Общество

Бүгүн кэпсиир очеркам дьоруойа Солоҕон нэһилиэгин суон соргутун сонотуспут, норуот таптаан Бастыҥ Балааһа диэн сүрэхтээбит чулуу ыанньыксыт, улуус Бочуоттаах гражданина, Дьоруой Ийэ Пелагея Дмитриевна Алексеева – Бастыҥ Балааһа.

Киһи төрөөбүт-үөскээбит сиринэн киэн туттар үтүө үгэһэ былыргы үйэлэртэн быстыбакка салҕанан кэллэ, оттон дойду дьонунан-сэргэтинэн суон сураҕырар.

Пелагея Дмитриевна оҕо эрдэхпиттэн көрө-билэ улааппыт биир дойдулааҕым буоларынан киэн тутта кини  ахтыытын ааҕабын:

 «Мин 1929 с. Солоҕон нэһилиэгин Чычааһыгар төрөөбүтүм. Күнү көрдөрбүттэрим бастакы холкуоска киирэннэр, стахановец, удаарынньык аатын ылбыттара. Элбэх сылгыны, ынаҕы холкуоска биэрбиттэрэ…» («Бастыҥ үлэһит, герой ийэ, иһирэх эбээ» кинигэттэн. Бэрдьигэстээх, 2012 с., 5 сирэй)

 Үчүгэйдик билэр дьонуҥ-сэргэҥ туһунан суруйар олус эппиэттээх эрээри, эҥкилэ суох үчүгэй майгылаах, үтүөкэн үлэһит, көнө-көрсүө, айылҕаттан айдарыылаах сылык өйдөөх-санаалаах дьон туһунан санаан-ахтан суруйар абылаҥнаах, таттарыылаах эбит.

Биэс-алта саастаахпар Хампаадай диэн сиргэ биир кыһын тус-туспа дьиэнэн олорон, Алексеевтары кытта ыаллаһан кыстаабыппыт, онон төһө да кыра буолларбын, кинилэр тустарынан дьонум кэрэхсээн кэпсэтэллэрин истэрим, эт саастыы уолларын Миитээни, биир икки сылынан балыс кыыстара Аняны кытта бииргэ оонньуурбут. Оонньуурбут ынах муоһа, сылгы, кулун туйаҕа, чаачар саа, туоһунан кырыллыбыт ынах, ат буолара. Саамай астынар күндү оонньуурбут абаҕам Егор Александрович Тарасов (улахан уус киһи) оҥорбут көлүллэр сыарҕалаах мас ата этэ. Аанчык араас сыахай (куукула) оонньуурдааҕа. Үксүн ыал буола, бултуу оонньуурбут. Кэлин үһүөн Өрт, Бэрдьигэстээх оскуолаларыгар үөрэммиппит, үһүөн үрдүк үөрэҕи бүтэрбиппит…

Ийэлэрэ Пелагея Дмитриевна – ыанньыксыт, аҕалара Иннокентий Николаевич Алексеев – сылгы биригэдьиирэ, онон наар үлэҕэ-хамнаска сылдьаллара.

