Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -21 oC

 Ил Дархан Айсен Николаев Судаарыстыбаннас күнүн көрсө, балаҕан ыйын 26 күнүгэр тэлэбиидэнньэнэн уонна социальнай ситимнэринэн быһа эпииргэ тахсан, нэһилиэнньэ боппуруостарыгар хоруйдаата, баар балаһыанньаны, үлэни-хамнаһы сырдатта. 

 Ил Дархан Айсен Николаев Судаарыстыбаннас күнүн көрсө, балаҕан ыйын 26 күнүгэр тэлэбиидэнньэнэн уонна социальнай ситимнэринэн быһа эпииргэ тахсан, нэһилиэнньэ боппуруостарыгар хоруйдаата, баар балаһыанньаны, үлэни-хамнаһы сырдатта. 

Боппуруостарын "100yakutia.ru" саайтынан, "Telegram @voprosGlaveYakutii_bot" чат-ботунан, "Вконтакте" эбэтэр "Одноклассники" социальнай ситимнэринэн биэрдилэр, устуудьуйаҕа бэйэтигэр быһа эрийэн ыйыттылар.

Биэрии бүтүөр диэри уопсайа 1117 боппуруос киирбит.  Онно барытыгар суругунан хоруйдуохтара. Сүрүн боппуруостар  -- быстах хомуур туһунан. Ордук чопчулууллара – “Ханнык категория ыҥырыллыахтааҕый?”, “Ханна сулууспалыылларый” уонна “Сулууспа болдьоҕо төһөнүй?”.

Иккис миэстэҕэ – хаарбах дьиэ кыһалҕата: компенсация харчытын ылыы, көһөрүү болдьохторо, о.д.а.

Суол-иис, тырааныспар боппуруоһа элбэх киһини долгутара билиннэ: субсидиялаах билиэттэр, суоллар өрөмүөннэрэ, бу үлэлэр хаачыстыбаларын хонтуруоллааһын. Дьокуускай куорат олохтоохторо уопсастыбаннай оптуобустар бириэмэлэрин тутуспаттарын иһитиннэрдилэр. Маны тэҥэ саҥа киирбит 100 нүөмэрдээх маршруту Мархаҕа диэри сырытыннарарга этии киирдэ.

Төрдүс элбэх ыйытыы -- доруобуйа харыстабылыгар туһааннаах. Ол курдук,  улуустарга эмчит, анал аппараат тиийбэтэ,быраастарга толуон аҕыйаҕа, уочараттар халыҥнара.

Уопсастыбаннай миэстэлэри тупсарыыга этиилэр киирдилэр. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэбит киинигэр оҕо былаһааккалара тиийбэттэрэ, бөх-сах кэмигэр хомуллубата ахтылынна.

Иккиттэн биирин талар кэм

Ил Дархан Айсен Николаев РФ састаабыгар ЛНР, ДНР, итиэннэ Запорожье уонна Херсон уобаластар киириилэрин референдумугар тоҕо бырааттыы норуоппутун өйүөхтээхпитин кэпсээтэ:

— Референдум ыытыыта бу эрэгийэннэргэ олох уонна өлүү боппуруостара буолбутун өйдүөх тустаахпыт. Мин онно сылдьан илэ харахпынан бүтэһик аҕыс сыл устата буомбалааһын, байыаннай дьайыылар усулуобуйаларыгар, фашистар батталларыгар олорор дьону көрбүтүм. Бу фашистар Украина былааһыгар саһан сыталлар. Билигин бу эрэгийиэннэр, нэһилиэнньэ бэйэтин талар быраабын туһанан, төрүкү дойдуларыгар, ол  эбэтэр Россияҕа, төннүөхтэрэ диэн эрэнэбин. Бу сирдэр ааспыт үйэ 17-с сылыгар диэри Арассыыйа территориятыгар киирэллэрэ.

Биһиги, арассыыйалар, өрүү кырдьык туһугар киирсэбит. Саха уолаттара саалаах-саадахтаах бу сирдэри босхолуурга охсуһаллар. Кинилэр бу сир олохтоохторо бэйэлэрин көҥүл олохторун бэйэлэрэ быһааралларыгар, Киевкэ саһан сытан дьаһайар былаас батталыттан эстибэттэрин-сүппэттэрин туһугар  киирсэллэр, -- диэтэ аҕа баһылыкпыт.

Айсен Сергеевич көрүүгэ-истиигэ ылбыт шефтээх Кировскай куораппытыгар оҥоһуллубут көмөлөрү сырдатта. Ол курдук, манна хас эмэ сыл устата уулуссалар сырдатыыта суох турбуттар, аспааллара барыта тоҕута барбыт, балыыһаҕа ааспыт үйэ мала-сала, оборудованиета турар эбит. Маныаха көмө оҥоһуллуо диэн эрэннэрдэ.

“Билигин хас биирдиибитигэр ыарахан кэм. Ол эрээри күүстээх өйөбүлгэ уонна болҕомтоҕо ордук анал байыаннай эпэрээссийэҕэ кытта сылдьар байыаннайдар дьиэ кэргэннэрэ наадыйаллар”, -- диэн эттэ. 

--Мин бүгүн Сахабыт Сириттэн барбыт уолаттар ийэлэрин, кэргэннэрин кытары көрүстүм. Биһиги быстах хомуур, уолаттар сулууспаларын туһунан кэпсэттибит, кинилэр дьиэ кэргэннэрин хайдах өйүүрү ырыттыбыт.

Көрсүһүү кыттыылаахтарыттан боппуруостар уонна этиилэр киирдилэр. Хас биирдии боппуруос – бу биир эрэ киһи кыһалҕата буолбатах, сүүһүнэн дьиэ кэргэн кыһалҕата. Кинилэргэ биһиги өйөбүлбүт ирдэнэр. Элбэх боппуруос бэрилиннэ. Чуолаан быстах хомуур киритиэрийдэригэр сөп түбэспэтэх уолаттары дойдуларыгар төнүннэрии туһунан. Билигин биһиги 120 киһини төнүннэриэхтээхпит.

"Сулууспаттан төннүбүттэри салгыы реабилитациялыырга, үлэнэн хааччыйыыга туох миэрэ ылыллыаҕын ийэлэр барахсаттар сураспыттар. Уйулҕаны, доруобуйаны чөлүгэр түһэриигэ, матырыйаалынай өттүнэн өйөбүллээх буолууга көмө оҥоһуллуо. Маны тэҥэ бааһырбыт байыастары ыарахан сыаналаах эмтэринэн хааччыйар боппуруоһу быһаарыахпыт", -- диэтэ Ил Дархан.

Хас биирдии мобилизацияламмыт киһиэхэ уонна кини дьиэ кэргэнигэр чэпчэтиилэр уонна босуобуйалар мэктиэлэнэллэр. Хантараагынан уонна баҕа өттүнэн барбыттарга эбии социальнай өйөбүл миэрэлэр баар  буолуохтара.

“Биһиги байыаннай сулууспалааччыларбыт – дьоруойдар, дойдубут кэскилин көмүскээччилэр, биһигини араҥаччылыыр дурдабыт-хаххабыт”, -- диэн киэн тутта эттэ.

Бу бүгүҥҥү көрсүһүүгэ кэлбит хас биирдии кыттааччыга этиилэрин тиэрдибиттэригэр, санааларын атастаспыттарыгар Ил Дархан махтанарын биллэрдэ.

--Билигин бэйэ-бэйэҕэ өйөбүл, бииргэ буолуу, күүстээх санааланыы хаһааҥҥытааҕар да суолталаах. Сахабыт Сирэ өрүү түмсүүлээҕинэн, ыксаллаах, ыгым кэмҥэ сомоҕолуу буоларынан аатырар. Биир даҕаны ийэ бу буола турар байыаннай дьайыылар туһунан “сыыһа ыытыллар” диэн эппэтэ. Хата: “Бойобуой дьайыыларга кыттар дьоруойдуу быһыыларын сырдатыы тоҕо аҕыйаҕый?” диэн ыйыталастылар, туруорустулар. Бу сэмэни бэйэбэр ылынным.

