Уопсастыба

Руслан Босиков, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баһаары утары охсуһар судаарыстыбаннай сулууспата» судаарыстыбаннай бүддьүөт тэрилтэтин начаалынньыга:

-- Мин 1995-1997 сc. Забайкальетааҕы байыаннай уокурукка сулууспалаабыттым. Ити дойду үрдүнэн улахан уларыйыылар сыллара этилэр, ол да буоллар дьиссипилиинэ, бэрээдэк үрдүк таһымнааҕа. Сулууспа барыта устаапка олоҕуран ыытыллара. Аармыйаҕа араас омук уолаттара бары биир дьиэ кэргэн курдук доҕордоспуппут, биир дойдулаахтарбытын көрүстэхпитинэ, наһаа үөрэрбит, уруккуттан билсэр дьон курдук кэпсэтэрбит, бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөсүһэрбит. Аармыйаҕа дьоммутун кытта наар суругунан билсэрбит, биирдэ эмэ төлөпүөнүнэн кэпсэтэрбит, кинилэр баһыылка ыыттахтарына, бары үллэстэн үөрэ-көтө аһыырбыт. Саллаат доҕордоһуута билигин да баар. Онон аармыйаҕа сулууспалабыппынан киэн туттабын уонна махтанабын. Биһиги дьиэ кэргэн үс уоллаахпыт. Уолаттарбытын кыра эрдэхтэриттэн тулуурдаах буоларга, ханнык баҕарар ыксаллаах балаһыанньаҕа уолуйбакка быһаарыы ылынарга, араас тиэхиньикэлэр саппаас чаастарын билэргэ үөрэтэбит. Сайынын аайы похуоттарга илдьэ сылдьан айылҕа сокуоннарын билиһиннэрэбит. Тыаҕа мас эрбээн, уот оттон чэй оргутарга, сыалы ытыыга, сыыры дабайыыга-түһүүгэ, мэһэйдээх сирдэри туоруурга күрэхтэһиннэрэбит. Хонуктаах похуоттарга ыарахаттары ким хайдах тулуйарын көрөн, кыһыҥҥы өттүгэр успуорт саалаларыгар бары дьиэ кэргэнинэн сылдьан дьарыктыыбыт. Оҕону патриотическай иитии дьиэ кэргэнтэн саҕаланар дии саныыбын. Ол кэнниттэн уһуйаан, оскуола, тулуурдаах, ыарахантан чаҕыйбат буоларга үөрэтэр. Биһиги саха суруйааччыларын айымньыларынан иитиллибиппит. Бу биһигини патриотическай өйү-санааны иҥэрэргэ, төрөөбүт дойдуну таптыырга, айылҕаны харыстыырга үөрэппитэ-ииппитэ. Биһиги сулууспабытыгар эмиэ эт-хаан, өй-санаа өттүнэн сайдыылаах уонна бэлэмнээх эдэр дьон аармыйа кэнниттэн кэлэн үлэлииллэр. Биллэр ыспарсымыаннар, успуорт маастардара, хандьыдааттара бааллар. Сылга хаста да араас хайысхалаах күрэхтэһиилэри ыытабыт. Түгэнинэн туһанан, дьиэ кэргэн аҕа баһылыктарын эҕэрдэлиибин уонна Анал байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттарбытыгар тулууру, күүстээх санааны баҕарабын.

Федор Севостьянов, Хаҥалас улууһун 37 №-дээх баһаары утары судаарыстыбаннай сулууспа этэрээтин начаалынньыга:

-- Аармыйа туһунан үчүгэй эрэ өйдөбүллээхпин. Оччолорго сулууспаҕа эрдэттэн бэлэмнииллэрэ. Ол курдук, 9-10 кылаастарга алын байыаннай бэлэмнэнии диэн уруок баара. Байыаннай званиелаах учуутал үөрэтэр этэ. 1977 сыл ыам ыйыгар военкомааттан бэбиэскэни туппутум. Онон 1979 сылга диэри Забайкалье кыраайын Чита уобалаһын байыаннай чааһыгар сулууспалаабытым. Салгыы Монголияҕа разведрота таанкабай пуолкатыгар наводчик-операторынан сылдьыбытым. Кэнники хамандыырынан талыллыбытым. Аармыйаҕа сылдьан Кавказ, Орто Азия, Арассыыйа эрэгийиэннэрин, Украина, Молдавия, Белоруссия ыччаттарын кытары бииргэ сулууспалаан, кинилэр «доҕор» диэн тылы өрө туталларын билбитим. Аармыйа диэн эр киһини ыарахаттары тулуйарга, ханнык баҕарар усулуобуйаҕа булугас-талыгас, дьиссипилиинэлээх буоларга үөрэтэр олох оскуолата. Маны таһынан ханнык баҕарар ыксаллаах быһыы-майгы үөскээтэҕинэ, өй-санаа итиэннэ эт-хаан өттүнэн бэлэмнииллэрэ. Ол курдук, 1979 сыл сааһыгар кытайдар Вьетнамҥа сэриинэн саба түспүттэригэр бойобуой түрүбүөгэнэн суһаллык Кытай кыраныыссатыгар бырахпыттара. Юрий Бугаев, Бүлүү улууһун баһаары утары 15 №-дээх судаарыстыбаннай сулууспатын этэрээтин начаалынньыга:

-1985-1987 сс. Амур уобалаһын Белогорскай куоратыгар Уһук Илиҥҥи байыаннай уокурук тааҥкабай чааска ыстаарсай сержант сыбаанньалаах, тааҥка хамандыырынан сулууспалаабытым. Аармыйатааҕы сылларбын күндүтүк саныыбын. Сулууспалаабытым араас ыарахаттары туоруурга, эрэсииминэн турарга, аһыырга, тулуурдаах буолууга, бэйэҕин бэйэҥ быһаарынарга, барытыгар аармыйам үөрэппитэ. Биһиги саҕана оскуолаҕа алын байыаннай бэлэмнэнии уруога баара. Билигин патриотическай иитии ханнык да кэмнээҕэр улахан суолталанан турар. Ийэ дойдубутун көмүскүүргэ куруутун бэлэм буолуохтаахпыт.