Бу ыал Балааһа төрөппүттэрин Анна Матвеевна уонна Дмитрий Александрович Алексеевтары кытта бииргэ өйөһөн-убаһан олороллоро… Кинилэр төрүттэрэ айылҕаттан бэриллибит уус, булчут дьон үһү. Ол курдук  Анна Матвеевна аҕата Ноор Маппый мас, тимир ууһа эбит. Чугас эргин кини илиитэ тиийбэтэх дьиэтэ-уота, сэбэ-сэбиргэлэ (ыскаап, остуол, олоппос о.д.а) суох диэн кэпсэтэллэрэ оччотооҕу кырдьаҕастар. Ону удьуордаан бэрт кыратыттан аҕатын батыһа сылдьан Анна Матвеевна үгүскэ үөрэнэн, уһуйуллан, удьуор утумун салҕаабыт. Кини туһунан 1998 сыллаахха Дьокуускайга тахсыбыт «Солоҕоон» кинигэҕэ Дьоруой ийэ Варвара Григорьевна Ефремова, иискэ улууспутугар норуот бастакы маастара Анна Николаевна Тарасова «Айылҕаттан айдарыылаах» диэн ахтыыларыгар бу курдук суруйбуттар: «Анна Матвеевна олус сатабыллааҕа, эр киһи үлэтин барытын толороро... Чугас ходуһаттан от тиэйэн сүөһүтүн аһатара, ойуурга мас кэрдэн, тиэйэн аҕалан, мастаан, хонук маспытын бэлэмниибит. Хотоннорбут ис-тас оҥоһуутун, сыарҕаны, саах күрдьэр күрдьэҕи бэйэтэ оҥороро. Киэһэ көмүлүөк оһох сырдыгар табаарыстарыгар, бэйэтигэр ынах быатын хатара. Үлэтин быыһыгар чугас өтөхтөр тулаларыгар куобахха, мас көтөрүгэр туһах иитэн, күн аайы  бултуйан үөрэн-көтөн кэлэрэ. Саас, күһүн кыра элгээннэргэ тиргэ иитэн, биһигини кус этинэн күндүлүүрэ… »

Балааһа аҕата Дмитрий Александрович туһунан сиэнэ, үөлээннээҕим, историк идэлээх Дмитрий Иннокентьевич Алексеев истиҥ-иһирэх ахтыыны суруйан хаалларбыта. Онтон быһа тардан, күндү ааҕааччыларбар тиэрдэбин:

«Эрдэ холботолообуттар,  “оҕолор-оҕолор курдук оонньоон барар этибит” диэн эбээм күлэрэ… Эһээм эмиэ сытыары сымнаҕас, үтүө майгылаах оҕонньор этэ. Кими эмэ мөҕөрүн-этэрин, кими эмэ кытта мөккүһэ-кыыһырса сылдьарын олох өйдөөбөппүн. Наһаа үөрүнньэҥэ. Сынньана, аралдьыйа түһэрэ диэн, булдугар-алдыгар, туутугар-туһаҕар буолаахтаатаҕа. Айылҕа барахсаны, көтөрү-сүүрэри кытта тэҥҥэ алтыһарын эһээм туохха да холооботун сэрэйэҕин эрэ… Кыһынын кырынаас, солоҥдо, саһыл курдук дэбигэс дөбөҥнүк бултаммат булду элбэҕи бултуура. Ол курдук муҥутаан биир кыһын устата 105 кырынааһы бултаан туттарбыт… Маны “Солоҕоон” диэн 1998 с. тахсыбыт кинигэттэн туһанным».

Салгыы эһээтин үлэтин-хамнаһын туһунан бу курдук суруйбут: «Саха сүөһү тутан, айаҕын ииттэн олорорун тухары кыстыыр от бэлэмнээһинэ диэн мүччүрүйбэт үлэтэ, олоҕун биир сүрүн аргыһа буоллаҕа… Үйэтигэр төһөлөөҕү охсон-мунньан, таһан-тиэйэн, хара көлөһүнүн тохпутун ким билиэ баарай? От үлэтин-хамнаһын былыргы дьарыгын быһыытынан эһээм улахан таһаҕас оҥостубата… Декада аайы бириэмийэ ылбыт буолара, судургутук эттэххэ, сатабыллааҕа, айылҕаны билэрэ, күнү-дьылы кэтээн көрөрө…»

Истиҥник саныыр үөлээннээҕим олус да сөпкө суруйбут диэн саныыбын, ааспыт кэмнэри харахпар илэ көрөн, астынабын…

Дьэ, итинник үтүө дьоҥҥо, ыраас, сырдык ыралаах үлэһит ыалга төрөөн-үөскээн, үлэни эрэ өрө-тутар өйгө-санааҕа иитиллэн, олох бары үөрүйэхтэригэр хараҕынан көрөн, өйүнэн-сүрэҕинэн өйдөөн-төйдөөн улааппыт буолан, кырачаан Балааһа кыыс нэһилиэгин, улууһун соргутун сонотуспут ыанньыксыт, Дьоруой ийэ, салайааччы, дьокутаат буола үүнэн-сайдан тахсыбыта. Кинини Бастыҥ Балааһа диэн норуот сөбүлээн, ылынан ааттаабыта үйэлэр тухары ахтылла туруо…

Бу барыта хайдах ситиһиллибитэй?

Оччотооҕу тыа сирин оҕолоро айылҕаны кытта алтыһан, дьоннорун кытта үөрэ-көтө үлэлээн, иллэҥ кэмнэригэр моҕотойдоон, тиргэлээн, туһахтаан, туулаан, көрдөөх-нардаах көҥүл олоҕунан олороллоро…

Ону баара сир үрдүгэр баар саамай суостаах, иитэ суох иэдээн, аана суох алдьархай аргыстаах “сэрии” диэн курас тыл дьиэттэн дьиэни, ыалтан ыалы тилийэ көппүтэ…

Оччоллорго Балааһа баара-суоҕа 14 эрэ саастааҕа. Бу сылларга эрэйи-муҥу этинэн-хаанынан билбитэ. «Улахан дьону кытта тэбис-тэҥҥэ үлэлиирбит. Улахан да дьоммут сэриигэ барбатах куһаҕан, мөлтөх доруобуйалаах дьон этэ. Мин аҕабын кытта сайынын сиргэ хоно сылдьан оттуурбут. Аҕам хараҕа мөлтөх буолан сэриигэ барбатаҕа. Уол оҕото суох буолан, мин уол оҕо кэриэтэ аҕабын кытта тэбис-тэҥҥэ сылдьыһарым. Кини миигин олох араас эрииригэр-мускууругар, үлэтигэр-хамнаһыгар, сиэригэр-туомугар, дьоҥҥо истиҥ-иһирэх сыһыаҥҥа, амарах майгыга, о.д.а бэрт элбэх үтүөҕэ-кэрэҕэ бэйэтин холобурунан үөрэппит умнуллубат үтүөлээх этэ», - диэн кэпсиирин кэлин дьоммуттан истэн билбитим.

Уон түөрт саастаах үлэҕэ-хамнаска үөрэммит Балааһа кыыс 1943 сыллаахха от үлэтигэр үлэлии сылдьан, бастакы бириэмийэтин икки киилэ ыйааһыннаах ынах арыытын ылан үөрбүт.

Ити сыл Силээҥҥэ сөмөлүөт сууллан, улахан аймалҕан буолбутун «Сэрии сылларыгар» диэн ахтыытыгар (үөһэ ахтыллыбыт кинигэ 5 сир.) суруйбут.

Бэйэтигэр өрүү үрдүк соруктары туруорунар, өбүгэлэрин утумнаабыт хайа да үлэни үөрэ-көтө үлэлиир Балааһа олоххо буһан-хатан, сэрии кэннинээҕи ыарахан сылларга Карл Маркс аатынан холкуоска ыанньыксыт үлэтигэр өйүнэн-сүрэҕинэн баҕаран туран үлэлээн барбыта. Хайа да үлэҕэ үлэ үөрүйэҕэр үөрэнии уонна үлэ баай уопутун бар дьоҥҥо тиэрдии –  бу буолар үүнүү-сайдыы суолун тутуһуу, онтон дуоһуйан, астынан, саҥаттан саҥа ситиһиилэнэн нэһилиэгиҥ, улууһуҥ аатын-суолун үрдэтии…

Үлэлии сылдьар Карл Маркс холкуоһугар 1955 сыллаахха хас биирдии ынаҕыттан 1002,5 киилэ үүтү ыыры ситиспитэ. Онон Горнай оройуонун историятыгар аан бастакынан 1000 кирбиини ылбыта. Ити үрдүк көрдөрүүтүн өссө үрдэтэн, 1956 с. хас биирдии ынаҕыттан 1128 киилэни ыабыта. Дьэ, ити кэмтэн ыла Балааһабытын норуот Бастыҥ Балааһа диэн сүрэхтээбитэ. Норуот сыыстарбатаҕа. Нэһилиэкпит Солоҕон соргутун бастакынан сонотуспут, аатын-суолун киэҥ эйгэҕэ таһаарбыт киһи ханнык да мөккүөрэ суох Бастыҥ диэн ааттанара сөптөөх.

Хомойуох иһин, Бастыҥ Балааһа үлэтин-хамнаһын, ситиһиитин сымыйарҕааччылар, саарбахтааччылар баар буолбуттара… Бэл, “холкуос салалтата үүттээх ынаҕы талан биэрбит” диэччилэр көстүбүттэрэ…

Семилетка бастакы сылын бүтүүтүгэр Социалистическай Үлэ Дьоруойа Валентина Гаганова ыҥырыытын ылынан, 1959 с. Балааһа үүтэ суоҕунан ааттанар ынахтары туппута. Ылбыт ынахтара бэрэбиэркэлиир ыамҥа 544 киилэ үүтү биэртэрэ… Бу туппут үүтэ суох ынахтарыттан Пелагея Дмитриевна тоҕус ый устата аһатан-сиэтэн, көрөн-истэн, санааларын табан, киһилии сыһыаннаһан, 1098 киилэ үүтү ыан, саҥа үрдүк кирбиини ситиспитэ. Бастыҥ көрдөрүүлээх ыанньыксыт үлэтин уопутун көрдөрөр брошюра бэчээттэнэн тахсан, оройуон бары нэһилиэктэригэр тарҕатыллан, Бастыҥ Балааһа үтүө аата, үрдүк ситиһиилээх үлэтин түмүгэ, уопута оройуоҥҥа эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн киэҥник тарҕаммыта. Бары дьулуурун, сатабылын ууран үлэлээн, 1965 сыллаахха хас биирдии ынаҕыттан 1690 киилэ үүтү ылары ситиспитэ. Ити кэнниттэн икки сыл устата ньирэй көрөөччүнэн үлэлээн, биир да ньирэйи энчирэппэккэ иитэн, бу да салааҕа Бастыҥ Балааһа аатын-суолун үрдүктүк туппута.

1968-1973 сылларга Солоҕон нэһилиэгин Сэбиэтин исполкомун сэкиритээринэн ананан, олус эппиэттээх эбээһинэһин чиэстээхтик толорбута. Бу кэмҥэ Солоҕон нэһилиэгэ оройуоҥҥа биир бастыҥ үлэлээх исполком быһыытынан биллибитэ…

Маҕаҥҥа

 Балааһа кэргэнэ Иннокентий Николаевич бэрт сылык өйдөөх, үлэҕэ-хамнаска,  дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө сыһыаннаах, олоххо ураты көрүүлээх-истиилээх мындыр киһи этэ. Кэлин ыарытыйар буолан барбыта… Онон оҕолору салгыы үөрэттэрээри уонна аҕаларын үйэтин уһатаары, эмтээх-томтоох сиргэ Бэрдьигэстээххэ олохсуйарга быһаарыммыттара.

Улахан оҕолор Бэрдьигэстээх орто оскуолатын бука бары үчүгэйдик үөрэнэн бүтэрбиттэрэ. Ити кэмҥэ уон оҕолоох огдообо хаалбыт Пелагея Дмитриевна оҕолорун  ыраахтан олорон үрдүк үөрэхтиир кыаҕа суоҕун олус сөпкө бириэмэтигэр өйдөөн, аны куоракка көспүтэ. Маннык сиртэн сиргэ көһөн иһии оҕо оонньуута буолбатаҕа биллэр. Маныаха кытаанах быһаарыныы, халбаҥнаабат санаа, ыраас ыра эрэйиллэр…

Куоракка да киирэн, үүтү-хайаҕаһы булан, бастаан Маҕан бөһүөлэгэр кыра учаастак атыылаһан, дьиэ туттаран, онно көспүтэ.

Улахан кыыһа Саха Сирин федеральнай авиациятын бэтэрээнэ, Валерий Кузьмин аатынан бириэмийэ лауреата Анна Иннокентьевна Бандерова «Ийэбит барахсан» (үөһэ ахтыллыбыт кинигэҕэ) диэн ахтыытыгар бу кэми маннык суруйбут:

 «Дьокуускайга киирээт, Маҕаҥҥа сир ылан, дьиэ туттан, 5-6 сыл олорбуппут. Ийэбит Маҕан этэрээтигэр вахтердаабыта. Онно эмиэ дьулуурдаах үлэтинэн, араас быыстапкаҕа кыттан, инники күөҥҥэ сылдьыбыта. Горнайтан үчүгэй боруода биэни аҕалан тэнитэн, ынах сүөһү ииттэн, эмиэ аатырбыта. Сайын аайы ыһыахха биэ ыан, ыраах учаастакка баран, кымыс оҥорон, Маҕан бөһүөлэгэр бөртөлүөтүнэн көтүтэн аҕалан, ыһыахха бар дьону кымыһынан күндүлээн, улахан хайҕалга сылдьыбыта. Саамай элбэх наҕараадалаах буолан, күн бүгүнүгэр диэри федеральнай улахан тэрилтэ «Ветераны тыла и войны» диэн Бочуот дуоскатыгар сырдык мөссүөнэ ыйанан турар». 

Манна олорон, кыһалҕалаах Дьоруой ийэ оччотооҕу Дьокуускай куорат мэригэр П.П. Бородиҥҥа олоҕун аһаҕастык кэпсээн, биэс хостоох саҥа таас дьиэни ылары ситиспитэ. Үйэтин тухары үлэ эрийбит-мускуйбут, үүннэрэн-сайыннаран таһаарбыт саха дьахтара улуу нуучча киһитин итэҕэтэн, олоҕор саамай улахан бириэмийэҕэ тиксибит кэриэтэ санаан, хара өлүөр диэри Павел Павловичка махтанара. Үйэлээх сааһыгар хайа баҕарар үлэҕэ холобур, маяк буолбут үтүөтэ-өҥөтө сыаналанан, оҕолор салгыы үөрэнэр дьоллоругар мындыр мэр сөптөөх дьаһалы ылыммыта…

Балааһа Дьокуускай куорат олохтооҕо буолан да баран, дойдутун дьонуттан-сэргэтиттэн тэйбэтэҕэ. Өрүү ыкса сибээһи тутан олорбута. Ол курдук Чычаастан төрүттээх-уустаах норуот поэта С.И. Тарасовтыын, кини ойоҕо Акулина Христофоровналыын, улууспут Бочуоттаах гражданина Мария Григорьевна Тарасовалыын (Сэбиэт Маарыйа) 1995 с. Кытайга эмтэнэн, сынньанан кэлбиттэрэ. Биир дойдулаахтар олус тапсан, астынан сылдьыбыттар. Кытайга Савва Иванович биир дойдулаахпыт буолуон сөптөөх эбэҥки киһитин көрсүбүтүн кэпсээбиттээх… (Ол туһунан Айысхаана «Айар киһи эйгэтин сэгэтэн» кинигэтиттэн билсиэххэ сөп. 175 сир.)

Үгүс оҕолоох, сиэннээх Дьоруой ийэ Пелагея Дмитриевна Алексеева күннээҕинэн буолбакка, киэҥ кэскиллээхтик олорон-үлэлээн ааспыта…

Биһирэмнээх олоҕу олорбута

Олоҕор араас үлэҕэ үтүө суобастаах сыһыана бар дьон билиниитин, ытыктабылын ылыан ылбыта. Онуоха кини өбүгэлэриттэн бэрилллибит мааны майгыта, хайа да үлэҕэ үтүө сыһыана, сатабыла, модун күүстээх санаата күүс-көмө буолбута.

