Уопсастыба

Саҥа сокуон барыла

Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева кэпсэтиини саҕалыырыгар уһуйааннар уонна оскуолалар аһылыктарын туһунан сокуон барыла оҥоһулла сылдьарын туһунан кэпсээтэ. Бастакы хардыы оҥоһуллан, парламент спикерэ Алексей Еремеев көҕүлээһининэн, уһуйааннары, оскуолалары битэмиининэн (омега-3) хааччыйарга 100 мөл солк көрүллүбүт, саҥа үөрэх дьылыттан йодтааһын киллэриллиэхтээх. Билигин сокуон барыла чочулла сылдьар, боломуочуйалар чопчуланаллар, ас-үөл хаачыстыбатыгар эппиэтинэһи ким сүгэрэ уо.д.а. быһаарыллар. Бүгүн киллэриллэр этиилэр саҥа сокуоҥҥа учуоттанар эбиттэр.

Кэпсэтиигэ норуот дьокутааттара, үөрэх уонна наука, доруобуйа харыстабылын министиэристибэлэрин, иитэр-үөрэтэр тэрилтэлэр, астыыр-таҥастыыр хаһаайыстыбалар салайааччылара, бэрэстэбиитэллэрэ, учуонайдар, технологтар, диетологтар кыттыыны ыллылар.

16 солкуобайынан эбиллибит

Сүрүн иһитиннэриини үөрэх уонна наука миниистирин бастакы солбуйааччы Алевтина Аргунова оҥордо.

Өрөспүүбүүкэ үрдүнэн 705 уһуйаан уонна 630 оскуола баар, олортон 93 %-нара бэйэлэрэ пищеблоктаахтар. Итии аһылыгынан уһуйааннарга оҕо барыта, оттон оскуолаларга 139 245 оҕо, ол иһигэр СВО-ҕа сылдьар аҕалаах 2 816 оҕо, хабыллар, бу – үөрэнээччи 92 %-а буолар.

Алын кылаастар үөрэнээччилэрэ, ону таһынан 5-11 кылаастарга үөрэнэр, доруобуйаларынан хааччахтаах, төрөппүттэрэ намыһах дохуоттаах, СВО-ҕа сылдьар аҕалаах оҕолорго көрүллэр. Бу хайысзанан 2023 сылга 1 808 мөл. солк. (федеральнай бүддьүөттэн 1 122 мөл., өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 796 тыһ солк., муниципалитеттар бүддьүөттэриттэн 685 мөл. солк.) көрүллэн, толору туһаныллыбыт. Быйыл 1 866 мөл. солк. (федеральнай бүддьүөттэн 1 192 мөл., өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 561 тыһ солк., муниципалитеттар бүддьүөттэриттэн 643 мөл. солк.) тыырыллыбыт. Онуоха биир оҕоҕо көрүллэр нуорма харчы тохсунньу 1 күнүттэн үрдэтиллэн, 103,8 солк., Аартыка улуустарыгар 119,4 солк. буолбут, ол иннинэ туһааннааҕынан, 80 уонна 90,2 солк. этэ.

Үөрэх сылын устатыгар мониторинг ыытыллан, оҕо аһылыгын тэрийии туруга уонна хаачыстыбата бэрэбиэркэлэнэр, ол түмүгүнэн тустаах дьаһаллар ылыллар, төрөппүттэртэн киирэр этиилэри түмэр, үөрэтэр хардары сибээс портала үлэлиир, уһуйааннарга анаан оҥоһуллубут аһылык биир кэлим менюта өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тутуһуллар эбит.

– 2023 с. ыам ыйыгар Бырабыыталыстыба дьаһалынан, уһуйааннар аһылыктарын эрэгийиэннээҕи модела бигэргэммитэ, онон ситимнээн, пищеблоктары аныгы технолологическай тэриллэринэн хааччыйар, иҥэмтиэлээх эттиктэринэн баай, олохтоох эти-үүтү уонна оҕуруот аһын туһаныыны кэҥэтэр, оҕо аһылыгын тэрийии тиһигин уонна хаачыстыбаны бэрэбиэркэлээһини сыыппара технологиятыгар киллэрэр, тустаах сокуоннары тупсарар, каадыры бэлэмнээһини, асчыттар уонна технологтар идэлэрин үрдэтиини хааччыйар ирдэнэр, – диэтэ дакылааччыт.

Оҕо доруобуйата мөлтөөтө

Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ кэлиҥҥи сылларга 14-тэригэр диэри саастаах оҕолор доруобуйаларын туруга мөлтөөбүтүн бэлиэтээбит. Статистика чахчытынан, ааспыт сыл устатыгар 3 033 оҕо ыалдьыбыт, 2018 сылы кытары тэҥнээххэ, оҕо ыарыыга хаптарыытын көрдөрүүтэ 8,1 %-ынан улааппыт.

– Ити аһылыгы кытары киирсэр макро-, микронутриеннартан тутулуктаах, итиэннэ хамсаммат-имсэммэт буолууттан, бэйэ айылгытыгар сөп түбэспэт араас сымыйа аһынан үлүһүйүүттэн үөскүүр, – диэтэ министиэристибэ нэһилиэнньэҕэ медицина көмөтүн тэрийиигэ департаменын салайааччы Дьулустаан Чичахов.

Ленскэйи батыһыаҕыҥ!

«Өрөспүүбүлүкэтээҕи аһылык технологиятын киинэ» судаарыстыба бүддьүөтүн тэрилтэтин дириэктэрэ, С.М. Аржаков аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Розаида Гудуева кыһалҕаны чопчу ыйда.

– Биһиги Киин тэриллиэҕиттэн, ол эбэтэр иллэрээ сылтан үөрэх уонна наука министиэристибэтин кытары ыкса үлэлэһэн кэллибит. Аһылык бородууксуйатыгар анаалыс 184 араас көрүҥүн оҥорор лаборатоия көрдөрөрүнэн, уһуйаан да, оскуола да аһылыга калорийга «доҕолоҥнуур». Ити биричиинэтэ биир – көрүллэр харчы олус аҕыйах буолан, чэпчэки сыаналааҕы эрэ атыылаһаллар. Ырыынакка хайдах бородууксуйа сыаната чэпчэкитин билэҕит: хантан эрэ атын сиртэн аҕалыллыбыт, мөлтөх хаачыстыбалаах үүт, эт, арыы, халбаһыы! Мин Ленскэйгэ урукку үүт собуотун базатыгар тэриллибит Оҕо аһылыгын кэмбинээтин туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Бу кэмбинээти ленскэйдэр биһиги сүбэбитинэн арыйдылар, онуоха улуус дьаһалтата биир оҕоҕо көрүллэр харчыны 250 солкуобайынан быста. Кэмбинээти этинэн-үүтүнэн, оҕуруот аһынан «Батамаайытааҕы» ХЭТ хааччыйар буолла. Бородууксуйаны батарыы кыһалҕатын быһааран, ХЭТ толору хааччыллыылаах овощехранилищены тутунна, ааспыт өттүгэр сүөһү иитэр комплексы уонна үүт собуотун үлэҕэ киллэрбитэ. Онон силигэ ситтэ, аны бородууксуйатын элбэтэргэ турунна. Ити курдук, икки өттүттэн табыгастаах үлэ тиһигэ олохтонно. Оҕо аһылыгын кэмбинээтэ Ленскэй куорат биэс оскуолатын итии аһылыгынан хааччыйар. Бу холобуру батыһарга ыҥырабын, саллар сатаммат, билигин олохтоох бородууксуйаны хааччыйар кыахтаах тэрилтэ элбээтэ: үүт собуота, килиэп кэмбинээтэ, «Саюри» тэпилииссэ комплекса, көтөр фабриката, сибиинньэни, сүөһүнү-сылгыны иитэр хаһаайыстыбалар... Атын эригийиэннэр бары итинник үлэлииллэр. Улан-Удэҕэ саҥа тутуллубут улахан кыамталаах Оҕо аһылыгын кэмбинээтэ 56 оҕо тэрилтэтин аһатар! Биһиги эмиэ маннык кэмбинээти туттарар боппуруоһу Бырабыыталыстыбаҕа туруоруоҕуҥ, оттон асчыттар идэлэрин үрдэтиини АГАТУ базатыгар тэрийэргэ этэбин, – диэтэ Розаида Петровна.

Агрооскуолаларга тиэхиньикэ наада

Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 96 агрооскуола баар. Кинилэр оҕолору тыа хаһаайыстыбатын үлэтигэр-хамнаһыгар үөрэтэллэрин, аныгы тыа сирин хаһаайыннарын иитэн-такайан таһааралларын таһынан, сүөһү-сылгы ииттэн, хортуоппуйу, оҕуруот аһын үүннэрэн, итии аһылыктарын толору хааччыналлар.

Таатта улууһун алта агрооскуолата оннук үлэлээн-хамсаан олороллорун, оттон Тыараһа агрооскуолата түөрт уһуйааны этинэн уонна хортуоппуйунан хааччыйарын туһунан бу оскуола дириэктэрэ Петр Полускин кэпсээтэ. Бородууксуйаны элбэтэн, атын оскуолалары эмиэ хааччыйар таһымҥа тахсарга үлэ тиэхиньикэтэ наадатын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.

Үбүлээһин олус кыра

Норуот дьокутааттара боччумнаах этиилэри оҥордулар. Ньургуйаана Заморщикова күһүн бааһынай хаһаайыстыбалар хортуоппуйдарын, хаппыысталарын о.д.а. батаралларыгар уустуктары көрсөллөрүн санатан, ханнык уһуйааҥҥа, оскуолаҕа төһө уонна туох наадата эрдэттэн биллэригэр баҕарда. Алена Атласова биир оҕоҕо көрүллэр нуорма харчы үрдэтиллибитин үрдүнэн, 103 уонна 119 солкуобай диэн олус кыратын эттэ.

Сергей Сивцев Аартыкаҕа бородууксуйанан хааччыйар хаһаайыстыбалар суох биитэр олус аҕыйах буоланнар, кыамталара тиийбэт, инньэ гынан, оҕо тэрилтэлэрэ кэлии бородууксуйанан астаан аһаталлар диэтэ. Хотугу улуустарга сыана Дьокуускайга тэҥнээтэххэ, икки-үс төгүл үрдүгэ учуоттаммакка, оҕоҕо көрүллэр нуорма харчы 16 эрэ солкуобайынан араастаһарын сыыһанан аахта.

Гражданскай пуорумҥа кэлбит Бүтүн Арассыыйатааҕы «Сильнай Россия» хамсааһын Президиумун чилиэнэ, «Стройная Россия» хайысха хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Ольга Ванатова төгүрүк остуолтан элбэҕи иһиттим диэн астыммытын биллэрдэ.