Общество

Кимтэн-кииннээх, хантан хааннаах?

Александра баай хара тыалардаах, дьоһун-мааны дьонноох Мэҥэ Хаҥалас Тиэлигититтэн төрүттээх. Учууталлар дьиэ кэргэннэригэр күүтүүлээх маҥнайгы кыыс оҕонон күн сирин көрбүт, Константин диэн бырааттаах.

Күн күбэй ийэтэ Надежда Ивановна Солдатова СӨ үөрэҕириитин туйгуна, аҕата Василий Иннокентьевич Солдатов эмиэ учуутал, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Учууталлар учууталлара, Тиэлиги нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, СӨ учууталларын 9-с сийиэстэрин дэлэгээтэ.  2008 сылтан үлэлээбит оскуолаларыгар меценат буолаллар, нуучча тылын уонна физкультура предметтэригэр ситиһиилээх үөрэнээччигэ сылын ахсын бириэмийэ туттараллар.

Бигэ тирэҕим

Тапталлаах кэргэммин, тулхадыйбат тутаах киһибин Константин Трифоновы кытары эдэр сааспыт тапталын сырдык иэйиитин кэрэһэлээн, сүүрбэлээх сааспытыгар ыал буолбуппут. Маҥнайгы хараҥаччыбыт, улахан оҕобут баар-суох мааныбыт Туйаара устудьуоннуур сылларбар күн сирин көрбүтэ, билигин номнуо таптыыр доҕорун Володяны кытары ыал буолан олорор. Уолаттарым - эрэллэрим Вася уонна Витя «Айыы кыһата» национальнай гимназия үөрэнээччилэрэ. Кэргэним «Сахатранснефтегаз» тэрилтэҕэ үлэлиир. Дьиэ кэргэҥҥэ биир толкуйдаах буолуу, хайа да түгэҥҥэ өйөһүү, өйдөһүү - дьол.

Кэргэмминээн биир ыра санаанан кынаттанан, ону олоххо киллэрэргэ дьулуһабыт. Баҕа санаабытын толорон икки этээстээх улахан дьиэ туттан киирбиппит. Оҕону үлэҕэ сыһыаран иитии саамай сөптөөх диэн сыаналыыбын. Сынньалаҥ күннэргэ дьиэ ис-тас үлэтин оҥоробут. Уолаттарым улаатан, көмө дьоно, ханнык даҕаны үлэттэн толлон турбаттар. Улахан уолум бэртээхэйдик ас астыыр буолла, бурдук ас арааһын, эти араастаан туустаан-тумалаан барыбытын күндүлүүр. Кыра уолбут маҥнайгы кылааска «Айыы кыһатыгар» үөрэнэр. Иккиэн үөрэхтэрин таһынан, элбэх эбии дьарыктарга, куруһуоктарга дьарыктаналлар. Кэргэним уолаттары иитиигэ сүрүн болҕомтотун уурар, дьарыктаах буолууларын тэрийэр. Ону сэргэ араас мастары дьиэбит тэлгэһэтигэр олордор. Холобур, дьаабылыка маһын олордон бүөбэйдии сылдьар. Аһын кута илик эрээри, номнуо улаатан эрэриттэн бары астынабыт.

Урбааҥҥа маҥнайгы хардыыларым

Бэйэм 20 сыл устата туризм эйгэтигэр үлэлээбитим. Онно дьылҕам  бэйэтэ салайбыта. Төрөппүттэрим иккиэн учуутал идэлээх дьон, олохторун үүнэр көлүөнэни иитиигэ анаабыттара. Кинилэр тэлбит суолларын батыһан пединститутка алын кылаас учууталын идэтин ылбытым эрээри, бу эйгэҕэ үлэлээбэтэҕим.

Арай биир күн, куорат уулуссаларынан хаама сылдьан, киһи хараҕар тута быраҕыллар улахан баннерга Москубатааҕы сиэрбис университета туризм уонна гостиница дьыалата диэн идэҕэ устудьуоннары үөрэххэ ыҥырарын туһунан биллэриини аахпытым. Олус интэриэһиргээбитим уонна баҕалаах үөрэҕим бу эбит диэн  үөрэххэ киирбитим.

2003 сылга Благовещенскайдааҕы «Амур Турист» диэн улахан турфирма Дьокуускайга Саха Сиринээҕи салаатын арыйбыта, миигин онно үлэҕэ ылбыттара. Туризм салаатыгар аан маҥнайгы хардыыларым мантан саҕаламмыттара. Бэйэм биирдэ даҕаны Кытайга тахсыбатах эрээрибин, күүлэйдии, эмтэнэ барыан баҕалаахтарга сылдьыбыт киһи курдук кэпсиирим, быһаарарым. Элбэх путевканы атыылаабыппыт, сүүһүнэн киһи сынньаммытын кэннэ, салайааччыларбыт сынньалаҥҥа путевка бэлэхтээн, аан бастаан Кытайы көрөр дьолломмутум.

