Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Билигин, күммүт уһаан, дьон таһырдьа үгүстүк тоҕуоруһар кэмнэрэ кэлэн эрэллэр. Ону кытта, айылҕа хаамыытынан, ыттар ииссэр кэмнэрэ тирээн кэллилэр. Маннык кэмҥэ, хаһаайына суох, бэйдиэ сылдьар ыттар, дьоҥҥо хаһааҥҥытааҕар даҕаны кутталы үөскэтэллэр. Биллэрин курдук, биир тыһы ыты уон атыыр ыт арыаллыыр. Бу ыттар, бары аччык сылдьар буоллахтарына, кинилэр аттыларынан ааһар даҕаны, олус сэрэхтээх буолар.

Билигин, күммүт уһаан, дьон таһырдьа үгүстүк тоҕуоруһар кэмнэрэ кэлэн эрэллэр. Ону кытта, айылҕа хаамыытынан, ыттар ииссэр кэмнэрэ тирээн кэллилэр. Маннык кэмҥэ, хаһаайына суох, бэйдиэ сылдьар ыттар, дьоҥҥо хаһааҥҥытааҕар даҕаны кутталы үөскэтэллэр. Биллэрин курдук, биир тыһы ыты уон атыыр ыт арыаллыыр. Бу ыттар, бары аччык сылдьар буоллахтарына, кинилэр аттыларынан ааһар даҕаны, олус сэрэхтээх буолар.

2022 01 07 21 32 29          

  Олоххо көрсүбүт биир дьикти түбэлтэбинэн, маннык ыттар сыбаайбаларын кэмигэр, тыһы ыт былааһын көрөн турардаахпын. Онно тыһы ыт, бу үөртэн биир ыты талан, сытырҕалаан баран, муннунан ойоҕоско анньаатын кытары, атын ыттар бары бу ыты тырыта-тыытан кэбиспиттэрэ. Ол тыһы ыт, ол өлбүт ыты тугун, тоҕо сирбитин уонна оннук дьаһал биэрбитин билбэтим эрээри, бу бүтүн үөр ыт, толкуйдуур уонна хамаанданы истэр дьоҕурдааҕын көрөн, улаханнык бэккиһээн турардаахпын.

            Маннык үөр ыт айаҕар киирэн биэрбэт туһуттан, киһи бэйэтин хайдах көмүскэнэрин туһунан, интэриниэт ситимиттэн хомуйбут матырыйаалбын таһаарабын.

Куттаммыккын биллэримэ

            Кинологтар суруйалларынан, ыт саба түһэр буоллаҕына, хайаан даҕаны туох эрэ төрүөт, биричиинэ баар буолар эбит. Маҥнайгынан – ыт бэйэтин территориятыттан көҥөнөөһүнэ буолар. Сорох дьон, бэйдиэ сылдьар ыттары аһатар үгэстээхтэр эбит. Эспиэрдэр быһааралларынан, ити төрдүттэн сыыһа быһыы-майгы буолар. Ыт оннук аһыыр сирин, бэйэтин бас билэр сирин курдук ылынан, туора дьону атыҥырыы көрөр буолар. Ол туһуттан, кини киһиэхэ киҥнээхтик сыһыаннаһар уонна саба түһэр куттала үөскүүр. Иккиһинэн – ыт аччык кэмигэр, илии тутуурдаах дьону болҕомтотугар ылар. Маннык түгэҥҥэ ыт киһиэхэ сүүрэн кэлэн, көннөрү сытырҕалыан, интэриэһиргиэн сөп. Манна киһиттэн тутулуктаах. Аһары сыыдамнык туттан-хаптан, көмүскэнээри гыммытын биллэрдэҕинэ, ыт адьырҕатын киллэрэн, тииһин килэтэн, сыыйа ытырар даҕаны туругун холбуон сөп. Эспиэрдэр, туора ыты хаһан даҕаны уун-утары хараҕын көрүмэҥ диэн сүбэлииллэр. Кыыллар ортолоругар “харах харахха” көрсүүтэ, киирсэргэ бэлэмнэнии бэлиэтэ диэн быһаараллар.

            Дьон эбии биири өйдүөхтээх. Ол курдук, үөр ыттар сылдьар сирдэрин тумна сатыахтаахтар. Дьон үгүстүк сылдьар сирдэрин тутуһа сылдьар ордук. Ол гынан баран, бэйдиэ сылдьар ыттар дьонноох сиргэ даҕаны саба түһэр кэмнэрэ баар буолар. Маннык түгэҥҥэ, киһи ыкка төрүт куттаммытын биллэриэ суохтаах. Холкутук, эрэллээхтик туттар ирдэнэр. Өскөтүн, саба түһэр түгэннээх буоллахтарына, илиигэр тугу эрэ ылан, онон көмүскэнэр ордук. Алҕас, туох даҕаны киһи ыты сырбатыан сөптөөх тэрилэ аттыгар суох буоллаҕына, сиртэн көннөрү тугу эрэ харбаабыта буолар ордук диэн быһаараллар. Хайаатар даҕаны, үөр ыкка бэйэҕин төгүрүйтэрбэт ордук. Көхсүгүнэн, кэтэх өттүгүнэн истиэнэҕэ, тииккэ сыбанар барыстаах эбит. Эспиэрдэр, бастатан туран, хаһан баҕарар тоҥуй уонна бэйэҕэ эрэллээх буолуу – киһи быыһанар туруга диэн бэлиэтииллэр эбит.

            Ыттар үксүгэр, киһини тургутан көрөр курдук үрэллэр, киһи кутун аймыах курдук тутталлар эбит. Киһи манныкка бэйэтин көмүскэнэр табыгастаах балаһыанньатын оҥостон, биир сиргэ хамсаабакка, бэлэм туруохтаах. Ыттар куттал суоһаабатын, киһиэхэ интэриэстэрин сүтэрэн, сырсан хаалыахтарын сөп эбит. Киһи чугуруҥнуур, сыҕарыйар да түгэнигэр, аргыый туттан, кэннинэн ыт диэки хайыспакка, сыыйа тэйэ сатыахтаах. Хамаандалыыр саҥатынан, ыттары бэйэтиттэн тэйитэ сатыахтаах. Алҕас, сүгэһэргэр астаах эҥин сылдьар буоллахха, ону тэйчии соҕус тамнааттыыр эмиэ абырыыр диэн, эспиэрдэр эбии санаталлар. Илиигэр алҕас ураҕас ылар түгэҥҥэр, далбаатан сырбаппакка, ыты утары сирэйгэ анньар ордук диэн суруйаллар эбит. Ыт далбаатыыртан киҥэ-наара төттөрүтүн холлон, букатын адьырҕатыйыан сөп эбит. Онтон, утары астахха, хараҕын харыстаан, тэйэ сатыыр буолар. Ыт кэбирэх сирдэринэн төбөтө уонна быара диэн суруйаллар. Муннуга табар түгэҥҥэр, ыт улаханнык эчэйбит курдук сананан, ытырар санаатын сүтэриэн эмиэ сөп эбит.

            Билигин дьон, интэриниэккэ гаас баллонунан үгүстүк көмүскэнэллэрин туһунан суруйаллар. Киһи манна өйдүөхтээх, гаас баллона кыһын тоҥон үлэлээмиэн сөп. Эбэтэр, баттаһа түһэн хостуур да түгэҥҥитигэр, тыалгыт хайдах үрэрин учуоттаан диэн санаталлар. Алҕас ыты ыһабыт диэн, киһи бэйэтэ тумнастарын эбии, ыттан эчэйии ыларын эмиэ умнуо суохтаах. Маны таһынан, дьон эбии электрошокеры тутталлар эбит. Маннык электрошокеры киһи булт маҕаһыыннарыттан эҥин атыылаһыан сөп. Бу электрошокер кыаллар буоллаҕына, эмиэ сылаас сиргэ угулла сылдьара ордук. Ол гынан баран, наһаа түгэх уктар эмиэ оруна суох. Баттаһан, орообокко, туһаммакка хаалыаххын сөп.

            Устуоруйаҕа, киһи ыты неолит үйэтин саҕаттан дьиэтиппитин туһунан биллэр. Ол иннинэ, бу эмиэ кыыл сылдьар, хас эмит тыһыынчанан сыллары тыыннаах туораан кэлбит адьырҕа кыыл көрүҥэ буолар. Билигин ити бэйдиэ сылдьар ыттар, хаһаайына суох буолан, кыыллара өтөн сырыттахтара. Кинилэри хос кынньыыр, туһата суохха кыйдыыр адьас наадата суох. Ыттар саба түһүүлэригэр, киһи ыгылыйбакка, олус кутаммакка хамсаннаҕына, бэйэтин быыһыыр кыахтаах эбит.

            Өссө биир дьикти түбэлтэнэн, биир дьахтар кэпсээнэ буолбута. Олус көрдөөх, наһаа элбэх кэпсээннээх аргыска түбэһэн, олоҕор туох дьиктини көрбүтүн, түбэспитин туһунан сураспытым. Онуоха, кини манныгы кэпсээбитэ.

- Ыттан оҕо эрдэхпиттэн куттанабын. Адьас, аттыбар кэлэн үрдүлэр даҕаны, кутталбыттан уйулҕам барыта көтөр курдук буолар. Ыттар куттанарбын эмиэ билэллэр быһыылаах, сордооботох күннэрэ диэн ахсааннаах. Арай биирдэ, сетевой биисинэһинэн дьарыктанабын диэн, Марха түгэҕэр тиийэ сылдьыбытым. Тиийиэхтээх аадырыспар чугаһаан эрдэхпинэ, утары тэллэх ыт сүүрэн кэллэ. Ырдьыгынааһын бөҕө. Онтон эмискэ үрэн ньааҕынаатын кытары, хантан эрэ уонча ыт сүүрэн кэллилэр да, төгүрүйэн кэбистилэр. Бары ырдьыгынааһын, үрүү бөҕө, бу саба түһүөхчэ буоллулар. Мин кутталбыттан биир сиргэ тэпсэҥнии туран, эмискэ бэйэм соһуйуом иһин, атаҕым түгэҕиттэн баспар диэри туох эрэ тымныы сүүрээн таҕыста уонна били тэллэх ыппар маатыралаабытынан утары хаамтым. Өлөрөрбүн да кэрэйбэт турукпар холбоннум. Онуоха, ытым бэйэм соһуйуом иһин, ньааҕыныы түһээт, төттөрү ыстанна. Атын ыттара эмиэ үрэ-үрэ тэйэн бардылар. Мин куттаммытым букатын ааһан, үөхэ-үөхсэ салгыы бара турбутум. Онтон ыла, ыттан куттанарым ханан да суох буолан хаалбыта. Ыттар да буулаабат буолбуттара. Арааһа, киһи ыкка ким хаһаайынын көрдөрүөхтээх быһыылаах, - диэн, аргыһым сэһэргээн турардаах.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением