Оччолорго ыччат сүөһүнү интенсивнэйдик уотуу ньымата киэҥник тарҕаммытын түмүгэр, үгүс сопхуостар эти оҥорууга судаарыстыба түһэрбит былаанын мэлдьи толорор, өссө куоһарар этилэр. Онуоха болҕомтону, бастатан туран, ньирэйи көрүүгэ-истиигэ уураллара, судургутук да санаан көрдөххө, оҕо эрдэҕинэ үчүгэйдик аһаабакка буомурбут ыччат сүөһү өнүйэн быстыбат. Дьэ, ити иһин бүгүн мин өр сыллаах уопуппар олоҕуран, ньирэйи көрүү-истии уратыларын туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.
Биэс быраабыла
Билигин бөдөҥ хаһаайыстыбалар сүөһүлэрин анал үөрэхтээх зоотехниктар сүрүннээһиннэринэн көрөр-истэр буоллахтарына, наар бааһынай-чааһынай хаһаайыстыбаларынан бытанан олорор нэһилиэктэргэ итинник исписэлиистэр төрүт суохтар. Бу ааспыт сылларга урут сопхуоска үлэлээбит, ньирэйи уонна субан сүөһүнү көрбүт үөрүйэхтэригэр олоҕуран үлэлээн-хамсаан кэлбит дьон сааһыраннар, сүөһүттэн тэйэн эрэллэр. Онон, сүөһү ииттэр эдэр ыалларга, бааһынай хаһаайыстыбатын тэринэр эдэр дьоҥҥо сүбэ-ама олус наада.
Бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох, ханнык баҕарар хаһаайыстыбаларга ынах сүөһү маассабай төрүөҕэ түмүктэннэ. Ньирэйи иитиигэ биир улуу кистэлэҥ баар: төрүөҕүттэн алта ый устатыгар көрүү-истии, аһатыы-сиэтии ирдэбиллэрин, нуормаларын тутуһар буоллахха, ньирэй ыарыыга бэриммэт, түргэнник улаатар, төлөһүйэр, кыстыкка үчүгэй туруктаах киирэр. Онуоха халбаҥнаабакка тутуһуллуохтаах биэс сүрүн быраабыла баар. Ол ханныктарый?
Ийэ үүтэ
Бастатан туран, саҥа төрөөбүт ньирэй сэттэ хонукка хонук ийэтин уоһаҕын иһэрэ хайаан да наада, оччоҕуна кини ис-үөс, куртах ыарыытыгар ылларбат. Аны уоһаҕы күҥҥэ 5-6 төгүл нуормата суох, ийэтин эмтэрэн иһэрдиллэр. Сэттэ күн устатыгар ньирэй уоһаҕы испитин кэннэ, өссө сэттэ күн ийэтин үүтүн иһиэхтээх. Онтон, дьэ, 14 хонугун туолбут ньирэйи хотон иһинээҕи ынахтар уопсай үүттэриттэн сылаастыы аһатыахха син. Иһэрдиллэр үүт үчүгэйдик сиидэлэниэхтээх, олох кирэ суох буолуохтаах, үүккэ тарбаххын да угуо суохтааххын.
Уу
Иккиһинэн, ньирэй этэ-сиинэ аһылык иҥэмтэлээх эттиктэрин толору туһанарын наадатыгар, хайаан да уу наада. Ньирэй төрөөбүтэ бэһис күнүттэн саҕалаан +20 кыраадыска диэри сойутуллубут, оргуйбут, ыраас ууну иһэрдиллэр. Үүтү испитин кэннэ, биир чаас буолан баран, ууну төһө иһэринэн биэриэххэ сөп.
Онтон биир ыйын туоллаҕына, ыраас эрээри, сиикэй ууну биэриллэр. Онуоха үүтү даҕаны, ууну даҕаны суосканан иһэрдэр ирдэнэр. Биэдэрэттэн уулуур ньирэй хойуута убаҕас буолар. Тоҕо диэтэххэ, элбэх үүт эбэтэр уу эмискэ киирэн, кыракый ньирэй куртаҕа ас буһарарын ыарырҕатар, ол иһин хойуута түргэнник сытыйан, убаҕаһынан тахсар.
Эбии аһатыы
Үсүһүнэн, ньирэйи аҕыс хонугуттан саҕалаан үчүгэй хаачыстыбалаах күөх, ол эрээри буспут, сэбирдэхтээх оту сиэтэ үөрэтиллиэхтээх. Комбикорму 12-13 хонугуттан, холбуллубут үүтү 20-21 хонугуттан биэрэҕин.
Комбикорму кураанахтыы биэриллибэт, холбуллубут үүккэ кутан, хааһылаан сиэтэр ордук.
Нуорма
Төрдүһүнэн, ньирэйи сэттис ыйыгар диэри ыйдарынан аһатыы нуормата маннык буолуон сөп:
Эрэсиим
Бэсиһинэн, аһатыы эрэсиимэ кытаанахтык тутуһуллуохтаах, хотон төрүт сиигэ суох буолуохтаах. Сааскы ньирэйи төрөөбүтэ 15 хонугун кэнниттэн тыала, тымныыта суох сылаас күн таһырдьа чэччитэ таһаарыахха сөп. Оччоҕуна, ньирэй этэ-сиинэ ыраас салгыҥҥа уонна тымныыга сыыйа үөрэнэр, элбэхтик хамсанар буолан, үчүгэйдик аһыыр-сиир, түргэнник улаатар.