Буола турар балаһыанньаҕа сорохтор утары аҕытаассыйалыыллара баарын Ил Дархан бэлиэтээтэ. Ол курдук, сорохтор: “Донбасс ыраах, биһиэхэ туох даҕаны сыһыана суох”, -- диииллэр.

Айсен Сергеевич:  «Барыбытыгар үчүгэй эбэтэр барыбытыгар куһаҕан. Бары билэллэрин курдук. Билигин Арҕаа дойдулар Арассыыйа утары бараллар. Украинаҕа сэрии араас сэбин-сэбиргэлин ыыталлар. АХШ бырабыыталыстыбата ону аһаҕастык билинэр.  Маны тэҥэ Арассыыйа нэһилиэнньэтигэр информациянан сэрии ыытылла турар. Сымыйа, фейк сурахтар тарҕаналлар. Бу барыта биһиги судаарыстыбаннаспытын түөрэҥнэтэр, испититтэн ыһар соруктаах оҥоһуллар. Ол эрэн маннык сымыйа сурахтары тарҕатааччылар накаастабыла суох сылдьыахпыт дии  санаабатыннар, хас биирдиилэрэ сокуон иннигэр эппиэттиэ турдаҕа. Билигин хас биирдиибит хайа өттүн тутуһарын быһаарынар кэмэ кэллэ. “Сиэрэй зонаҕа” хаалыы диэн суох: биитэр фашизм диэки, биитэр дойдубут диэки. Хас биирдии киһи талар бириэмэтэ.

Сулууспалыы ыҥырыллыбыт ыччат ийэлэригэр, кэргэннэригэр билигин өйөбүл, күүс буолуох тустаахпыт. Биир даҕаны ийэ, дьиэ кэргэн өйөбүлэ суох хаалыа суоҕа. Маныаха олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын кытары үлэ күүһүрүө.

Быһа эпиир кэмигэр баҕа өттүнэн сулууспалыы барыан баҕалаах уол эрийэн, туох гарантиялааҕын туоһуласта. Маныаха Ил Дархан бэрэсидьиэммит Владимир Путин этиитигэр олоҕуран хоруйдаата: «Баҕа өттүнэн барбыттар хантараагынан барааччылары кытары социальнай өйөбүллэрэ тэҥ. Биирдэ төлөнөр көмөнү кытары араас социальнай чэпэчтиилэр баар буолуохтара. Маны тэҥэ үчүгэй көрдөрүүлээхтик сулууспалаабыттар судаарыстыбаннай наҕараадаларынан бэлиэтэниэхтэрэ”,-- диэтэ.

Ыччаты патриоттуу иитии

Кэнчээри ыччаты патриотизм тыыныгар иитиигэ тохтоотулар. Айсен Сергеевичтэн  патриотизм диэни хайдах өйдүүрүн ыйыттылар. Онуоха кини бу курдук хоруйдаата:

-        Патриоттуу өй-санаа кыраҕыттан уонна кыраттан саҕыллар-саҕаланар. Бастатан туран, дьиэ кэргэҥҥэр, онтон нэһилиэккэр, улуускар, өрөспүүбүлүкэҕэр, ол кэннэ модун Арассыыйабытыгар таптал баар буолуохтаах. Биһиги дойдубутугар байылыаттык олоруу диэн малынан-салынан буолбакка, чугас дьонуҥ элбэҕинэн, духуобунай эйгэҥ баайынан кэмнэнэр.

Туох кистэлэ кэлиэй, ааспыт 30 сыл устата ыччаты патриоттуу тыыҥҥа  иитии үлэтэ ыытыллыбатаҕын кэриэтэ.  Бу кэлин күүстээх үлэ баран эрэр. Бу саамай сөп. 2019 сылтан оскуолаларга былааҕы көтөҕөн саҕалаабыттара. Маныаха утарсааччылар элбэх этилэрэ. Кэлин биллибитэ, бу утарсааччылар 60 бырыһыаннара -- Украинаҕа бааллар эбит. Оттон тус санаабар, биһиги Сахабыт Сирин олохтоохторо дойдуларыгар олус бэриниилээхтэр, күүскэ таптыыллар.

Үөрэнэр усулуобуйа тупсар

2022-2023 сылларга хапытаалынай өрөмүөҥҥэ 3 млрд солкуобай федеральнай бүддьүөттэн көрүлүннэ. Быйыл маныаха ыытыллыбыт үлэлэри анал сюжетынан кэпсээтилэр. Ол курдук, Дьокуускай куорат 23-с нүөмэрдээх оскуолата тутуллуоҕуттан өрөмүөннэммэтэх. Быйыл үп-харчы көрүллэн, үлэ барбыт. Төрөппүт кэмитиэтэ маныаха оскуола дизайнын бэйэтэ толкуйдаабыт, өрөмүөн барыытын күүскэ хонтуруоллаабыт.

Саха политехническай лицейгэ эмиэ өрөмүөн барбыт. Уруккута кырыыһатын сабарайа мөлтөх, олус тымныы, эргэ остолобуойдаах, сантехниката тэстэ турар эбит. Билигин киһи эрэ хараҕа үөрэ көрөр.

Даҕатан эттэххэ, көрүллүбүт харчыга өрөмүөн эрэ буолбакка, саҥа миэбэл, оборудование, учууталлар идэлэрин таһымын үрдэтэр үөрэхтэрэ төлөммүт. Быйылгы бүддьүөккэ 10 млрд солкуобай федеральнай хааһынаттан кэлбит, онтон 100 мөл. солк. олохтоох өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ көрбүт.

Айсен Сергеевич эттэ:

-        Кырдьык, быйыл оскуолаларга хаһан даҕаны барбатах улахан өрөмүөн үлэлэрэ ыытылынна. Хаачыстыбалаахтар уонна бары болдьохторугар туттардылар. Бу биһиги бэрэсидьиэммит Владимир Путин дьаһалынан бигэргэммит анал бырагыраама чэрчитинэн . Уопсайа өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 38 оскуола саҥардылынна, ол иһигэр 11 оскуола -- киин куоракка. Маннык үлэлэр бары эрэгийиэннэргэ ыытыллаллар. Үлэ тупсарыыга эрэ буолбакка, саҥа малынан, тэрилинэн хааччыллыыга эмиэ туһуланар.

Холобурдаан кэпсээтэххэ, Өлүөхүмэ улууһун биир нэһилиэгэр, этэргэ дылы, сиргэ тимирэн эрэр 90 миэстэлээх мас оскуола баара. Быйыл  онно хапытаалынай өрөмүөн ыытылынна. Бэдэрээтчигинэн олохтоох уолаттар буоллулар. Олус хаачыстыбалаахтык кыһаллан үлэлээтилэр. Олохтоохтор, учууталлар, үөрэнээччилэр үөрүүлэрэ үгүс. Ол курдук, урут балаҕан ыйыттан тоҥон, уруокка кууркалаах олорор эбит буоллахтарына, билигин сылааһын, сырдыгын бэлиэтииллэр. 

Ол эрэн барытыгар көнө-үтүө буолбатах. Холобур, биир оскуола өрөмүөнүгэр сарайа ситэ оҥоһуллубатаҕыттан үлэ барыта тохтообут. Билигин оҕолор онно дистанционнайдык үөрэнэллэр. Госстройжилнадзор тута илик эбийиэгэ. “Үлэ барыта хаачыстыбалаах буоларын олохтоох бэйэни салайыныы уонна хонтуруоллуур уорганнар бэрэбиэркэлиэх тустаахтар”, -- диир Ил Дархан.

Мотуок уутуттан эмсэҕэлээбиттэр

 Үөһээ Дьааҥыттан Илья Попов эрийэн тиийэн, от быйылгы былаана туолбатаҕа ыарахаттары үөскэтиэҕин эттэ. “Атын эрэгийиэннэртэн, былырыыҥҥы курдук, от атыыласпат үһүлэр дии”, -- диэн ыйытта. Маныаха туох көмө баар буолуон сөбүн туоһуласта.