Иван Рахлеев, Таатта улууһун 32 №-дээх баһаары утары судаарыстыбаннай сулууспатын этэрээтин начаалынньыгын солбуйааччы: - Мин 1985- 1987 сс. Сахалииҥҥа разведротаҕа рядовойунан, ПТ-76 бойобуой тааҥка ыстаарсай мэхээнньигинэн сылдьыбытым. Аармыйа туһата элбэх, уолаттарга эр киһи күүстээх уонна кытаанах хаачыстыбаларын ииппитэ. Патриотизм диэн тылы биһиги кыра эрдэхпититтэн истэ үөрэммиппит. Ол курдук, дьиэ кэргэнтэн, уһуйаантан, оскуолаттан саҕалаан устудьуоннуур сылларбытыгар өссө дириҥээн, билигин биһиги ХХ үйэ ыччаттара күүстээх санаалаахпыт, араас уустук күчүмэҕэйдэри туоруурга бэлэммит.

Виктор Ефимов, Эбээн Бытантай улууһун 1 №-дээх баһаарынай чааһын инструктора:

--1981-1983 сс. Забайкальетааҕы байыаннай уокурук Чита уобалаһынааҕы тааҥкабай чааска мэхээнньигинэн сулууспалаабытым. Киһи хайдах сулууспалыыра бэйэтиттэн тутулуктаах, биир тыллаах, дьону сэнээбэт, үтүө майгылаах, улахамсыйбат, култууралаах, дьиссипилиинэлээх буоллаххына, сулууспаҥ бэрткэ ааһар. Биһиги ыраах хоту сир уолаттара кыра эрдэхпититтэн олохпут бэйэтэ да ыксаллах балаһыанньа курдук этэ, ким даҕаны кыҥкыйдаабата. Аармыйа диэн уол оҕо дьиҥнээх эр киһи буоларыгар, ханнык баҕарар ыксаллаах түгэҥҥэ дойдутун көмүскүүргэ бэлэм буола[1]рыгар үөрэтэр. Элбэх табаарыстаах, хардарыта көмөлөсүһэр, тулуурдаах, эппит тылгын уонна хамаанданы толорорго, эт-хаан өттүнэн сайдылаах буоларга уһуйбута.

Сергей Старков, Муома улууһун 33 №-дээх баһаары утары судаарыстыбанн ай сулууспатын этэрээтин Хонуутааҕы баһаарынай чааһын начаалынньыга: - Оскуоланы бүтэриэхпиттэн бэйэм баҕаран туран 8 сылы быһа сулууспалыы бара сатаабытым. Ол сылтан ыла баҕа санаам биир -- муоратааҕы байыаннай флот этэ. Онон мотуруос буолуохтаах баҕа санаам 26-лаахпар, 2021 с. туолбута. Сыл аҥаара хараабылга сулууспалаан баран, дьэ араас дойдуларынан сылдьыбыппыт. Күүлэй буолбатах, барыта байыаннай соруктары толоруу этэ. Аармыйа бастатан туран, тулууру сайыннарар аналлаах, уол оҕоҕо наһаа туһалаах, эппиэтинэстээх, бэрээдэктээх, дьиссипилиинэлээх буоларга барытыгар үөрэппитэ. Билиҥҥи үлэм тэтимэ эмиэ аармыйа олоҕор майгынныыр. Улахан эппиэтинэскэ, уустук түгэннэри тулуйарга, судаарыстыбаннай соруктары толорууга сылдьаҕын.

Николай Мярин, Томпо улууһун Саһыл нэһилиэгэр 9 сыл баһылыгынан, 5 сыл кылаабынай исписэлииһинэн үлэлээбит, Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципаалынай сулууспатын туйгуна:

- 1981 - 1983 сс. Читаҕа учуопкаҕа Каштак дэриэбинэтигэр байыаннай чааска БМП, БТР бойобуой тааҥкаларга мэхээнньиктээбитим. Онтон чааспар сержант сыбаанньалаах ыстаарсай мэхээнньигинэн, онтон инструкторынан сулууспалаабытым. Сэбиэскэй Аармыйаҕа ытык иэспин төлүү 18 саастаахпар барбытым. Араас толкуйдаах, иитиилээх омук ыччаттарын кэккэтигэр киирэн, сулууспалаабытынан барбытым. Ол курдук, икки сыл устата этэҥҥэ сулууспалаан бүтэн, салгыы үрдүк үөрэххэ киирэн, ону бүтэрэн, дойдубар исписэлиис буолан кэлбитим. Олоххо аармыйаҕа сулууспалаабыт хайаан да туһалыыр. Баҕар, ол да иһин буолуо 9 сыл устата дьон итэҕэлин ылан, баһылыгынан үлэлээбитим. Аармыйаҕа сулууспа[1]аабытым эт-хаан өттүнэн сайдарбар, бэйэбин көрүнэ уонна хонтуруоллана сылдьарбар үөрэппитэ. Эр дьон хампаанньатыгар сылдьан доҕор-атас элбиир. Онон бэйэҕэр уонна кэлэктиипкэр эрэлиҥ улаатар. Уопсай туруоруллубут соруктары ситиһэргэ доҕотторгун кытта бииргэ быһаарарыҥ, тобуларыҥ өссө күүһүрэр.