Уопсастыба

Былырыын, ыам ыйын 12-с күнүгэр, түүн Кэҥкэмэ резерватка, Чомчоевтар олорор уонна үлэлиир научнай полигоннарыгар, икки итирик киһи күүс өттүнэн үрэххэ ааһа сатаабыттара. Диана Васильевна куоракка наадатыгар киирбит кэмэ буолан, Анатолий Игнатьевич ол күн соҕотох этэ. Кини бултуурга көҥүллэммэт сиргэ, биллэн турар, түүҥҥү ыалдьыттары аһардыбатаҕа. Ол дьонтон биирдэстэрэ төннөн кэлэн, кэпсэппитэ буола туран, Анатолий Игнатьевиһы быарга охсубута уонна куотан истэҕинэ, табельнай бистэлиэтинэн ытыалаабыта. Анатолий Игнатьевич дьиэтиттэн саатын таһааран салгыҥҥа ытыалаабытыгар, бэриммитэ буолбута, ол эрээри хааман иһэн, эмискэ эргиллэ түһээт, быһаҕынан түөскэ аспыта. Саба түһээччиттэн уҥуоҕунан төһө эмит кыра, дьоҕус уонна 70 саастаах киһи, тэҥэ суох киирсиигэ мүччү туттаран, массыынатыгар олорон уруулун куорат диэки салайбыта. Саба түһээччи массыынаҕа утары сүүрэн кэлбитигэр, Анатолий Чомчоев кинини атаҕын аннынан сиргэ ытан баран, куоракка киирбитэ. Дьиэтин аттыгар тиийээт, өйүн сүтэрбитэ, аара, сибээс хабар сиригэр киирэн баран, төлөпүөнүнэн сэрэппит буолан, дьонноро «суһал көмөнү» ыҥыраннар, балыыһаҕа укпуттара, тута эпэрээссийэ оҥоһуллубута. Байыаннай сулууспа бэтэрээнэ ыксаллаах быһыыга-майгыга уолуйбакка, быһаарыыны тута ылынарга үөрүйэх буолан, тыыннаах ордубута.

Түүҥҥү «ыалдьыттар» Росвгардияҕа үлэлииллэрин туоһулуур В946МВ14 №-дээх «УАЗ-Патриот» массыыналарын уонна биирдэстэрэ көрдөрбүт докумуонун өйдөөн хаалан, кинилэр кимнээхтэрэ биллибитэ, дьыала тэриллибитэ. Ол эрээри, көстөн турар бу ыар буруйдаах дьон тоҕо эрэ тута хаайыллыбатахтара (олунньу 28 күнүгэр ыытыллыбыт Ил Түмэн 42-с (уочараттаах) пленарнай мунньаҕар миниистир Владимир Прокопенко ис дьыала уорганнарын 2022 сыллааҕы үлэлэрин туһунан отчуоттууругар, биһиги бу туһунан ыйытан турабыт).

Силиэстийэ сылы быһа соһуллан, дьыаланы суукка көрүү бэҕэһээ, ол эбэтэр бэс ыйын 14 күнүгэр, күнүс 14 чаастан саҕаламмыта. Суут аһаҕастык барара быһаарыллан, Анатолий Игнатьевиһы өйүүр аймахтара, чугас дьоно, доҕотторо, норуот дьокутааттара, суруналыыстар тиийбиппит. Хадатаайыстыбабытын көрөн баран, судьуйа көҥүллүүрүн кэтэһиннэрэбит диэн, биһигини бастаан саалаҕа аһардыбатахтара, онон суут мунньаҕар арыый хойутаан киирбиппит.

Суукка буруйданааччылартан биирдэстэрэ – Дмитрий Ермолов эрэ кэлбит. Бэрт бөдөҥ-садаҥ уҥуохтаах, 180 см кэриҥэ үрдүктээх, 1983 сыллаах төрүөх, күүһүн-күдэҕин үгэнигэр сылдьар, тугу барытын тоҕута солуох көрүҥнээх киһи эбит. Икки албакааттаах. Буруйун төрүт билиммэтэ, прокурор буруйдааһынын ылыммата. «Быһаҕынан анньыбытым, ону кэмсинэбин, ол эрээри, прокурор эппититтэн атын быһыыга-майгыга бу быһылаан буолбута», – диэтэ. Быһата, дьыаланы атыннык эргитэн таһаарар санаалаах – кинитээҕэр быдан кыра-куйа уҥуохтаах уонна сааһырбыт, инбэлиит киһи (Анатолий Игнатьевич) бэйэтэ бастакынан саба түспүт үһү, ол иһин быһаҕынан көмүскэммит үһү. Аны ол быһаҕа улахана сөхтөрдө, булка-алка туттуллар итинник улахан быһаҕынан чахчы эчэтээри анньыбыт. Анатолий Игнатьевич барахсан Чернобыль саахалын туоратыыга бэйэтин харыстаммакка үлэлээбитэ охсон, кулгааҕын ньиэрбэтэ улаханнык эчэйэн, төрүт мөлтөхтүк истэр, ханнык да аппараат көмөлөспөт буолбут эбит. Судьуйа кини кулгааҕынан кыайан истибэтин саҥа билэн олус соһуйда. Хаста да ыйытыы биэрэригэр, Анатолий Игнатьевич миэстэтиттэн туран, судьуйа остуолугар чугаһаан туран иһиттэ.

Ермолов «бэйэтэ бастакынан саба түспүтэ» диэн баайсан, кыһын Анатолий Игнатьевиһы утары дьыала тэрийэргэ туруорсубута иһиллибитэ. Инньэ гынан, суукка Ермолов «эмиэ эчэйбитин» туһунан эспэртиисэ түмүгүн ааҕан иһитиннэрдилэр. Бу киһийдэх айдаан тахсыбытын кэнниттэн, хас да хонон баран, «Чомчоев ыппытыгар атаҕар доруобунньук кэлэн түспүтүн, онтон сылтаан атаҕа ыалдьыбытын» балыыһаҕа көрдөрбүт, эспэртиисэ оҥорторбут. Сыл устата икки албакаатын кытары дьэ ону толкуйдаабыттар. Даҕатан эттэххэ, бу киһи урут атын араспаанньалааҕын, икки төгүл холуобунай эппиэккэ тардылла сылдьыбыт туһунан суруйбуттара (Артык.ру телеграм-ханаал), ол чахчы буоллаҕына, ууттан кураанах тахсарга үөрүйэх эбит. Буруйа толору дакаастаннаҕына, Арассыыйа Федерациятын Холуобунай Кодексын 111-с ыстатыйатын 2-с чааһын З пуунунан – «Бирэдимиэти өлөрөр сэп быһыытынан туһанан, киһи доруобуйатыгар ыарахан эчэйиини соруйан оҥоруу» иһин, 10 сылга диэри хаайыыга ууруллуон сөп.

Дьыала үс томнаах. Үһүөн халыҥ паапкалар. Прокурор силиэстийэ хаамыытын, экспетиза түмүктэрин билиһиннэртээтэ. Анатолий Чомчоев доруобуйатыгар биэс көрүҥ, ол иһигэр биир ыарахан, эчэйиини ылбытын эттэ. Ермолов киэнэ икки көрүҥ үһү. Прокурор Чомчоев бастакынан ыппытын дуу, Ермолов бастакынан быһаҕынан анньыбытын дуу экспертиза быһаарар кыаҕа суоҕун бэлиэтээтэ.

Иккис том кэнниттэн судьуйа тохтобулу биллэрдэ. Суут аныгыскы мунньахтара бэс ыйын 23 уонна 28 күннэригэр буолуохтара диэтэ. Онно туоһулары барыларын ыҥырыах буоллулар.

Кырдьык кыайарыгар эрэнэбит. Дьон чааһынай территориятыгар, бас билэр иэримэ дьиэтигэр итирэ-итирэ, түүннэри киирэн, күүстэринэн өттөйөн, быһаҕынан анньыбыт дьоннор, сиэри-туому билиммэт киһийдэхтэр ууттан кураанах тахсыа суохтаахтар, суут иннигэр эппиэттиэхтээхтэр.
Суут мунньаҕа аһаҕастык ыытыллыбытыгар, мин биир бэйэм элбэх киһи кэлиэ дии санаабытым даҕаны, бэрт аҕыйах киһи кэллэ. Судьуйа суруналыыстар хадаатайыстыба түһэрбиппитин ылынан, суут саалатыгар киллэрбитэ эмиэ үчүгэй, итинэн суут хайдах быһыылаахтык барарын сырдатары туорайдаспат, сокуону тутуһар, сиэрдээх судьуйа буоларын көрдөрдө. Ол эрээри, хомойуох иһин, суруналыыстар эмиэ олус аҕыйах этибит. Ити иһин бэс ыйын 23 уонна 28 күннэригэр буолар суут мунньахтарыгар, уопсастыбанньыктар, суруналыыстар түмсүүлээхпитин көрдөрөрбүт, биир баар-суох чулуу киһибитин өйүү, көмүскүү, кинилиин бииргэ буоларбытын биллэрэ кэлэрбит хайаан да наада диибин.

Норуот дьокутаата Мария ХРИСТОФОРОВА