Айсен Сергеевич халаан уута уонна бүппэт ардах, кырдьык, улахан  хоромньуну таһаарбыттарын бэлиэтээтэ.

--Маныаха ууга барбыт улуустарга Саха Сирин бары олохтоохторо, дойдубут көмө буолбуттара хайҕаллаах. Социальнай эбийиэктэр үлэлииллэр, чөллөрүгэр түһэрилиннилэр.

Саха Сирин үрдүнэн от бэлэмнээһинин көрдөрүүтэ намыһах. Онуоха кэмигэр тута мобильнай биригээдэлэр олохтонон, былааны 85 бырыһыаҥҥа диэри тиэртибит. Сорох улуустарга, холобур, Хаҥаласка былааны куоһардылар, оттон халааннаабыт улуустарбытыгар былаан аҥаара эрэ туолла. Билигин бу боппуруоһунан тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин кытары ыкса үлэлэһэбит. Ханнык улуустарга от ордук наадалааҕынан көрөн тыырыахпыт. Сорох улуустарга Саҥа дьыл иннинэ тиийиэхтээх. Оту атыылаһыынан, улуустарга тиэрдиинэн “Якутопторг” тэрилтэ дьарыктанар. Маны тэҥэ ордук охууну ылбыт 8 улууска комбикорм бэриллэр. Маныаха анал дьаһал тахсыа.

Бары хаһаайыстыбалар көмөнү тутуохтара. Бөдөҥ эрэ тэрилтэлэр буолбатах. Кэтэх хаһаайыстыбаларга көмө биир тэҥник оҥоһуллуо. Сылгы, ынах иитэр, бэйэ аһылыгын дэлэтэр дьон маннык өйөбүллээх булуохтаахтар.

Быйыл былырыыҥҥыны кытары холоотоххо, балаһыанньабыт лаппа ордук.  Былырыын окко саппаас суох этэ, баһаартартан элбэх улуус кэбиһиилээх бэлэм ото күл-көмөр буолбута, ходуһата умайбыта. Онон атын эрэгийиэннэртэн атыылаһарга күһэллибиппит. Быйыл балаһыанньа оннук алдьархайдаах буолбатах.

Тыа хаһаайыстыбатын өйүүргэ бүтэһик сылларга үбүлээһин биллэ улаатта. Быйыл, холобур, оҕуруот аһын үүнүүтэ үчүгэй. Хортуоппуй хостооһунун көрдөрүүтэ үрдүк. Атын даҕаны салааларга  тупсуу баар.

Биһиги фермердэрбит атын салаалары тобулан, дохуоттарын үрдэтэллэр. Холобур, бүлүүлэр мүөтүнэн идэлээхтик дьарыктанар буоллулар. Өлүөхүмэлэр сыырдара аатырда. Маннык көстүүнү кэҥэтиэххэ. Дьарыктанар хаһаайыстыбалары өйүөххэ. Оччотугар биһиги остуолларбытыгар удамыр сыаналаах олохтоох бэйэ бородууксуйата элбиэ, оҥорон таһаарааччылар дохуоттара улаатыа. Саҥаны тобулан олоххо киллэриэххэ.

Сырыы-айан харгыстамматын

Ил Дархан сөмөлүөтүнэн көтүү куттала суох буолуутун ситиһии уонна билиэт сыанатын түһэрии туһунан иһитиннэрдэ.

-        Бу салааҕа хас даҕаны өттүттэн үлэ барар. Дойдубут бэрэсидьиэнэ Владимир Путин быһаарыытынан, саҥа субсидиялар баар буоллулар -- бу киин куораттарга, оройуоннарга Уһук Илин олохтоохторо көтөллөрүгэр чэпчэтиилэр. Маныаха “Аврора” диэн Уһук Илин биир кэлим авиахампаанньата тэрилиннэ. Кинилэри кытары “Якутия” авиахампаанньа сөбүлэҥ түһэрсэн, чэпчэтиилээх көтүүлэри толорор. Бу үлэ салҕаныа.

Өрөспүүбүлүкэбит иһигэр Аартыка улуустарыттан нэһилиэнньэ көтөрүгэр сыананы түһэриигэ үлэ күүскэ барар. Билиҥҥитэ көрдөрүүлэр үчүгэйдэр.

Авиапортар реконструкцияланаллар.  Ол курдук, 16 авиапорка РФ бырагырааматынан саҥардыы, чөлүгэр түһэрии үлэтэ ыытыллар. Нерюнгри куоратыгар аэровокзальнай комплекс тутулла турар, бу дьыл бүтүөр диэри үлэҕэ киириэҕэ. Былырыын түһэр балаһатын оҥорбуттара.

Эһиил Дьокуускай куорат пуордугар көтөр-түһэр балаһа оҥоруута түмүктэниэ. Үлэ бырайыакка алҕастар баалларыттан хойутаата. Маны тэҥэ Өлүөхүмэҕэ балаһа саҥардылынна. Нэһилиэнньэ үлэ түмүгүттэн олоҕо чэпчээтэ, үөрүүлэрин биллэрэллэр. Ол курдук, урут от ыйыттан ардахтар саҕаланыыларыгар сөмөлүөтүнэн көтүү тохтуура. Билигин балаһа бетонтан оҥоһуллан, рейстэр быыстала суох толоруллаллар.

Онон авиапортарбыт саҥа тыыннанан, саҥардыллан эрэллэрэ дьон олоҕо тупсарыгар улахан оруоллаахтар. Билигин аныгыскы бырагыраамаҕа эбии 11 авиапорду саҥардары туруорсабыт. Маныаха соторутааҕыта Федерация Сэбиэтин анал кэмитиэтин исписэлиистэрин кытары кэпсэтии буолан ааста.

Алдан сайдар кэскиллээх

Алдан Томмотугар бу  бырагырааманан тутуллубут 30 кыбартыыралаах дьиэ үлэҕэ киирэн, олохтоохторго күлүүстэрин туттарбыттар. Саҥа кыбартыыра хаһаайката Татьяна Щеголева Ил Дархаҥҥа махталын тириэртэ уонна Томмот куората 100 сааһын көрсөр үбүлүөйдээх сылыгар өссө тупсарыгар баҕа санаатын эттэ.

Ил Дархан үтүө тылларыгар махтанан туран, Саха Сирин соҕурууҥҥу өттүгэр улахан болҕомто уурулларын эттэ.

--Саҥа дьиэ тутуллан олоххо киириитэ, дьон олорор усулуобуйата тупсара -- олох хаачыстыбата үрдүүрүн туоһута. Алдан оройуонугар бу салааҕа күүстээх үлэ бара турар. Холобур, Томмот куоратыттан хаарбах дьиэттэн 233 олохтооҕу 2025 сылга диэри көһөрүөхтээхпит. Үлэ салҕанар.

Соторутааҕыта Алдан улууһун Үөһээ Кураанах бөһүөлэгэр эмиэ бу бырагырааманан саҥа дьиэ үлэҕэ киириитин үөрүүлээх түгэнигэр сылдьыбытым. Олохтоохтор сэбиэскэй былаас кэннэ саҥа дьиэ тутуллубатаҕын, бу тутуулар инникигэ эрэли үөскэтэллэрин этэллэр.

Дьиэлэргэ тиийэр аспаал суол, тиэргэҥҥэ оҕо былаһааккалара, сынньанар сирдэр баар буолуохтара. Бу -- олох таһымын  тупсарыы.

Алдан улууһун сайыннарыыга туһуламмыт уураахха илии баттаабытым. Улуус бырамыысыланнас кластерын быһыытынан сайдыа. Бу туһунан Вячеслав Штыровы кытары кэпсэтии барбыта. Кини эмиэ бырамыысыланнай оройуоннар сайдыыларын өйүүр.

Уһук Илин1000 тиэргэнэ

Итинник диэн ааттаах федеральнай бырагырааманан элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр тулалара тупсарыллан киэркэйэрин туһунан Айсен Николаев кэпсээтэ.

