Общество

Иккис аан дойду сэриитигэр Сэбиэскэй Сойуус кыайбытын түмүгэр биһиги эйэлээх олоххо олорон кэллибит. Билигин бу сэрии түмүгүн араастаан сыаналыыллар, аныгы ыччат бу сэрии туһунан соччо билбэт уонна сэҥээрбэт. Ол иһин сэрии туһунан ыччакка арыый интэриэһинэй гына оҥорон тиэрдэ сатыахтаахпыт. Ону таһынан Украинаҕа Арассыыйа байыаннай дьайыылары оҥоро сылдьарынан, аан дойду иккис сэриитин туһунан кэпсиир, дьон ийэ дойдутун көмүскүүр санаатын көтөҕөр тоҕоостоох.

 Мин үөрэҕим гуманитарий буолбатах буолан суруйар өттүгэр мөлтөх да буолларбын, аҕам туһунан кэпсээн көрүүм. Баҕар, биир эмэ сатаан суруйар киһи бу кэпсээни аахтаҕына, тылын-өһүн тупсаран суруйуо эбитэ дуу...

Сэрии кыттыылаахтара сэрии туһунан урут соччо кэпсээбэттэр этэ. Ону мин бэйэм аҕабынан билэбин, тоҕо диэтэххэ сэрии диэн алдьархай ыар тиэмэ. Аны урут ол туһунан бэйэбит интэриэһиргээн ыйыталаспат этибит. Арай биирдэ эрэ аҕам хайдах сэриилэспитин кэпсээбитэ.

Оскуола үбүлүөйүгэр табаарыһа, Албан аат уордьанын толору кавалера Дмитрий Ананьевич Петров кэлэн, биһиэхэ хоммута уонна аҕабынаан түүнү быһа кэпсэппиттэрэ. Ону мин бырааппынаан Ганялыын сэргээн истибиппит.

 Үс Албан аат уордьаннаах киһи геройга тэҥнэһэр, ол иһин мин Дмитрий Ананьевиһы саха саарына диэн ааттыыбын. Кини 1 Белорусскай фронт 65-с танковай биригээдэ пулеметчигынан 1944 сылтан хорсуннук сэриилэспитин туһунан кэпсээбитэ. Аҕабынаан кэпсэтиилэригэр хамандыырдарыгар хом санаалаахтарын өйдөөн хаалбыппын. Кинилэр иккиэн: "Биһиги нууччалар эбиппит буоллар, наҕараадаларбыт балайда буолуохтаах этилэр, ону азиаттар буоламмыт, хамандыырдарбыт кыргыспыт түгэннэрбитигэр эппиэттиир сөптөөх наҕараадаҕа түһэрэн испэттэр этэ", -- диэн кэпсэппиттэрэ. 

•  Хаартыскаҕа 1970 с. Баайаҕа оскуолатын 100 сылыгар. Олороллор: В.Р. Неустроев, Д.А. Петров, Ф.Е Попов. Тураллар: Г.А. Неустроев, Е.Д. Андросов.

Неустроев Гаврил Андреевич 1917 сыллаахха Таатта улууһугар Баайаҕаҕа төрөөбүтэ. Кыра эрдэҕиттэн Гаанньа диэн ааттыыллара.

Гаанньа хара үлэҕэ эриллэн, бэйэтин балайда кыанар буола улааппыта. Сайын от охсуутугар Кутаама дулҕалаах үрэҕэр күн аайы 1 гааттан ордугу охсоро, уһуну 5 аҥаар миэтэрэттэн ордугу ыстанара.

1940 с. Саха театрыгар артыыһынан үлэҕэ киирбитэ, ити дьыл театр иһинэн тэриллибит музыкальнай-вокальнай кэлэктиип чилиэнинэн киирэн, 1-кы кууруһу бүтэрбитэ. Саха биллиилээх композитора М.Н. Жирков кылааһыгар үөрэммитэ.

Гаанньа артыыс буолар баҕатын Аҕа дойду Улуу сэриитэ мэһэйдээбитэ. 1941 сыл от ыйын 9 күнүгэр Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Сыл аҥаарыттан ордук кэмҥэ байыаннай дьыалаҕа үөрэммитэ. Младшай сержант званиелаах миномет наводчига буолбута. Гаанньа куоракка үөрэммит буолан, нууччалыы холкутук кэпсэтэрэ. Кэпсэтэ туран, туох эрэ дьээбэлээҕи таба этэн, дьону сатаан күллэрэрэ, инньэ гынан дьону кытары уопсай тылы түргэнник булара.

•  Хаартыскаҕа: Г.А. Неустроев 

Азамат диэн казах ааттааҕын кытта табаарыстаспыта. Кини нууччалыы олох үчүгэйдик билэрэ.

Биир үтүө күн фроҥҥа чугаһаан иһэн,  маршал Семен Буденнай Доватор диэн генерала кавалерияҕа саллааттары сүүмэрдииригэр түбэстилэр. Генерал акка үөрүйэх дьон диэн, азиаттары тала сатыыр. Кини Гаанньалаах Азаматы испииһэгэр киллэрбитэ. Азамат азиат да буоллар, акка олоро үөрүйэҕэ суох. Хамандыырдара кылгас сынньалаҥ биллэрбитигэр, Гаанньа Азаматтыын чугас баар тимир суол станциятыгар бардылар. Станцияҕа улаханнык бааһырбыт саллааттар поезд кэтэһэ олороллор эбит. Олор аттыларынан ааһан истэхтэринэ, тохтотон кэпсэттилэр. Гаанньа кавалерияҕа ылыллан эрэллэрин үөрэ-көтө кэпсээччи буолла. Онуоха саллааттар: "Киһи эрэ буолларгыт, өлүү айаҕар кавалерияҕа барымаҥ",-- диэтилэр. "Биһиги биир кыргыһыыга икки сүүстэн тахса буолан көнө хонуунан сүүрдэн истэхпитинэ, эмискэ тааҥкалар ытыалааннар, бэрт ахсааннаах киһибит ордубута. Хайдах да гынар кыахпыт суоҕуттан доҕотторбутун сүтэрбит абабытыгар тааҥкалар тимир куйахтарын саабыланан эттээн көрбүппүт",- диэн кэпсии-кэпсии ытастылар.

Гаанньа табаарыһынаан төннөн кэлэн, палааккатыгар киирэн, санааҕа ылларан олордо. Арай ол олордохторуна, олох аттыларыгар генерал кинилэр хамандыырдарын кытта кэпсэтэрэ иһиллиннэ. Азамат эмискэ ойон туран: «Биһиги манна таах буулдьа аһылыга буолаары кэлбэтэхпит, фашистары кытта кыргыһаары кэлбиппит. Неустроев уонна мин кавалерияҕа барыахпыт суоҕа. Бу боппуруоска быһаарсыы буоллаҕына, хамандыырбыт бэйэтэ эппиэттиэҕэ»-диэн улаханнык саҥарбыт. Гаанньа табаарыһын саҥатыттан куттаммыт, арааһа, туохха эрэ түбэһэр дьон буоллубут дии санаабыт. Нөҥүө күнүгэр кавалерияҕа барар испииһэккэ Гаанньалаах Азамат ааттара сотуллубут этэ. Гаанньа үчүгэй табаарыстаах буоламмын, кавалерияҕа барартан быыһаан ылан, тыыннаах хаалбытым диэн казах табаарыһыгар өлүөр диэри махтанара.

 Сэрии саҕаланыытыгар Сэбиэскэй Аармыйа кавалериятын 4 куорпуһун 13 дивизиятын сэриилэһэр чаас быһыытынан туттан, элбэх сүтүгү көрсүбүтэ. Ол гынан баран, кэлин маршал Г.К. Жуков кавалерияны сэриилэһэр чаастарга сыһыарыы быһыытынан киллэрэн, Москваны көмүскүүргэ уонна өстөөх тыылыгар өтөн киирэргэ сатабыллаахтык туттубута.

Уола Иван Неустроев