2005-2008 сылларга «Саха Кредит Тур» фирмаҕа үлэлээбитим. 2009 сылга «Роза Севера» турфирманы тэрийбиппит. Бу фирма билигин даҕаны онлайн көрүҥүнэн үлэлиир.

Билигин Саха Сиригэр туризм эйгэтэ биллэ-көстө сайынна. Омук дойдуларыттан, атын эрэгийиэннэртэн туристар биһиэхэ кэлэллэрэ олус үчүгэй, элбэҕи билэллэр. Бу кэскиллээх салаа сайдарыгар баҕарабын. Олохтоох туурдары оҥорор урбаанньыттар талбыт идэлэригэр ураты сыһыаннаахтар, олус кыһаллан туран үлэлииллэр.

Ыарахаттар бааллара биллэр. Саамай сүрүн – өрөспүүбүлүкэбит киэҥиттэн айаҥҥа аҥаардас ороскуот олус үрдүк. Онон баҕалаахтар бары буолбакка, кыахтаахтар эрэ кэлэллэр дии саныыбын.

Халбархай түгэннэр да бааллара...

Урбаан эйгэтигэр үлэлээбитим тухары араас түбэлтэ тахсара. «Сөмөлүөтү кутуругуттан тутуу» диэн кытары баара. Ол курдук, хас даҕаны төгүл туристарбыт Кытайга хаала сыспыттара. Хата, «Якутия» авиахампаанньа Харбиҥҥа быһалыы риэйистэри толороро. Пассажирдар кыһалҕаларын сөпкө ылынан, киһилии сыһыаннаахтара. Дьоммут хойутаатахтарына, сөмөлүөтү кыратык тохтотор түбэлтэлэрэ кытары баара. Маннык балаһыанньа араас түбэлтэттэн тахсар. Холобур, Кытай иһинээҕи сөмөлүөттэр риэйистэрин сыҕарытан, эбэтэр көһөрөн иһэллэриттэн кыһалҕа бэйэтэ үөскээн таҕыстаҕа ол. Маннык түгэҥҥэ утуйар миэстэлээх оптуобустары кэпсэтэрбит, дьоммутун кэмигэр аэровокзалга аҕаларбыт.

Биир сайын Финляндияҕа көтөр улахан группа тэриммиппит. Ирдэнэр докумуоннары, визалары, харчыны хомуйан, Санкт Петербурга баар дуогабардаах фирмабытыгар ыыттыбыт. Сарсыарда менеджердыын кэпсэтэн, бу күннэргэ дьоммут көтөллөр диэн уоскулаҥнык киэһэтин сөтүөлүү бардыбыт. Бу кэмҥэ биир туриспыт эрийэн, биһиги көтүөхтээх фирмабыт банкрот буолан эстибит үһү дии диэтэ. Бастаан итэҕэйбэтэҕим. Бу эрэ иннинэ кэпсэтэ сырыттаҕым дии! Дьэ, отой кырдьык буолан таҕыста. Онон путевкалары барытын бэйэбит толуйбуппут, страховкалыыр хампаанньа сорох эрэ сууматын төнүннэрбитэ.  

Оҕуннаххына, сүһүөххэр туран, салгыы хардыылыахтааххын

Киһи быһыытынан дьоҥҥо саамай убаастыыр, сыаналыыр хаачыстыбам – өйдөөһүн буолар. Холобур, бу кэпсээбит түгэммэр туристарбыт балаһыанньаны биһигиттэн тутулуга суох форс-мажор буолбутун өйдөөбүттэрэ. Ол группабар билигин даҕаны махтанабын. Элбэх моһуоктаах этэ. Харчыбытын төттөрү-таары ыыталаан, дьон былаана уларыйан, кырдьыга да кэмигэр уустук этэ.

Аны туран, биир улахан бааҥҥа харчыбытын уурдарарбыт. Ол баан эмиэ биир күн банкроттаан эстибитэ. Харчыбытын төнүннэрбэтэхтэрэ, страховка төлөбүрэ суох этэ. Ол оннук хаалбыта.

Урбаан эйгэтэ биир кэлим буолбат. Итинник түгэннэр тахсаллар. Маныаха тулуурдаах, дьулуурдаах буолуохха наада. Оҕуннахха даҕаны, сүһүөххэр туран баран, салгыы айанныыгын.

