Общество

Кини дьиҥ чахчы дириҥ далай ис туруктаах, киэҥ көрүүлээх, айылҕаттан айдарыылаах, үтүөкэн үлэһит, ааттаах - суоллаах биир дойдулаахпыт - СӨ искусстволарын үтүөлээх диэйэтэлэ, РФ, СӨ худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, ''Русская живопись'' бүтүн Арассыыйытааҕы түмсүүтүн чилиэнэ.
Бу күннэргэ бүтүн өрөспүүбүлүкэбитигэр эрэ буолбакка, Арассыыйа да үрдүнэн үтүөкэн сонун тилийэ сүүрдэ – «Үөһээ Бүлүүгэ ураты суолталаах күн буолла. Арассыыйа худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, живописец Федот Гаврильевич Макаров Исидор Барахов, Максим Аммосов, Былатыан Ойуунускай, Марфа Потапова кыттыылаах Сэбиэттэр Саха Сиринээҕи I сийиэстэрин кыттыылаахтарын улахан иэннээх болотунаҕа суруйан, үйэлээх бэлэх оҥордо» диэн. Биһиги бэрт түргэнник сибээскэ тахсан, бу үлэ устуоруйатын сурастыбыт, кэпсэттибит.

-Дьэ, дьоһун кэмҥэ, бэлиэ күҥҥэ ураты суолталаах үтүөкэн да түгэн буолан ааспыт. Маннык түгэн эмискэ, соһуччу буолбатаҕа чуолкай… Санаабар, бэйэтин кэмин, чааһын күүппүт сүдү үлэ диэн сыаналыыбын. Хайдах туохтан саҕаламмытай?

– Бу үлэни мин оруобуна субу курдук диэн харахпар ойуулаан көрбөтөрбүн да, сүрүн барылын, сүрүн идиэйэтин сүрэхпэр-дууһабар иитийэхтээбитим хас эмэ уон сыл буолла. Ити эппитиҥ курдук, бэйэтин кэмин күүтэн-кэтэһэн, хайдах эрэ ис иһиттэн ситимнэһэн, өйдүүр-өйүүр дьон санаабар санаа, күүспэр күүс эбэннэр, бэйэтэ сыыйа тахсан истэ. Элбэх матырыйаал үөрэтилиннэ, көрүлүннэ-истилиннэ, чинчийилиннэ. Биһиги сахалар айылҕаны кытта ыкса сибээстээхпитин өссө төгүл эппинэн-хааммынан, өйбүнэн-санаабынан биллим. Санаабар, улуу убайдарым арыллан-аһыллан биэрэн, матырыйаал көстөн истэ, суруйарбар да сөбүлэҥнэрин биэрэллэрэ биллэргэ дылы этэ.
– Ити кэлиҥҥи этиигэр олох 100% сөбүлэһэбин. Саха норуодунай артыыһа Г.Н.Шахурдиналыын бу соторутааҕыта  буруолуу сылдьар саҥа ырыатын туһунан сэһэргэспиппит. Онно кини эппитэ: “Байаан туһунан ырыаны суруйарбар В.Ноев көҥүл биэрбитэ, онон ырыабын кини кэриэһигэр анаабытым”, -- диэн. Эн: “Көмө-тирэх дьонум бааллар”, -- диэтиҥ. Кимнээҕий?
– Биллэн туран, бастакынан дьиэ-кэргэним – кэргэним, оҕолорум. Биир сыл устата бу хартыынаттан ураты тугу да гымматым… Махталым улахана үөлээннээхпэр, оҕо сааһым доҕоругар Бронислав Семенович Пельменевкэ, ытыктыыр сүгүрүйэр, тумус туттар киһибэр, уһуйааччыбар, аҕам курдук киһиэхэ, РФ худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, СӨ искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ, «Доҕордоһуу уордьан» кавалера, живописец Н.Н. Иннокентьевка, Саха тыйаатырын худуоһунньуга Михаил Валерьевич Егоровка, Дарья Петровна Дмитриеваҕа, доҕорбор Атласов Юрий Николаевичка -- арааматын, айаҥҥа бэлэмнээһинин оҥорбута. Саха тыйаатырыттан оччолордооҕу таҥас-сап эмиэ уларсыллыбыта. Сиэр-туом оҥорбут доҕорум Федотов Дмитрий Васильевичка.
Хартыынам чэрчитинэн саҥа, сонун сэһэргэһиилэр, көрсүһүүлэр да бааллар. Холобура, суруйааччы, драматург, үрдүк таһымнаах салайааччы Д.Ф. Наумовы ыраахтан истэн билэр буоллахпына, бу күннэргэ тутан олорон сэһэргэһэн, кэпсэтэн, билиибин эбинним, кини киэҥ эйгэтиниин алтыстым. Үөһээ Бүлүү улууһун салалтатыгар, бу тэрээһин иһинэн боппуруостарга хас биирдии алтыспыт дьоммор ис сүрэхпиттэн махтанабын. Кинилэр бу үлэҕэ харыстабыллаах, махталлаах сыһыаннара ама кими үөрдүбэт буолуохтарай.
–Сааскы сайаҕас кэм сандаархай сардаҥаларынан сырдаан, айыыһыт ыйын аламаҕай санаатыгар уйдаран, сүрдээх сэргэх кэпсэтии буолла. Биһиги Хатастар үөрүөхпүт, киэн тутттуохпут туһугар, Федот Гаврильевич төрөөбүт төрүт дойдутун кытта сибээһэ куруутун ситимнээх, силистээх-мутуктаах.
***
Айар-тутар суол куруутун сибэккинэн симэммэт, хайҕалынан хатаҕаламмат, сэргээһинэ-кэрэхсээһинэ да кэмнээх-кээмэйдээх кэмэ баар буолуон сөп... Дьэ, ону тулуйар киһи тулуйар, уйар киһи уйар. Кэрэ туһа диэн, ардаҕы-хаары бүрүнэн, тыалы-силлиэни сүгэн, куйаастан куттаммакка, итиигэ бэриммэккэ, тымныыттан толлубакка, мэһэйдэртэн иҥнибэккэ, табыллыбата диэн тохтообокко, сатаммата диэн саллыбакка, куруутун ситиһэрдээх, мэлдьи эккирэтэрдээх, инникигэ былааннаах сэмэй да сэмэй киһибитигэр аны да бу курдук таһаарыылаах-тахсыылаах үлэлээх, доруобай, чэгиэн-чэбдик буоларыгар баҕарыаҕыҥ.

Н.Руфова Хатас 2022 муус устар