--Быйыл Саха Сиригэр 124 тиэргэн тупсарыллыа, олортон 75 олбуора -- Дьокуускай куоракка. Бырагыраама үс сиртэн үбүлэнэр: федеральнай, өрөспүүбүлүкэтээҕи, муниципальнай бүддьүөттэртэн. Урут ыытыллыбатах үлэлэр дьон санаатын көтөҕөллөр. Тупсаҕай көстүүлээх тиэргэннэргэ суол-иис эрэ буолбакка, оҕо оонньуур сирдэрэ, спорт былаһааккалар оҥоһуллаллар.

Киһи дьиэтиттэн оҥоһуулаах, киһи хараҕа үөрэр тэлгэһэтигэр таҕыстаҕына, санаата көнньүөрэр, айарга-тутарга кынаттанар, өйдүүн-санаалыын, эттиин-хаанныын чэбдигирэр. Оттон маннык көстүү Дьокуускайга эрэ буолбакка, улуустарбыт тиэргэннэрэ эмиэ тупсар.

Ситимнээх үлэ түмүгэ

Ил Дархан иһитиннэрбитинэн, быйылгы түмүктэр үчүгэйдэр. Маныаха ааспыт сыллар уопуттара көмө буолбут.

-        Дойдубут бэрэсидьиэнэ уонна бырабыыталыстыбата быйыл ойуур баһаардарын кытары охсуһууга улахан болҕомтону уурдулар, өйөбүл оҥордулар. Ол курдук, федеральнай бүддьүөттэн 5 төгүл, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 2,5 төгүл элбэх үп көрүллүбүтэ. Онон баһаартан сэрэхтээх буолуу кэмин саҕаланыыта 2,5 млрд солкуобай баар этэ. Бу үбүнэн тыа баһаардарын кытары охсуһар авиалесодесантниктар ахсааннарын, анал тиэхиньикэни, үлэһиттэри элбэтэр кыахтаммыппыт. Онон быйыл уот турбутун билэн баран, тутатына ол сиргэ тиийэн умулларар кыахтаммыппыт. Онон от ыйыгар, 40 кыраадыс куйаас күннэр турар кэмнэригэр, баһаардары тохтотон, салгыы тарҕанарын бохсубуппут. Былырыыҥҥыны кытары тэҥнээтэххэ, баһаардар ахсааннара үс төгүл аҕыйах, оттон уот сиэбит сирэ 14 төгүл кыра. Рослесхоз кэтээн көрүүтүнэн, быйыл 573 тыһыынча гектар уокка былдьаммыт, ол 2017 сылтан саамай намыһах көрдөрүү. Биһиги Сахабыт Сиригэ 60 мөл. гектар тыа баар.

Быйылгы тыа баһаардарын кытары охсуһуу – бырабыыталыстыба, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара, тустаах министиэристибэлэр биир сомоҕо буолан үлэлэрин үтүө түмүктэрэ . Инникитин эмиэ маннык үлэлииргэ, көрдөрүү өссө тупсарыгар кыһаллыахпыт.

Ардаҕы оҥорор зондировщик сөмөлүөттэр ыам ыйыгар уонна бэс ыйыгар күүскэ үлэлээбиттэрэ. Урут бу кэмнэри куоттаран, баһаар улаатара. Онон көдьүүстээхтэрин көрдөрдүлэр. Оттон бэс ыйыгар, саамай итии, кураан кэмнэргэ, уот туруутун 6-7 төгүл аччаттыбыт.

Саҥа ФАП-тар элбииллэр

Сахабыт Сиригэр доруобуйа харыстабылын эбийиэктэрин тутуу уонна өрөмүөннээһин салҕанар.

-        Урукку өттүгэр ыарыһахтары дойдубут биллэр килииникэлэригэр ыыталлара. Оттон билигин Саха Сиригэр тутуллубут кардиологическай киин үрдүк технологиялаах, аан дойду таһымнаах оборудованиенан хааччыллыылаах. Онон тымыр, сүрэх ыарыыларын эмтээһин балаһыанньатын чугастааҕы сылларга тупсарыахпыт. Билиҥҥиттэн дьонтон элбэх үчүгэй харданы истэбин. Ол курдук, кардиодиспансерга эмтэммиттэр биһиги быраастарбыт көмөлөрүнэн олохторо быыһаммытын этэллэр. Эһиил үлэҕэ киириэхтээх онкологическай киин онкология курдук ыарахан ыарыыны кытары охсуһууга төһүү күүс буолуо. Биһиэхэ олус үчүгэй быраастардаахпыт.

Маны тэҥэ Айсен Сергеевич оройуоннарга балыыһа комплекстара тутулла туралларын иһитиннэрдэ. Маныаха мэдиссиинэ салгыы сайдарыгар матырыйаалынай-тиэхэньиичэскэй бааза күүһүрэригэр уонна каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ болҕомто ууруллуохтааҕын эттэ.

- Билигин Чурапчыга, Ытык Күөлгэ, Уус Маайаҕа, Хонууга балыыһа комплекстара тутулла тураллар. Сыл бүтүөр диэри Бүлүүгэ уһуннук тутуллубут эбийиэк үлэҕэ киириэ. Салгыы федеральнай бырагырааманан, өрөспүүбүлүкэ өйөбүлүнэн атын кииннэр тутуллуохтара. Оройуоннарга, нэһилиэктэргэ мэдиссиинэ бастакы сүһүөҕэр болҕомто уруллар. ФАП-тар тутуллаллар, аппарааттарынан хааччыллыы тупсар, каадырдары бэлэмнээһин үлэтэ барар. Онон доруобуйа харыстабылыгар өрөспүүбүлүкэбит иннин диэки көдьүүстээхтик хардыылыыр.

IT-хампаанньаларбыт

Сааҥсыйалартан ордук эмсэҕэлээбит  биир салаанан IT буолар. Кинилэр атыылыыр ырыынактара биллэ аччаабыт. Судаарыстыба билиҥҥи сүрүн сыала – хампаанньалары туох кыалларынан өйөөһүн.

-        Боппуруос кинилэр атын сиргэ көһөн барыыларыгар буолбатах, кинилэргэ эмискэ атыылыыр ырыынактара аччаабытыгар. Онлайн-маҕаһыыннар Арассыыйа бырагыраамаларын бэйэлэрин былаһааккаларыгар атыылыыры боптулар. Онон биисинэстэрин атын сиргэ көһөрөн, дохуоттарын түһэрбэти ситиһэллэр.

Маны тэҥэ Ил Дархан бу салааҕа үлэ барыытын сырдатта. Холобур, IT-паарка резиденнэрэ сыл бүтүөр диэри куортам төлүүртэн босхоломмуттар. Дьоҕус хампаанньаларга хамнас төлөөһүнүгэр көмө быһыытынан үбүлээһин көрүллүбүт.

-        Билиҥҥи туругунан IT-хампаанньалар 130 үлэһиттэрэ бырабыыталыстыба өйөбүлүнэн хамнастарын ыллылар. Бу үлэ сыл бүтүөр диэри салҕаныа. IT-хампаанньалар бу охсуулары тулуйаллар. Саҥа бородууксуйалар оҥоһуллаллар. Мин санаабар, биһиги бу табаардар ырыынакка тахсалларыгар көмө буолуохтаахпыт.

Баһылык санаппытынан, Саха Сирэ соторутааҕыта кэлэн барбыт премьер-миниистир Михаил Мишустиҥҥа мэдиссиинэ IT-технологияларын билиһиннэрбиттэр. “Бу инникитин  доруобуйа харыстабылыгар барытыгар туһалаах буолуо”, -- диэн эттэ.

***

Маны сэргэ Ил Дархан сэтинньи 25 күнүгэр, Олоҥхо күнүгэр, бастакы стипендиаттары ааттыылларын, быстах хомуур былаана туолан эрэринэн мобилизация тохтотулларын, чааһынай тэрилтэлэргэ  нолуок аччыырын,  “Үйэ оҕолоро” хапытаал болдьоҕун уһатар туһунан толкуй баарын,  элбэх оҕолоохторго босхо учаастак оннугар харчынан компенсацияны биэрэр сокуону ылынаары сылдьалларын  туһунан кэпсээтэ.

  • 1
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением