Уопсастыба

- Сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолору көрөргө урут 18 эрэ үлэһиттээх этибит, 2023 с. алтынньытыттан департамент буоллубут, күн бүгүн 36 үлэһиттээхпит.  Хас да түһүмэҕинэн 2025 сылга диэри итинник кэҥээн иһиэхтээхпит.  Биһиги сүрүн сыалбыт-сорукпут - төрөппүт көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт оҕолору араҥаччылааһын, кинилэр бырааптарын көмүскээһин. Хас биирдии оҕо толору дьиэ кэргэҥҥэ улаатыахтаах, ийэ-аҕа сылаас сыһыанын билиэхтээх диэн санаанан салайтаран үлэлиибит. Оҕону иитэ ыларга быраап өттүнэн үс көрүҥ баар. Бастакытынан, докумуоҥҥа ийэтэ-аҕата диэн суруттаран, араспаанньаларын биэрэн туран иитэ ылыы, иккиһинэн, оҕо бэйэтин аатын хаалларан туран иитэ ылар приемнай дьиэ кэргэн, үсүһүнэн, эпиэкэ өттүнэн тулаайахтары көрөөһүн.

Сибидиэтэлистибэҕэ ийэтэ-аҕата диэн суруттаран, оҕону иитэ ылбыт дьоҥҥо биир кэмнээх босуобуйа төлөнөр. Биһиги оҕолору үксүн маннык ньыманан ыалга биэрэргэ дьулуһабыт. Оччоҕуна оҕо докумуон быһыытынан, кинини көрөр-истэр төрөппүттэрин булар.

Бэлэм дьоҥҥо биэрэбит 

-Оҕону иитэ ылыан баҕалаах дьону төрөппүттэр оскуолаларыгар үс ый  устата үөрэтэбит, уйулҕа үлэһиттэрэ, социальнай педагогтар өй-санаа өттүнэн бэлэмнииллэр. Ол үөрэҕи аастахтарына, төһө бэлэмнэрин туоһулуур түмүк суруктаах кэлэн, докумуон хомуйсаллар, доруобуйаларын туругун, сууттамматахтарын, дохуоттарын, дьиэлээхтэрин туоһулуур ыспыраапка аҕалаллар. Дохуоттара тиийинэн олорууну куоһарар буолуохтаах. Кэккэ ыарыылаах дьоҥҥо оҕону биэрбэппит.

Улуустан кэлбит дьон куоракка үс ый олорон үөрэнэллэрэ табыгаһа суох, ол иһин кинилэри түргэтэтиллибит бырагырааманан үөрэтэллэр. Хомойуох иһин, ити оскуолаҕа үөрэммит киһи эрэ барыта оҕо ылбат, сорохтор бэлэмэ суох буолан, оҕону иитэ ыларга кыайан көҥүл ылбаттар, онон кэлин кэлэргэ күһэллэллэр. Үөрэммит дьоҥҥо барыларыгар дьиэ кэргэн психологическай хартыынатын ойуулаан биэрэллэр уонна түмүгэр оҕону иитэ ыларга бэлэм, эбэтэр бэлэмэ суох диэн суруйаллар. Онно тирэҕирэн биһиги оҕону биэрэбит, эбэтэр аккаастыыбыт.

Аан бастаан Оҕо дьиэтигэр көрсүһэ бараллар, онно оҕо  хайдаҕын барытын кэпсииллэр, туох ыараалаахтара, инбэлииттээхтэрэ сурулла сылдьар. Биһиги үлэһиттэрбит ону кистээбэттэр. Доруобай оҕо хаалбат, тутатына ылан иһэллэр. Аан бастаан каникул кэмигэр ылан, оҕону бэйэлэригэр чугаһаталлар. Саҥа төрөппүттэр оҕо итэҕэлин ылыахтарын наада, оччоҕуна биирдэ кини тылларын истэн, дьонун ытыктыы, таптыы үөрэниэ.

Оҕолору «Берегиня» уонна Оҕону дьиэ кэргэҥҥэ иитэргэ үлэлэһэр өрөспүүбүлүкэтээҕи киинтэн (Тулаайах оҕолор дьиэлэриттэн) биэрэбит. Оҕото суох дьон иитэ ылалларыгар үксүн бэйэлэрин ааттарын биэрэллэр. Эпиэкэ уорганыгар үлэлиирим тухары дьону кэтээн көрдөхпүнэ, боростуой киһи оҕону ылбат, тулаайах оҕону иитэргэ айылҕаттан ананан кэлбит ыаллар ылаллар.

Дьиҥэр, тулаайахтар олох аҕыйахтар, төрөппүт бырааба быһыллан, улахан аҥаара көрүүтэ суох хаалбыт оҕолор, эбэтэр оҥорбут дьыалаларыгар эппиэттиир кыаҕа суох дьонноох оҕолор бааллар. Былырыын 44 оҕону иитэ ыллылар, онтон 16 эрэ тулаайахтар. Быйыл 56 сокуоннай саастарын ситэ илик оҕоттон 18-һа тулаайах. Бу оҕолор улахан аҥаардара төрөппүттэрэ тыыннаах эрээри, кыраадыстаах утахха убанан, бырааптарын былдьаппыттар.

Элбэх оҕолоох ыал эбии оҕо иитэ ылар

- Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 235, Дьокуускай куоракка 31 ыал приемнай дьиэ кэргэн диэн ааттанар. Ити 31 ыал уопсайа 132 оҕону иитэн олорор, элбэх оҕолоох ыаллар чааһынай дьиэлээхтэр. Приемнай дьиэ кэргэттэрбит бары бэйэлэрэ үстүү-түөртүү оҕолоох, хастыы да сиэннээх дьон аналлара таайан, эбии оҕо иитэ ылаллар. Кинилэр уратылара диэн оҕону иитэллэрин иһин хамнас курдук төлөбүр ылаллар. Ол оннугар оҕолорун бэйэлэрин ааттарыгар кыайан суруттарбаттар. Быйыл Дьиэ кэргэн уонна Оҕо сылыгар тохсунньу 1 күнүттэн приемнай дьиэ кэргэҥҥэ бэриллэр төлөбүрү тиийинэн олоруу кээмэйигэр тэҥнээтилэр. 18 сааһын туолуор диэри биир оҕоҕо быһа холоон, 23325 солк. бэриллэр, инбэлииттэргэ өссө үрдүк. Сыл аайы ити харчы кыра-кыралаан эбиллэн иһэр. Маны таһынан, төһө элбэх оҕону иитэ ылбыттарынан көрөн, ый ахсын эбии төлөбүр оҥоһуллар. Ол кээмэйэ быйыл икки төгүл үрдээтэ.

Дьокуускай куорат дьаһалтата үлэ биэрээччи курдук приемнай дьиэ кэргэни кытта дуогабар түһэрсэр, онно олоҕуран, хамнастара ый аайы төлөнө турар. Холобур, түөрт оҕону иитэ ылбыт ыал 43 000 – 48 000 солк. ылар, уон оҕолоох 96 000 солк. хамнастанар. Инбэлиит оҕолоохторго 100 000 солк. тахса төлөнөр. Биир-икки оҕолоохтор киэннэрэ, биллэн турар, кыра.

Приемнай дьиэ кэргэттэр аан бастаан биир-икки оҕоттон саҕалыыллар, онтон эбии ылан иһэллэр. Биһиги бииргэ төрөөбүттэри биэрэ сатыыбыт, сокуон быһыытынан, ини биилэри араартыыр кыахпыт суох. Үлэһиттэрбит уокуруктарынан сылдьан, саҥа оҕо иитэ ылар дьоҥҥо босхо юридическай көмө оҥороллор.

Маннык дьиэ кэргэттэр олус көхтөөхтөр, кинилэр бэйэ-бэйэлэрин кытта билсэн, уопут атастаһан, уустук кэмҥэ өйөбүл буолаллар. Араас кыһалҕа үөскээтэҕинэ, соҕотоҕун олорон хаалбаттар, «Берегиня» оҕо дьиэтигэр үлэлиир социальнай педагогтарга тиийэн сүбэлэтэллэр. Төрөппүт бырааба быһыллыбыт ыаллар оҕолоро араас быракааһы оҥоруохтарын сөп, ону кэмигэр уйуохха, сатаан туоруохха наада. Ол иһин баар кыһалҕаны уопсай сүбэнэн быһаарар ордук. Мин санаабар, оҕо сөбүлүүр дьарыктаах, солото суох буолуохтаах, оччотугар буруйу оҥорбот.

Соторутааҕыта куорат баһылыгын Евгений Григорьевы кытта көрсүһүүгэ приемнай дьиэ кэргэттэри элбэх оҕолоох ыаллары кытта тэҥнииргэ этии киллэрбиттэрэ, кинилэр сир учаастагын ылыа, хомунаалынай төлөбүргэ чэпчэтиинэн туһаныа этилэр. Оҕолорго сыл ахсын санаторнай-курортнай эмтэнии төлөнөр, оттон төрөппүттэр ороскуоту бэйэлэрэ уйуналлар. Ол иһин биир төрөппүккэ төлөнөрүн туруорсаллар.

Уонтан тахса оҕолоох приемнай дьиэ кэргэҥҥэ массыына атыылаһарга субсидия биэрэргэ СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин иһинэн бырайыак оҥоһулла сылдьар. Өссө уон сыл буолан баран ити массыынаны саҥардарга иккистээн субсидия ылалларын хааччыйар сокуон барыла оҥоһулунна. Күн бүгүн субсидия кээмэйэ 883 тыһ. солк.

Приемнай дьиэ кэргэн хамнаһа ийэлэригэр эрэ төлөнөр, оттон аҕалара уонча оҕону оскуолаҕа, куруһуокка таһар, үлэҕэ уһуйар эрээри, хамнастаммат. Онон бу буоппуруоһу эмиэ быһаарарга модьуйаллар. Ону олоххо киллэрэргэ сокуоҥҥа уларытыы киллэриэххэ наада.

Опекуннар уонна попечителлэр

-Оҕону 14 сааһыгар диэри опекуннар, оттон 14-тэн үөһэ попечитэллэр иитэллэр. Приемнай дьиэ кэргэнтэн уратылара диэн кинилэргэ хамнас төлөммөт. Оҕону иитэргэ ый ахсын толуйуу харчыта, ону таһынан, биир кэмнээх төлөбүр бэриллэр. Санатуорунай-куруортунай сынньалаҥҥа, оптуобуска айанныырга биир оҕоҕо 884 солк. төлөнөр.

Сорох инбэлиит оҕолор оскуоланы 19-20 саастарыгар бүтэрэллэр, кинилэр аттестат ылыахтарыгар диэри иитэр дьонноро босуобуйа ылаллар. Үөрэххэ киирдэхтэринэ, устудьуоннар судаарыстыба толору хааччыйыытыгар киирэллэр, онон оҕону иитэргэ бэриллэр ыйдааҕы төлөбүр тохтуур.

Былырыын 1003 оҕо, быйыл 1204 оҕо маннык хайысханан иитиллэр. Холобур, аҥаардас аҕа баахта ньыматынан сыл аҥаара үлэлии бардаҕына, оҕотун баҕа өттүнэн эбэтин эпиэкэтигэр хаалларарын туһунан сайабылыанньа суруйар. Оччоҕуна харчы төлөммөт.

Билиҥҥи туругунан, опекуннар уонна попечителлэр саамай элбэхтэр. Дьон үксүн аймахтарын оҕото тулаайах хааллаҕына, Оҕо дьиэтигэр биэримээри ылаллар. Өйүн туппут оҕо уруутун хайдах даҕаны ийэм-аҕам диэбэт, онон опекун диэн ааттанар.

Департамент иһинэн Опекуннар уонна попечителлэр, Приемнай дьиэ кэргэттэр сүбэлэрин тэрийбиппит, кинилэр биһиги үлэбитигэр күүс-көмө, тирэх буолаллар. Сокуоҥҥа уларыйыы, саҥа сүүрээн киирдэҕинэ, ону олоххо киллэрэргэ, тэрээһиннэри ыытарга өрүү көмөлөһөллөр.