Истиҥ ийэ, эйэҕэс эбээ быһыытынан уон оҕотун барытын ыал оҥорон, дьиэлээн-уоттаан, үөрэхтээн, олоххо үктэннэрбит уонна салгыы сайдыыларыгар олук уурсубут умнуллубат үтүөлээх, бар дьонугар үтүө холобур буолар Бастыҥ Балааһабыт…  Күн күбэй күндү ийэ, 30-ча сиэн, 20-чэ хос сиэн оҕо эйэҕэс, умнуллубат эбээлэрэ…

Норуот сөбүлүүр, ытыктыыр ытык дьоно Балааһа туһунан тугу суруйан хаалларбыттарай?

ССКП Горнайдааҕы райкомун иккис сэкиритээринэн үлэлээбит, Горнай улууһун Бочуоттаах гражданина Варвара Андреевна Петрова «Төһүү үлэһит киһи этэ» диэн ахтыытыгар 1965-1975 сс. бу курдук ахтар: «…Тыа ыалыгар элбэх оҕону төрөтөн, көрөн-харайан, иитэн-үөрэттэрэн, такайан дьоһун дьон оҥортооһун манан аҕай дьыала буолбатах. Оҕону үчүгэй киһи оҥоруу ордук ийэттэн быһаччы улахан тутулуктаах…»

Улууспутугар бар дьон ытыктабылын ылбыт Саха АССР үтүөлээх бырааһа Вера Сергеевна Данилова «Чаҕылхай олох» ахтыытыгар бу курдук суруйар: «Оччолорго, төһө да байбатарбыт, сарсыҥҥыга эрэллээхтик, чиэһинэйдик, үтүө-мааны дьон ортотугар олорон, үлэлээн ааспыппыт диэн кэпсиирэ. Баартыйа, бырабыыталыстыба дьону-сэргэни мэлдьи үчүгэйгэ, сырдыкка угуйара. Билиҥҥи кэмҥэ оҕо бөҕө тыыннаах төрөппүттэрдээх эрээри, тулаайахсыйыылара кинини олус хомоторо… Кини олус муударай этэ, бар дьонугар сыһыана ураты иэйиилээх, ким да туһунан куһаҕаны саҥарбат, санаабат буолара…»

Чугас дьүөгэтэ, улуус Бочуоттаах гражданина, тыыл, үлэ бэтэрээнэ Мария Григорьевна Тарасова «Хорсун санаата уҕараабатаҕа» ахтыытыгар маннык суруйар: «Пелагея Дмитриевна олоҕо барыта эриэ-дэхси буолбатаҕа, элбэх ыарахаттары көрсүбүтэ: үс ыал буолбут оҕото олохтон эрдэ туораабыта. Бу ийэ сүрэҕэр улахан охсуу этэ. Ол эрээри Пелагея кытаанах санаалаах, тулуурдаах буолан, бу улахан охсууну тулуйбута. Миэхэ кэпсииригэр эппитэ: «Билигин 40-ча сиэннээхпин, онон олох салҕанар».

СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Арассыыйа иитиитин уонна үөрэҕириитин Бочуоттаах үлэһитэ Юрий Николаевич Романов кэлэр кэнчээри ыччакка туһаайыллар «11-с оҕото курдугум» алгыстаах ахтыыгар маннык эппит: «Биир кэрэ өрүтүнэн биһиэхэ, эдэр дьоҥҥо, аймахтарбыт, төрдүбүт-ууспут туһунан кэпсии, сырдата сатыыра буолара. Кини сурукка, пленкаҕа хаалларбыт ахтыылара – үүнэр ыччакка үйэлэр тухары көлүөнэлэр ситимнэрин көрдөрөр өлбөт-сүппэт туоһу буолуохтара».

Сэбиэскэй кэмҥэ үлэ киһитэ, ордук сүөһү үлэһитэ бочуокка, чиэскэ тиксэрэ. Ол сиэринэн 1955 с. үрдүк көрдөрүүлээх үлэтин иһин Москубаҕа НХСБ сылдьан, өссө хараҕа аһыллан, астынан кэлбитэ диэн кэпсээччи улахан кыыһа Анна Иннокентьевна… Мин санаабар, сарсыарда 4 чааска туран, сииктээх хотоҥҥо киэһэ 7 чааска диэри үлэ – бэйэтэ улуу дьоруойдуу олох буолар. Бу үлүгэрдээх ыар усулуобуйаҕа ис-хаан үлэҕэ бэриниилээх эрэ киһи Бастыҥ Балааһа ситиспит ситиһиитин ситиһиэн, үлэлээбит үлэтин үлэлиэн сөп.

Ити кэмҥэ Солоҕон нэһилиэгэр үлэлээбит сүөһү үлэһиттэрэ бука бары кылгас үйэлэммиттэрэ билигин кистэл буолбатах… Балааһабыт ийэтэ-аҕата, кэлин бэйэлэрэ Хампаадай куһун-хааһын, көтөрүн-сүүрэрин тиргэлээн, туһахтаан, өбүгэ үгэһинэн бултаан-алтаан, сүөһү, сылгы ииттэн, үрүҥ аһынан, сибиэһэй этинэн аһаан-сиэн олорбуттара. Ол түмүгэр Бастыҥ Балааһа кэлин сылларга доруобуйатын көрүнэн, сөптөөхтүк эмтэнэн, 82 сааһыгар тиийбитэ.

Олус ыарахан үлэни-хамнаһы бэрт эдэр сааһыттан үлэлээбит киһи олоххо тардыһыытын, олоҕу, оҕолорун, сиэннэрин ис сүрэхтэн таптыырын күүһүнэн балачча уһуннук олорбута. Куоракка олорор кэмигэр ийэтэ Анна Матвеевна сатыырын үксүн сатаабыта. Аныгы киһи буоларынан таҥаһынан, түүлээҕинэн, оҕуруонан арааһы иистэнэрэ, туос иһиттэри тигэрэ. “Хас оҕотун, сиэнин, дьүөгэтин аайы илиитин, сүрэҕин сылааһын иҥэрбит ииһин, иһитин-хомуоһун бэлэхтиир идэлээҕэ” диэн үгүс ахтыыга суруйбуттар. Ийэтиттэн, аҕатыттан иитиллибит мааны майгыта үйэтэ уһууругар лаппа көмөлөспүт буолуохтаах…

Аныгы ыксал-тиэтэл кэмҥэ уһуннук, дьоллоохтук олоруоххун баҕарар буоллаххына, харчыга ымсыырыма, бар дьоҥҥор киһилии сыһыаннас, дьиэ ис-тас үлэтин үөрэ-көтө үлэлээ, айылҕаттан бэриллибит дьоҕургун, сатабылгын сайыннара сатаа: «Саха сатаабатаҕа суох» диэн мээнэҕэ эппэттэр… Өбүгэҥ үтүө үгэстэрин үөрэтэн, үүнэр ыччаккар өйдөтө сырыт. Оччоҕо Бастыҥ Балааһа курдук дьиҥ чахчы биһирэмнээх олоҕу олоруоҥ!

Бастыҥ ыанньыксыт, Горнай улууһун, Солоҕон нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина, Дьоруой Ийэ, халбаҥнаабат хомуньууус, үлэ, тыыл бэтэрээнэ Пелагея Дмитриевна Алексеева-Бастыҥ Балааһа олорон, үлэлээн ааспыт олоҕун туһунан суруйуубун саҥа хоһооммунан түмүктүүбүн:

Оҕо сылдьан Балааһа

Оттоспут чөл алааһа

Хампаадайа харааста

Хаппыт-куурбут арааста;

Кэҕэ этэн чоргуйбат,

Күөстүү олох оргуйбат…

Балааһабыт барахсан

Бу дойдуттан арахсан

Бардар да аата-суола

Биһиэхэҕэ маяк буола

Ыччаппытын иитиһиэ,

Ырабытын ситиһиэ…

Соргулаах Солоҕоммут

Соргутун сонотуспут

Балааһабыт үтүөтүн

Бэлиэтиэҕиҥ өрүүтүн!

Александр Тарасов,

      Солоҕон нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина.

Горнай.