Хамсаабат баайга-дуолга үлэлээһин

Бу маннык үлэлии сырыттахпытына, 2020 сыллаахха хамсык ыарыы аан дойдуга ааҥнаабыта. Дьон туристыы барыахтааҕар, дьиэтиттэн да тахсыбат буолбута. Кыраныыссалар сабыллан, отой эстэр кутталга киирбиппит. Бу кэмҥэ дьүөгэм «атыылыы үөрэхтээххин, риэлтордыахха», - диэн этии киллэрэн, 2020 сылга риэлторскай фирма арыйбыппыт. Бу эйгэҕэ отой маҥнайгы хардыым буолбатах этэ. Бу иннинэ, 2017 сылга кыратык дьиэ атыылааһынынан дьарыктанар этим. Бу кэмтэн хамсаабат баай-дуол эйгэтигэр сыстан үлэлиибин.

Билигин «Самолет-плюс» арассыйатааҕы франшиза арыйан салайабын. Риелторскай хампаанньам туһунан кэпсээтэххэ, биһиэхэ вторичка ырыынагар дьиэ атыылаһыыга бырыһыана 10-тан эрэ тахса. Бу франшиза субсидиятын көмөтө. Анал бырагыыраамаҕа киирэн, икки сыл устата 1 бырыһыаннаах эрэ ипотека оҥорторуохха сөп.

Араас куораттарга филиаллардаахпыт. Саха Сириттэн ордук Санкт-Петербург, Москуба, Новосибирск куораттарга хамсаабат баайы атыылаһаллар. Уһук Илиҥҥи ипотека бырагырааматынан Владивостокка хамаҕатык атыылаһаллар. Маны тэҥэ, тас дойдуларга: Турцияҕа, Кипрга, Таилаҥҥа хамсаабат баайы эмиэ атыылыыбыт.

Дьиэ сыаната түһүө суоҕа

Мин санаабар, хамсаабат баайга-дуолга сыана хаһан даҕаны түспэтэҕэ, түһүө суоҕа, өрүү тахса турар. Аҕыйах сыллааҕыта дьиэни инвестиция курдук атыылаһаллара. Ол эбэтэр, атыылаһан баран хаттаан атыылыыллара. Билигин балаһыанньа арыый уларыйда. Дьиэни, квартираны атыылаһыы – үпкүн харайыы буолла. Сыттыгын анныгар харчыгын уктан сыттаххына, инфляция бу суумаҕын сотон кэбиһиэн сөп. Оттон хамсаабат баай турар. Кэлин оҕолоргор биэриэххин сөп, эбэтэр төттөрү атыылаан харчыгын төнүннэрэҕин. Син биир барыһыраҕын.

Чааһынай дьиэ туттааччылар ахсааннара биллэ улаатта. Эдэр ыаллар квартира буолбакка, дьиэ туттан киирэллэр. Маныаха араас бырагыраамма өйөбүл буолар.

Үлэҕэ киирбит квартиралары атыылаһалларыгар, баантан ипэтиэкэ сууматын кыраны көрдүүр буоллулар.

Судаарыстыбаннай бырагыраамалар элбэхтэр, туһалаахтар. Дьиэ атыылаһыан, эбэтэр туттуон баҕалаахтарга, эдэр ыччакка, оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ. Бу туһунан интэриэһиргиир килийиэннэрбитигэр сиһилии кэпсиибит уонна барсар бырагырааманан үлэлэһэбит.

Олорон хаалбакка, толлубакка

Урбаан эйгэтэ олус умсугутуулаах. Ол эрэн, куттаннаххына, олорон хаалыахха сөп. Өрүүтүн үөрэнэн, билиини хаҥатыы ирдэнэр. Урбаанньыттары кытары кэпсэтэн, сөптөөх быһаарыылары ылынабыт дии саныыбын. «Самолет-плюс» франшиза элбэх үөрэҕи ыытар. Ханнык баҕарар салайааччы билиитин өрүү тургутан, үлэһиттэригэр сүбэһит, арыалдьыт буоллаҕына, табыгастаах үлэ тахсар дии саныыбын.

Билигин урбаанньыт бэйэтин бизнеһин саҕалыырыгар, атаҕар турарыгар элбэх судаарыстыбаннай өйөбүл, көмө баара олус табыгастаах. Онон бэйэ дьыалатын арыныан баҕалаахтар, туохтан да толлубакка иннилэрин хоту баран иһэллэригэр сүбэлиибин.

Хаартыскалар Трифоновтар архыыптарыттан ылылынна.