Уопсастыба

“Тыа хаһаайыстыбатын бастыҥ үлэһитэ” анал ааты “Баҕарах” ХЭТ тракториһыгар Денис Михайлович Мордовскойга иҥэрдилэр. Төрүт үгэспитин өрө тутан, үрүҥ илгэни үрүлүтэр “Баҕарах” тэрилтэ биир тутаах үлэһитэ. Кини тиэхиньикэни эндэппэккэ билэр, үлэ ыараханнарыттан чаҕыйбакка ылсан иһэр хорсун-хоодуот эдэр киһи. Саха киһитин сиэринэн олус сэмэй, ыһа-тоҕо кэпсии-ипсии сылдьыбат, ол эрээри сыал-сорук туолуутугар туппутун ыһыктыбат майгылаах.

Хатастааҕы орто сүһүөх оскуола агрокубун уһуйааччыта Николай Афанасьевич Матвеев – “Үөрэхтээһин бастыҥ үлэһитэ” үрдүк аакка тигистэ. Кини тыа хаһаайыстыбатыгар оҥоһуллан тахсыбыт бородууксуйа  хаачыстыбата үрдүк буоларын ситиһэргэ тус кылаатын киллэрэр. Хатас аата оҥорон таһаарааччылар истэригэр дорҕоонноохтук ааттанарыгар биир идэлээхтэрин кытта киллэрэр кылаата улахан.

“Хатаска оҥоһуллубута” диэн суруктаах-бичиктээх бакыаттаммыт собо миинин, тушенка оҥорон таһааралларын таһынан, бырааһынньыктарга сибэккинэн, мас лабааларынан араас композиция оҥороллор. Ону таһынан, оҕуруот аһын үүннэрэргэ эбии аһылык курдук туттарга олус наадалаах бородууксуйаны бэлэмнииллэр. Онон Николай Афанасьевич илиитин сылааһын иҥэрэн, оҥорон таһаарбыта олохтоохтор биһирэбиллэринэн туһанар.

Хатастааҕы участковай балыыһа сиэстирэтэ Люся Климовна Чиряева – “Доруобуйа харыстабылын бастыҥ үлэһитэ” албан ааты ылла. Эйэҕэс-сайаҕас, сымнаҕас илиилээх, дьоҥҥо болҕомтолоох, аһыныгас сүрэхтээх, үтүө тылынан санааны көтөҕөр, үрүҥ халааттаах аанньал курдук сырдыгынан сыдьаайар киһибит кини. Дьоҥҥо барытыгар тэҥ сыһыаннаах, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэригэр куруутун сүбэ-ама буолар. Люся Климовна идэтин толору баһылыырын таһынан, киһи быһыытынан холку, киэҥ көҕүстээх майгылаах буолан, үлэлиир кэлэктиибигэр тыҥааһыннаах түгэннэри таһаарбат. Онон үрүҥ халааттаах аанньал диэн өйдөбүлү үрдүктүк тутар биир дойдулаахпыт аатын үөрэ-көтө, киэн тутта кэпсиибит.

“Олоххо куттал суох буолуутун хааччыйар бастыҥ үлэһит” –Максим Родионович Алексеев. Кини эт-хаан, өй-санаа өттүнэн буһуу-хатыы оскуолатын ааһан, караул начаалынньыгар тиийэ үүнэн-сайдан таҕыста. Нэһилиэк чиэһин успуорт араас көрүҥнэригэр элбэхтик көмүскээн, араас таһымнаах күрэхтэргэ кыттар, чөл олоҕу тутуһар, айылҕаҕа чугас, саха эр киһитэ сатыырын барытын сатыыр, булчут бэрдэ. “Байанай” күрэххэ түөлбэтин аатыттан куруутун кыттар. Элбэх оҕолоох ыал аҕа баһылыга, эйэҕэс-сайаҕас майгылаах, биир дойдулаахтарыгар көмө-тирэх буоларга мэлдьи бэлэм, сатаабаппын диэн саллан турбат. Ханнык баҕарар ыксаллаах түгэннэргэ түргэнник туттан-хаптан, дьон олоҕор куттал суоһаабатын хааччыйар.

“Оскуола иннинээҕи оҕолору иитии-үөрэтии үлэтин бастыҥ үлэһитэ” анал аат  70 №-дээх “Кэрэчээнэ” оҕо уһуйаанын сэбиэдиссэйин иитэр - үөрэтэр үлэҕэ солбуйааччытыгар Саргылана Андреевна Ноговицинаҕа иҥэрилиннэ.

Саргылана Андреевна “Кэрэчээнэ” оҕо уһуйааныгар 2010 сылтан үлэлиир. Норуот хаһаайыстыбатын хайа баҕарар хайысхатыгар айымньылаахтык, дириҥник үөрэтэн, чинчийэн уонна биир сүрүнэ баҕаран туран үлэлиир буоллахха, үтүө түмүктэрдээх, үрдүк үрдэллэрдээх.

 “Кэрэчээнэ” оҕо уһуйаана 2015 сыллаахтан Дьокуускай куорат методическай киинигэр кубулуйан, атыттарга холобур буоларыгар Саргылана Андреевна оруола улахан. Кини төрөөбүт төрүт тылбыт сайдара-үүнэрэ, харыстанара, үйэтитиллэрэ уустугуран турар кэмигэр саха тылын, литературатын, култууратын үөрэтии кэнсиэпсийэтин оҥорор айар-тутар  бөлөххө киирэн үлэлээбитэ. 

Оҕо уһуйаанын үлэһиттэрин үүнэр көлүөнэни иитэр-үөрэтэр сатабылларын үрдэтэр, уопут атастаһар тэрээһиннэри Хатаска тиһигин быспакка ыыталлар уонна  араас улуустарга, куоракка семинардарга  сылдьаллар.

“Бастыҥ салайааччы” үрдүк аатын Николай Владимирович Слепцов ылла. Тэрилтэ сайдыытын суолун таба көрөн, сөптөөх хайысханы тутуһан кимиилээхтик киирсэн, туруорсан, кыайыылаах-хотуулаах, хорутуулаах хардыылары оҥортоон, балысхан таһымнаах үлэни оҥорбут чахчыта да чаҕылхай, кырдьыга да кыахтаах салайааччы. Салайар кэлэктиибин күүһүн-кыаҕын сөпкө аттарар буолан, оскуола кэлэктиибин үлэһиттэрэ бары даҕаны ис кыахтара арыллан, ситиһиилээхтик үлэлииллэр.  Салайааччы быһыытынан киэҥник-далааһыннаахтык толкуйдуур, омос көрдөххө, кыаҕы таһынан этэр диэн толкуйдуохха сөп курдук эрээри, барыта сааһыланан, орун оннугар киирэн, кыайыы кынатыгар олордор түгэннэрэ элбэх.

Бары күүһү түмэн, хапытаалынай өрөмүөнү кытта тэҥҥэ оскуолаҕа эбии тутууну тэҥҥэ тутан биир сылга оскуолабыт кэҥии түстэ, онон улахан кылаастар биир симиэнэҕэ үөрэнэр кыахтаннылар.

“Сыл бастыҥ тэрилтэтэ” үрдүк ааты Леонид Александрович Олесов салайааччылаах ПТСК-Пригородтааҕы сылааһы ситимниир тэрилтэ ылла. Нэһилиэнньэ олоҕор сүдү суолталаах ититэр ситими хааччыйар олох-дьаһах хаһаайыстыбата төгүрүк сыл ылбыт тэтимнэрин ыһыктыбакка үлэлиир-хамсыыр. Кинилэр баар буоланнар, кырыа кыһыммыт кыһалҕатын  билбэккэ сылаас, ыраас, сырдык уораҕайдарга үлэлиибит-хамсыыбыт, олоробут, оҕолорбутун иитэбит. Бу дьоҕус тэрилтэ ис туругар ил-эйэ тыыннаах буоланнар бэйэ-бэйэҕэ көмөлөһүү, өйөнсүү баар. Хас биирдии үлэһит эппиэтинэстээх, үтүө суобастаах, сатабыллаах,  технология өттүнэн аныгы олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаан, саҥаны-сонуну киллэрэллэр.

2023 сылга улахан тутуулар үлэҕэ киирэллэригэр сабыс-саҥа оһохтору туруоран, холбоон биэрбиттэрэ. Тэрилтэ салайааччыта Леонид Александрович алын сүһүөхтэн саҕалаан, салайааччы таһымыгар тахсыбыт буолан, үлэни сөптөөхтүк аттаран биэрэр. Үлэһиттэр үксүлэрэ уһун сылларга тоҥмут-хаппыт, үлэҕэ миккиллибит буолан, эйиэнэ-миэнэ диэн көрөн турбакка харса суох ылсан иһэллэр.

“Бочуоттаах меценат” албан аатын “Сэттэ” диэн киэҥ далааһыннаах үлэлээх тутуу тэрилтэтин салайан үлэлэтэр Игорь Валерьевич  Федоров ылла. Игорь Валерьевич дьиҥ сахалыы толкуйдаах, аһыныгас санаалаах саха саарына буолар. Араас кыһалҕа үөскээтэҕинэ, көмө-тирэх буоларга куруутун бэлэм. Эр киһи буоларын быһыытынан, сүрдээх сэмэй, маны оҥордум, итиннэ көмөлөстүм диэн түөһүн мөтөппөт, кэпсэнэ сылдьыбат.

“Үтүө сүрэх” анал ааты Николай Иннокентьевич Аммосовка иҥэрдилэр. Кини хара көлөһүнүн тоҕон туран үүннэрбит оҕуруотун аһыттан үөрэ-көтө үллэстэн Хатаспыт сирин бэтэрээннэригэр, элбэх оҕолоохторго, олоххо уустук балаһыанньаҕа киирбиттэргэ утары уунан, көмө-тирэх буолла. Кылгас сайыммыт уйгутун сомсорго төһөлөөх күүстээх үлэ барарын бары даҕаны билэбит, онон Николай Иннокентьевич бэлэх оҥорбут оҕуруотун аһа ас-үөл эрэ курдук ылыныллыбакка, аһыныгас, аламаҕай буолуу үтүө холобура, көмүскэс санаа сырдык сыдьаайа.  

“Бастыҥ култуура үлэһитэ” анал аат “Тускул” култуура киинин хормейстерыгар Татьяна Григорьевна Окороковаҕа туттарылынна. Татьяна Григорьевна олохтоох култуура киинигэр 2017 сыллаахтан хормейстерынан үлэлии киирбитэ. Татьяна дьарыктыыр вокальнай студиятыгар барыта 177 оҕо дьарыктанар. Кини үөрэтэр оҕолоро өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх лауреаттара, Арассыыйа араас таһымнаах күрэхтэрин кыайыылаахтара. Кини ырыа өттүгэр эрэ ситиһиилэрдээх буолбатах, култуура эйгэтигэр аныгы технологиялары киллэриигэ, куйаар ситиминэн араас былаһааккаларга тахсарга сонунтан сонун хайысхалары булар. Кэпсиир-сэһэргиир, итэҕэтэр дьоҕурдаах буолан, дьону кытта сааһыттан, ахсааныттан тутулуга суох холкутук үлэлиир кыахтаах. Татьяна Григорьевна СӨ култууратын туйгуна үрдүк ааты ылла, ону таһынан бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн “Култуура бастыҥ үлэһитэ” ааты ылла.

Ити курдук үөрэх, успуорт, уопсастыбаннай түмсүү о.д.а. эйгэҕэ бастыҥ үлэлээх дьону чиэстээтилэр, анал ааттары таһынан Махтал суруктары, Бочуоттаах грамоталары туттартаатылар. Онон үлэ дьоно кэмигэр сыаналанан, тапталлаах Хатаспыт чэчирии сайдарын туһугар өссө таһаарыылаахтык үлэлииллэригэр маннык үтүө тэрээһин тирэх буолара саарбахтаммат.