В Ил Тумэне

Бу күн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин бастакы вице-спикерэ Александр Николаевич Жирков төрөөбүт тылы уруйдуур улахан тэрээһиннэргэ -- Д.К. Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар уонна А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын  дьиэтигэр - үгэс буолбут уопсастыбынньыктар түһүлгэлэригэр кытынна.  

Манна «Ийэ тыл» көҥүл түмсүү, Олоҥхо Ассоциацията тэрийиитинэн «Тыл – омук тыына!» төрөөбүт тыл, сурук-бичик Күнүгэр аналлаах дьоро киэһэ буолан ааста. Бу күн маны таһынан «Ийэ тылы харыстааһыҥҥа бар дьон күүһүн түмүү соруктара» төгүрүк остуол ыытылынна. Үөрэх эйгэтин үлэһиттэрэ, уопсастыбынньыктар, суруналыыстар, суруйааччылар саха тыла туттуллар эйгэтин кэҥэтиигэ, сайыннарыыга санааларын үллэһиннилэр.

Санатан эттэххэ, Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ 2022 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр «Тыллар тустарынан» Сокуон ылыллыбыта 30 сылыгар аналлаах хамыыһыйа үлэтин иилээн-саҕалаан, киэҥ ис хоһоонноох, кэскиллээх үлэни тэрийбитэ. Саха тылын, литературатын, култууратын учууталларын II Сийиэһин ыытыыны бэлэмнээһин чэрчитинэн оҕону төрөөбүт тылынан үөрэтиигэ-иитиигэ, оскуолаҕа киириэн иннинэ саастаах оҕолорго оонньууру оҥорууттан, сахалыы мультиктан, киинэттэн, оҕоҕо аналлаах бэчээттэн саҕалаан сахалыы эйгэни киэҥник тэрийиигэ, ФГОС ыстандаартын, үөрэх уонна эбии үөрэхтээһин, учуобунньуктар уонна босуобуйалар туруктарын, концепция, саха оскуолаларын, сахалыы чааһынай оскуолалар о.д.а. боппуруостарга киэҥ хабааннаах, салааларынан ырытыылаах, санаа үллэстиилээх мунньахтары, үгүс көрсүһүүлэри тэрийэн ыыппыта.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта мустубут дьону Ийэ тыл күнүнэн эҕэрдэлээтэ. Александр Николаевич тыл этиитигэр тылы туруулаһыы бэйэбититтэн, хас биирдиибититтэн улахан тутулуктааҕын санатта. Онуоха бу дьоро киэһэни ырыатынан киэргэппит Анатолий Бурнашев биллэр ырыаһыт эрэ буолбакка, 400 саха оҕотун Дьокуускай куоракка уһуйаан, онтон оскуола арыйан, онно сахалыы эйгэни тэрийэн уу сахалыы саҥарпытын холобур быһыытынан бэлиэтээтэ.

«Бастаан нууччалыы эрэ саҥарар оҕолор, бу чааһынай оскуолаҕа сылдьан баран сотору буолаат, дьиэлэригэр төннөн кэлэн, дьонноро бэйэ-бэйэлэрин кытта нууччалыы кэпсэтээри гыннахтарына, буойаллар, сахалыы саҥарыҥ дэһэр буолбуттар. Ааспыт сыл бүтүүтэ саха тылын учууталларын II сийиэһэ буолбута. Онно Ил Түмэн аактабай саалатыгар тобус-толору улуустартан, нэһилиэктэртэн кэлбит саха тылын учууталларын  мунньан,  Анатолий Аркадьевич кинилэргэ бэйэтин үлэтин кэпсээбитэ. Ол учууталлар сорохторо «нэһилиэкпитигэр оҕону сахалыы саҥардыбакка сылдьабыт»  диэн кэпсиир дьон кэлэн, Анатолий Аркадьевич этиниитин истэн баран, сүрдээҕин сөҕөн-махтайан барбыттара. Мин тоҕо ити холобуру кэпсиибиний? Тоҕо диэтэргит, биһиги тылбыт туһугар туруулаһыыбыт үксэ биһигиттэн бэйэбититтэн тутулуктаах. Манна икки сүрүн хайысха баар. Биирэ, үөрэх программатыгар саха тылын туруулаһыы. Ити кыһалҕаны быһаарыы бэйэбит испититтэн, национальнай өрөспүүбүлүкэлэр  өттүлэриттэн күүскэ барыахтаах. Ити биирэ. Иккиһэ, бэйэбит ис кыахпытыгар тирэҕириэхтээхпит -  өскөтүн дьиэбит иһигэр оҕолорбут төрөөбүт тылларынан сатаан саҥарбат, төрүт тылларынан кыһалҕаларын быһаарсыбат буоллахтарына, ону атыттартан ирдиир олуона», - диэн эттэ. Ити кыһалҕалары туоратар  сорук бүгүн ордук  сытыытык турарын бэлиэтээн туран төрөппүттэр, төрөппүттэр түмсүүлэрэ, сэбиэттэрэ оруоллара үрдүгүн санатта.  

Александр Николаевич салгыы Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Сергеевич Николаев тылы, төрүт үгэстэри харыстааһыҥҥа дьаһалларын туһунан кэпсээтэ. Маны таһынан, кини саха тылын, литературатын уонна култууратын учууталларын II сийиэһин  уураахтара туолуутун Ил Дархан тус хонтуруолугар ылбыта улахан ситиһии диэн бэлиэтээтэ. Ил Дархан уонна Ил Түмэн, ол эбэтэр өрөспүүбүлүкэ салалтата бу хайысханы бэйэтин көрүүтүгэр-истиитигэр, хонтуруолугар тутуохтаах диэн эттэ.

«Кырдьык, тыл мөлтөөн эрэрин уонна төрөөбүт тылы сүтэрии, симэлитии куттала үөскээбитин үгүс дьон таһыттан этиитэ, үөрэтиитэ да суох өйдүүр. Онон дьон айманара, сээбэҥниирэ улахан. Ол иһин дьон-сэргэ ортотуттан төрөөбүт тылы харыстаһарга этиилэри, хамсааһыннары оҥорооччулар, тэрийээччилэр элбээн иһэллэр. Кинилэр өрөспүүбүлүкэ, салалта өттүттэн көмө ылыахтаахтар, көмөҕө тирэҕириэхтээхтэр. Ааспыт 2022 сылга тыл сайдыытыгар салалта өттүттэн чопчу сыаллаах улахан хамсааһыннар буолбуттара. Бүгүн ол туһунан санатыахпын баҕарабын: 21 киһиэхэ – сэттэ олоҥхоһукка, сэттэ оһуохайдьыкка, сэттэ саха уустарыгар сыл устата ый аайы төлөнөр 30-туу тыһыынча солк. суумалаах анал истипиэндьийэ көрүлүннэ. Онно балаһыанньа быһыытынан, бу эйгэлэргэ улахан дьоҕурдаах, улахан кылааттаах дьоҥҥо олохторун тухары истипиэндьийэ бэриллэр диэн. Итинник бастакы истипиэндьийэ норуокка киэҥник биллэр Борис Федорович Неустроевка – Мандар Ууска  ананна», - диэн астынарын биллэрдэ.

Маны таһынан, Александр Жирков Олоҥхо дьиэлэрин тиһигэ тэриллэн улуустартан 12 Олоҥхо дьиэтэ киирбитин, манна өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан харчыта  көрүллэн турарын иһитиннэрдэ. Тыл туһугар туруулаһыыга сүрүн кииннэринэн Олоҥхо дьиэлэрэ буолаллар. Оскуола кэнниттэн Олоҥхо дьиэлэрэ тылы, олохтоох култуураны, төрүт үгэстэри сөргүтүүгэ, сайыннарыыга туруулаһалларын санатта. Кини Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыллары сайыннарыы Судаарыстыбаннай бырагырааматын үбүлээһинэ Айсен Сергеевич Николаев сэтинньитээҕи дьаһалынан 100 мөл. солк. тиийэ улааппытын бэлиэтээтэ. Ити үп биирдиилээн энтузиаст дьоҥҥо, общественнай түмсүүлэргэ, саха тылын, үгэһин үйэтитиигэ үлэлиир, онно хамсааһын оҥорор дьоҥҥо туһуланарын уонна  үчүгэй дьаһал буоларын санатта.

«Сийиэс уурааҕар киирбит этиини хаттаан тоһоҕолоон этэбин - сүрүн болҕомтону кыра оҕолорго, уһуйааннарга уонна оҕо саадтарыгар ууруохтаахпыт. Бастатан туран, тылбытын кинилэргэ иҥэрэн хаалларыахтаахпыт. Билигин оскуола сүрүннээн ФГОС салайтаран үлэлиир буоллаҕына,  төрөппүттэргэ, дьиэҕэ, оҕо саадыгар болҕомто ууруллуохтаах. Төрөппүттэр сэбиэттэрэ, оҕо саадтара үлэлэригэр сахалыы эйгэни тэрийиигэ болҕомто, үп-харчы көрүллүөҕэ. «Барҕарыы» фондатыгар туспа тутан,  быһаччы дьарыктанааччыларга  ыытар гына дьаһал оҥоһуллан эрэр. Инникитин  төһө кыалларынан туох эмит санаалаах, этиилээх буоллаххытына, ону мүччү тутумаҥ.

Ити хардыылары олоххо киллэрэр туһугар судаарыстыба өттүттэн өйөбүл баар буолуохтаах, хас биирдиигитигэр, тылы  харыстаһа сатааччыларга эрэл баар буолуохтаах.  

Төрөөбүт тылбыт сайда-чэчирии турдун! Ийэ тылбыт тыыннаах, норуоппут кэскиллээх буоларын туһугар этэҥҥэ үлэлээҥ! Махтал буоллун, барыгытыгар!», - Ил Түмэн бастакы вице-спикерин этиниитин мустубут дьон өрө көтөҕүллэн иһиттилэр, дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуоллаатылар.