Общество

Сергей Местников, СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы:

– Бэлэмнэнии үлэтин эрдэттэн саҕалаабыппыт. 2018 сыллаахха Өрөспүүбүлүкэ норуоттарын спортивнай оонньууларын Уус Алдан улууһугар ыытыы туһунан Ил Дархан Ыйааҕа ылыллыбыта. Онно тэрийэр кэмитиэт тэриллибитэ, тэрээһин былаана бэлэмнэммитэ. Бүгүҥҥү күҥҥэ социальнай эбийиэктэри, уулусса-суол ситимин тутууга, дьиэ-уот хомунаалынай хаһаайыстыбатыгар, сири-уоту тупсарыыга, уһулуччулаах дьоммут ааттарын үйэтитиигэ балачча улахан үлэ оҥоһулунна. Билигин даҕаны оҥоһулла турар. Спортивнай оонньууларга саҕалаабыппытын түмүктүүр саамай эппиэтинэстээх бириэмэбит чугаһаата. Өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын өттүттэн, министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр уонна, бастатан туран, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун өттүлэриттэн бу сабыытыйаҕа бэлэмнэниигэ сүдү болҕомто ууруллар. Бүгүн Бороҕон улахан тутуу былаһаакката курдук буолан турар. Баһаам үлэ оҥоһулунна, ол эрээри өссө да элбэҕи оҥоруохтаахпыт. Хаалбыт 3 нэдиэлэ иһигэр эбийиэк барыта тутуллан бүтүөхтээх.

Спартакиада сүүмэрдиир күрэхтэһиилэрэ түмүктэнэн, хамаандалар тэрилиннилэр. Култуура тэрээһинэрин бырагыраамата бигэргэннэ. Бу бырагыраамаҕа Саха АССР 100 сылыгар анаан 100 тэрээһин киирдэ. Аһыллыы уонна сабыллыы көрүгэ чопчуланна. Сценарийын режиссер Сергей Расторгуев бэлэмнээтэ. Тэрээһиҥҥэ 20-тэн тахса тыһ. ыалдьыт кэлэрэ күүтүллэр.

Саха Сирин норуоттарын оонньуулара саамай күүстээх спортсменнары, кыайыылаахтары быһаарарга эрэ тэриллибэт. Бу тэрээһин култуураҕа, уопсастыбаҕа, улуус сайдыытыгар эмиэ олус суолталаах. Ол курдук, Күлүмнүүр аатынан култуура дыбарыаһа, дьыссаат, 450 миэстэлээх оскуола тутулуннулар. Ону таһынан, бу оонньуулар көмөлөрүнэн олохтоохтор төрөөбүт улуустарын устуоруйатын, култууратын, манна олоро сылдьыбыт биллэр дьон туһунан кэпсиэхтэрин сөп. Спартакиада үүнэр көлүөнэни спорка, физическэй култуураҕа кытыарарга төһүү күүс буолуохтаах. Барыгытын Уус Алдан Бороҕонугар буолар Саха Сирин норуоттарын оонньууларыгар ыҥырабын.

Алексей Федотов, Уус Алдан улууһун баһылыга:

– Сэргэй Баһылайабыс эппитин курдук, биһиэхэ үгүс-элбэх киэҥ далааһыннаах үлэ ыытыллар. Бороҕоммут бөһүөлэгэ тэриллиэҕиттэн ыла маннык элбэх үлэ барбатаҕа. Бороҕон иккистээн тутулла сылдьарга дылы. Ол аата, култуура киинэ, мусуой дьиэтэ, хочулуонай, о.д.а. тутулуннулар. Билэрбит курдук, ОДьКХ-ны реформалыырга көмөлөһөр пуонда үбүнэн өйөөн бу хочулуонай тутулунна. Айсен Сергеевич бэйэтэ кэлэн бастакы сыбаайатын түһэрбитэ. Спортивнай эбийиэктэргэ элбэх куруһуок, сиэксийэ аһыллан, кэнэҕэһин улуус ыччата өссө сайдыа-үүнүө. Өрөспүүбүлүкэлэригэр үтүөнү түстүү сылдьар дьон-сэргэ инникитин да баар буолуо дии саныыбын. Бу элбэх тутууга баар федеральнай бырагыраама барыта үлэлии турар. Холобура, Сыырдаахха 120 миэстэлээх оскуола, 50 миэстэлээх дьыссаат тутулла сылдьаллар. Доруобуйа харыстабылын бырагырааматынан балыыһа  быйыл үлэҕэ киириэхтээх. Федеральнай бырагырааманан Чэриктэй, Найахы оскуолаларыгар улахан өрөмүөннэр ыытылла сылдьаллар. Баһаарынай, быыһыыр сулууспа, полиция, доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрэ – барыта 1000 кэриҥэ киһи көмөҕө кэлиэхтээх. Ол иһигэр, 250 волонтер. Олору барыларын түһэриэхтээхпит, олордуохтаахпыт, аһатыахтаахпыт. Ону таһынан, култуурунай-маассабай уонна спортивнай тэрээһиннэргэ быһа холоон 7000 киһи кэлиэхтээх. Барыларын 29 эбийиэгинэн түһэрэн, олордон, үлэлиир-хамныыр усулуобуйаларын тэрийиэхпит.

Бороҕоҥҥо бастакы оонньуулар 1996 сыллаахха ыытыллыбыттара уонна иккис оонньуулар бу ыытыллаары сылдьаллар. 1996 сыллааҕы эбийиэктэрбититтэн стадиоҥҥа киирэр аарка эрэ хаалбыт. Ол мас стадион этэ. Билигин бу оонньууларбыт үйэлээх тутуулара норуокка быдан өр сылларга туһалыы туруохтара. Ол аата, дойдубут сайдан иһэр, инники хамсааһын баар.

Нэһилиэк өттүттэн дьон-сэргэ түмсэн үлэ-хамнас бара турар. Бүгүҥҥү күҥҥэ диэри Бороҕоҥҥо 266 субуотунньук тэрилиннэ. Онно 4100 кэриҥэ киһи кытынна. Сүрүн кыһалҕабыт диэн бириэмэ. Ол курдук, биһиэхэ барытын тэрийэргэ 3 сыл бэриллибитэ. Бу 3 сыл устата ыарыынан сибээстээн хааччахха олорбуппут. Онон кыахпытынан да буолбакка, кыахпыт таһынан тахсан бэлэмнэнэ сылдьабыт. Мин саамай эрэнэрим - дьонум-сэргэм, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрим уонна салалтам. Онон бары этэҥҥэ буолуохха, бииргэ түмсэн үлэлиэххэ!

Леонид Спиридонов, СӨ физическэй култуураҕа уонна спорка миниистирэ:

- Саха Сирин VIII спортивнай оонньууларыгар 206 кэмпилиэк мэтээл оонньонор. 2 тыһ кэриҥэ спортсмен кэлэн кыттыыны ылыаҕа. Улуустан барытыттан, Аартыкатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай уонна Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университеттартан барыта 40-ча хамаанда кэлиэҕэ. Спортсменнар 16 көрүҥҥэ күрэхтэһиэхтэрэ. Манна ГТО диэн саҥа көрүҥ баар. Ону таһынан, баскетбол 3×3 диэн олимпийскай көрүҥ киириэхтээх.

Александр Иванов, ГКУ СГЗ технадзорун инженерэ:

-Мындаабаҕа спортивнай единоборство комплексын бэс ыйын 30 күнүгэр тутан бүтэрэр былааннаахпыт. Билигин благоустройствоҕа күүстээх үлэ бара турар. Ис өттүгэр инженернэй чааһа барыта бүттэ. Уот ситимэ тардылынна. Спортсменнары олордорго анаан миэбэл бу ый 16-гар кэлиэхтээх. Манна сүрүннээн буоксанан уонна тустуунан дьарыктанар буолуохтара. Бу комплекска 2 сүрүн саала, 1 тренажернай саала, 1 кэмпириэнсийэ саалата уонна 32 миэстэлээх интэринээт киирэр буолуоҕа. Спартакиада кэмигэр манна остуол тенниһигэр күрэхтэһиилэр ыытыллыахтара. Эбийиэк 85%-а бэлэм. 10 хонук иһигэр хаалбыт 15%-ын ситэриэхтээхпит. Ол курдук, отделкалаан (кафель, штукатурка, кырааска), сырдатар тэриллэри ыйаан үлэбитин бүтэрэ охсуохпутун наада.

***

Спартакиаданы тэрийэр хамыыһыйа чилиэннэрин, спортивнай судьуйалар, ону сэргэ волонтердар анал көстүүмнэрин уонна кыайыылаахтар мэтээллэрин дизайна бэлэм буолла. Тэрийэр хамыыһыйа халлаан күөх көстүүмнээх. Бу өҥ бэриниилээх буолуу, нус бааччы быһыы, дьүөрэлэһии, итэҕэл, ытыктабыл, эйэ, чиэс бэлиэтэ буолар. Судьуйа кэллиэгийэтин спортивнай көстүүмнэрин чээл дьүһүнэ киһи сүргэтин көтөҕөр. Бу үөрүүлээх, ыраас өҥ саас, сайын бэлиэтэ буолар. Волонтердар киэннэрэ араҕас – күҥҥэ, сырдыкка тардыһыы. Көстүүмнэр долгуннуҥу ойуулара күрэхтэһии тыынын, иннин диэки хамсааһыны көрдөрөллөр.

Спартакиада мэтээллэрин дизайна Мүрү күөлүн уобараһыгар олоҕуран оҥоһуллубут. Ити курдук, мэтээл төгүрүччү долгун быһыылаах. Ону тэҥэ, кыалыылаахтар полиуретантан оҥоһуллубут 20 см үрдүктээх Майаҕатта Бэрт Хара статуэткаларын тутуохтара. Статуэтка ааптара Владимир Левин.

Оонньууларга анаан нэһилиэккэ эбийиэк барыта былаан быһыытынан тутулла турар. Улуус үлэһиттэрэ, тэрилтэлэрэ, биирдиилээн ыал бары көҕөрдүүгэ күүскэ үлэлээтилэр. Олунньуттан саҕалаан сиэмэлэри, субстраттары сакаастаан арассаадалаабыттара. Эдэр натуралистар ыстаансыйалара 25 000, улуус дьаһалтата 1500 арассааданы олордубута. Норуот маастардара САССР 100 сылынан оонньууларга анаан 100 кытыйа, 100 дэйбиир, 100 чороон оҥордулар.

Саха Сирин норуоттарын спортивнай оонньуулара Бороҕоҥҥо бүтэһигин 1996 сыллаахха буолбуттара. Урукку оонньууларга волейбол таһырдьа помостка, футбол буорга буолбут эбит буолаҕына, билигин барыта аан дойду ыстандаардыгар эппиэттиир гына тэрилиннэ. Бу күннэргэ 5000 тыһыынча миэстэлээх спортивнай стадион покрытиетын таҥар үлэҕэ бэлэмнэнии буола турар. Тутууга 37 киһи үлэлиир. Үлэ графигынан толоруллар. Ый бүтүүтэ стадион тутуута түмүктэниэхтээх.

Онон күүтүүлээх Саха Сирин VIII спортивнай оонньуулара бары өттүнэн табыллан, үрдүк таһымнаахтык ааһыахтара диэн эрэнэбит.