэ дылы, бүгүҥҥү ситиһиигэ суолу тэлбиппит.

Бэйэбит дойдубутугар киинэһиттэри түмэр уонна саха киинэтин киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэр, ыырбытын кэҥэтэр сыалтан 2013 сыллаахха аны норуоттар икки ардыларынааҕы бэстибээли тэрийбиппит. Бу киэҥ далааһыннаах улахан түһүлгэбит Саха сирин киноиндустриятыгар саҥа саҕахтары арыйбыта мэлдьэх буолбатах.

Уопсайынан, киинэ бэстибээлэ олус наадалаах тэрээһин. Манна буолар эбээт – биир интэриэстээхтэр билсиһиилэрэ, саҥа идиэйэ үөскээһинэ, салгыы үлэлииргэ сорук торумнатыыта, айар-тутар баҕа күүркэйэн күөртэниитэ, көрөөччүнү кытары тыыннаах алтыһыы, айымньыгын ырытыы, хайҕалы-кириитикэни, сүбэни истии, бэйэ үлэтин туораттан көрүү, уопут атастаһыыта.

Киинэһиттэр кэккэ кэпсээннэрэ

Любовь Борисова, продюсер, режиссер, сценарист.

--Маҥнай режиссерга идиэйэ үөскүүр. Ону сценариһын кытары өйдөһөн-сүбэлэһэн ырыталлар. Ол түмүгэр тиэкис суруллар. Онтон продюсер көрдөөһүнэ саҕаланар. Биһиэхэ, сахаларга, үксүн режиссер бэйэтэ кини эбээһинэһин толорор. Дьиҥэр, үбү-харчыны булуу-талыы, наадалааҕынан хааччыйыы барыта продюсерга сүктэриллиэхтээх. 

Бэйэм производственник буоларым быһыытынан, сценарийы суруйууга бэйэ кыаҕын билинэн оҥорору ордоробун. Сиэн Өкөр этэрин курдук, “эстетика нищеты” салайар. Ол аата туох чахчы кыаллыан сөбүн учуоттаан айабын. Холобур, историческай киинэни устарга бары өттүнэн табыгастаах сирин бастаан толкуйдуубут. Өскөтүн сценарийгар курдук суруллубут миэстэни булбатаххына, киинэҥ тахсара даҕаны саарбахтанан барар. Сорох дьон: “Эһиги тоҕо фантастиканы устубаккытый?”—диэн ыйыталлар. Онно үтүмэн үп, бутафория, реквизит, спецэффект, о.д.а. наада. Ол иһин бэйэбитигэр кыаллар эрэ сценарийдары суруйабыт.

          Дууһалаах киинэ диэн баар буолар. Дьон ону өйдүүр. Холобур, ол фантастикаҕар бу олоххо суоҕу дьүһүйэ сылдьаҥҥын, дьиҥ олоххо баартан  кылгас кэрчиги даҕаны киллэрдэххинэ, киинэҥ ис хоһооно тупса түһэр. Итини “драматургическай фишкалар” диэн ааттыыллар.

Прокопий Ноговицын, режиссер, сценарист:

--Киһи кылгас кээмэйдээх даҕаны киинэни устан бэйэтин күүһүн холонуон, кыаҕын көрдөрүөн сөп. Онно аналлаах бэстибээллэр диэн бааллар. Биһиги 2003 сыллаахха Былатыан Ойуунускай “Оҕо куйуурдуу турара” айымньытынан 23 мүнүүтэлээх тэттик киинэни устубуппут. Бу киинэбитин 2017 сыллаахха Берлиҥҥэ сылын аайы ыытыллари“Берлинале” диэн норуоттар икки ардыларынааҕы бэстиибээлгэ ыыппыппыт.

Сценарий быһыытынан, балыксыт уол куйуурдуу туран, аччыга бэрдиттэн сэниэтэ эстэн сууллан түһэр, өйүн сүтэрэр. Ол сытан, түүл түһүүр: аттаах дьон кэлэн, ойбонун тула эргийэллэр. Операторбыт Юрий Бережнев үөһэттэн ол дьон ойбону төгүрүйэллэрин устубута. Монтаһыгар хартыынабыт бүтүннүү эргийэр гына таҥыллыбыта. Бэстибээл кэмигэр өйдөөн көрбүттэрэ, көрөөччүлэр бары төбөлөрүн ол аттаах дьон хаамыыларынан батыһаннаран эргитэ олороллор үһү. Куйуурдааһын диэни саҥа көрдөхтөрө дии. Оннук ылларан, иһирдьэ киирдэхтэрэ.

Ити бэстибээлгэ киинэбитин күрэхтэһиигэ буолбакка, билиһиннэрии быһыытынан илдьибиттэрэ. Оннук кыра-кыралаан сир ылан, саха киинэтин аан дойдуга билиһиннэрэн испиппит.

Татыйык, киинэ кириитигэ:

--Саха киинэтин ситиһиитэ эмискэ баар буолан хаалбыт көстүү буолбатах. Ити үгүс сыралаах үлэ түмүгэ. Маныаха араас хайысхалаах бэстибээллэр улахан өҥөлөөхтөр, аҥаардас киинэ эрэ киэнэ буолбатах. Ол курдук, хас да сыллааҕыта Саха сирин худуоһунньуктара Европаҕа бэйэлэрин үлэлэрин таһаарбыттара. Элбэх хартыынаны тиэйии-таһыы табыгаһа суоҕа тэрийээччилэри бастаан улахан толкуйга түһэрбитэ. Ол түмүгэр букатын атын сонун бырайыак үөскээн тахсыбыта: араамаларыттан арааран, уруһуйдары бэйэлэрин эрэ суулаан почтанан ыыппыттара. Итинтэн сылтаан “Кочующие свитки” диэн быыстапка тэриллибитэ. Онно биһиги дьоммут ойуулара улахан биһирэбили ылбыттара. Ол дойду сайдыылаах олохтоохторугар “Бу олоххо дьиҥнээх туох баарый?” диэн санааны биһиги хартыыналарбыт сахпыттар. Мин санаабар, киинэбитигэр эмиэ оннук. Европеецтар сахалар үлэлэрин сэҥээрэллэрэ өссө кэҥээн-улаатан иһэр. Төһө даҕаны атын култууралаах буолларбыт, дьоҥҥо тиийимтиэ, өйдөнүмтүө устуулары көрдөрөбүт. Былыргы олоҥхоһут туораттан олорон дьүһүйэн кэпсиирин курдук.

Марианна Сиэгэн , “Арт Дойду” киинэ хампаанньатын салайааччыта:

Бастаан холонууга кылгас киинэни уһулар ордук. Ол гынан баран, онно уһуннук олорон хаалымыахха наада. Иннин диэки баран, сайдан иһиэхтээххин. Биир бэйэм уһун кээмэйдээхтэн саҕалаабытым. Эһиги толору метражтаах киинэни устууттан саҕалыаххытын баҕарар буоллаххытына, туох да куттанымаҥ, боруобалаан көрүҥ.

Билигин сыл хонугунааҕар элбэх араас бэстибээл баар. Интэриниэтинэн көрдөөҥ, онно барыта өйдөнөр гына сурулла сылдьар. Аҥаар кырыытыттан куонкурустарга ыытан иһиҥ. Айымньыгыт бэйэтин аудиториятын, сыанабылын булуоҕа. Ол гынан баран, биири эмиэ өйдөөҥ:  бэстибээл диэн тиһэх туочука, муҥутуур чыпчаал буолбатах, ити саҕалааһын эрэ.

Үйэттэн ордук кэм устата сайдан

Кэнники сылларга саха киинэтэ саҥа таһымҥа тахсара өссө түргэтээн, балысханнык сайдан эрэр диэтэхпинэ, бука, омуннааһын буолбатах. Билигин дойдубут ыраах улаҕатыгар олорор дьон бэйэлэрин олоххо көрүүлэрин, сирдэрин-уоттарын кэрэтин көрдөрөр, билиһиннэрэр кэмнэрэ өссө көҥүл буолла.

СӨ Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтэ, итиэннэ “Сахафильм” хампаанньа (саҥа дириэктэр оруобуна ананна – Сардаана Саввина) тэрийбит бу “Республика Кино” бэстибээллэрин тэрээһиннэрин Интэриниэт ситимиттэн ороон ылан көрүөххүтүн, маастар-кылаастарыгар үөрэниэххитин сөп.

Бэстибээл чэрчитинэн “Лена” киинэ тыйаатырыгар режиссер Иван Кривогорницын “Век якутского кино” диэн бэртээхэй документальнай киинэтин билиһиннэрдэ. Өрөспүүбүлүкэбитигэр аан маҥнайгы киинэ көстүбүтэ 110 сылыгар анаммыт. Бу киинэҕэ Иван Юрьевич биһиги дойдубутугар киинэ хайдах үөскээбитин уонна сайдан иһэрин сиһилии арыйан көрдөрөр. Маҥнайгы хараҥаччылар, оччотооҕу кэм күлүгүрбүт мөссүөннэрэ, илэ бэйэлэринэн тиллэн кэлэллэр. Ол курдук, бастакы оператордар, артыыстар, араас дьылҕалар, умнуллубат ааттар, киинэ кэскилин ким ханнык кэмҥэ өйөөн, үбүлээн сайыннаран испитэ, тыйаатыр сабыдыала, о.д.а – барыта манна баар. Бу устуу дьиҥнээх олоххо буолбут түбэлтэлэри көрдөрөр буолан, киһи дууһатын кылын таарыйар. Көрдөххүтүнэ, саха киинэтин устуоруйатын кытары билистэххитинэ, хайаан да киэн туттуоххут диэн саныыбын.