Турар сирэ, уйата куруук ыраас буолуохтаах.
Ньирэй сайылыга ыраас уунан хааччыллыылаах, ол эбэтэр күөллээх уонна үчүгэй мэччирэҥнээх буолуохтаах. Маннык аһаттахха-сиэттэххэ, көрдөххө-иһиттэххэ, ньирэй сууккаҕа 650-700 граммтан итэҕэһэ суох эбиллэр, кыстыкка киириигэ тыыннаах ыйааһына 170-180 киилэҕэ тиийэр кыахтаах.
Оҥоһуу үүт
Элбэх ньирэйдээх хаһаайыстыбалар ыаммытынан үүтү иһэрдэри аҕыйатар уонна ньирэй ыйааһынын түргэнник эбэр туһуттан, ньирэй 25 хонугуттан саҕалаан сыалаах үүтү солбуйар оҥоһуу (искусственнай) үүтү иһэрдэллэр. Оннук үүтү бэтэринээрдэри кытары сүбэлэһэн оҥороҕун.
100 лиитэрэлээх мас буочукаҕа оҥоһуллар үүт састааба:
Уу -- 80 лиитэрэ, комбикорм -- 20 киилэ, балык сыата -- 240 грамм, биоветин -- 4 грамм, киһи сиир тууһа -- 400 грамм, уҥуох күлэ эбэтэр миэл -- 500 грамм, сернокислай тимир -- 2 грамм, алтан купороһа -- 1 грамм, марганцевай-кислай калий -- 1 грамм, иодистай калий -- 2 грамм, кобалть тууһа -- 100 мл/грамм.
Бастаан ууну, тууһу, уҥуох күлүн эбэтэр миэли үөһэ этиллибит кээмэйинэн кутан баран булкуйаҕын. Чаас аҥаарын устата оргутаҕын, ол кэнниттэн 35-40 кыраадыска диэри сойутан баран, атын састаабын кутаҕын (киһи илиитин сиэбэт буолуохтаах). Балык сыатыттан ураты састааптары атын сылаас уулаах кыра иһиккэ суурайан баран эбэҕин, оччотугар микро-элимиэннэрэ эриэ-дэхситик тарҕаналлар. Сүүрдүллүбүт үүт көстөрө кыаллар буоллаҕына, ууну 60, үүтү 20 лиитэрэни кутуохха соп. Сайыҥҥы үүтү эрдэ оргуттахха, иириэн сөп, ити иһин атын састаабын эрдэ оҥорон уонна сойутан эрэ баран булкуйуллар. Сайыҥҥы үүтү күннээҕинэн иһэрдэргэ оҥоһуллар.
Хос быһаарыы: Иодистай калий оннугар 2 мл 5 %-наах йод настойун туттуохха сөп (ити 4 хааппыла буолар). Йод настойун лиитэрэ аҥаара сылаас ууга кутан суурайан баран, буочукаҕа кутан булкуйаҕын. Микро-элимиэннэртэн биирэ эмэ итэҕэс да буоллаҕына, үүтү онтон иҥнибэккэ оҥоруохха сөп.
Эмтээх оттор
Ыччат сүөһүнү төлөһүтүү маастардара урут ньирэй, бороон быстах ыарыыларын эмтииргэ, уопсайынан, туруктарын бөҕөргөтөргө уонна чэбдигирдэргэ эмтээх оттору киэҥник туһаналлара. Олортон саамай киэҥник тарҕаммыт көрүҥнэртэн билиһиннэриэм.
Эмтээх оту сүрүннээн от уонна атырдьах ыйдарыгар хомуйуллар, түүтэхтии баайан, күлүк, ол эрээри салгыннаах сиргэ хатарыллар. Үчүгэйдик хаппытын кэннэ, дэлби бытарытан баран, сиидэс мөһөөччүккэ кутан уура сылдьан, хаһан наада диэтэххэ, ууга оргутан, ол уутун туһаныллар.
Сугун абаҕата (багульник) оргуйбут уутун ньирэй тымныйаҕына, иһэ ыарыйдаҕына, үтүөрүөр диэри 70-100 грамынан иһэрдэҕин.
Күөхтүү хомуйан хатырыллыбыт хатыҥ сэбирдэҕин уутун эмиэ маннык туһаныахха сөп. Даҕатан эттэххэ, сопхуос саҕана күөх сэбирдэҕинэн көөнньөрбө оҥорон сиэтии олус маассабай этэ.
Кучу оту от ыйын иккис аҥаарыттан хомуйан хатараҕын. Ньирэй куртаҕа, оһоҕоһо ыарыйдаҕына, оргутуллубутун уутун 100-200 грамынан иһэрдэҕин.
***
Билигин судаарыстыба соруга – бэйэ аһын-үөлүн дэлэтии. Онон күөх сайын көй салгынын, дэлэй мэччирэҥин, от сүмэтин туһаныҥҥыт, ньирэйдэргитин үчүгэйдик көрүҥ-истиҥ, тото-хана аһатыҥ-сиэтиҥ, төлөһүтүҥ.
Лаврентий РОМАНОВ,
өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх зоотехнига
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
