Үөрэх

 --Аан дойду билиҥҥи балаһыанньата чугастааҕы былааннарбытын уларытан биэрэргэ күһэйдэ. Олохпут саҥа укулаата үөрэх эйгэтигэр эмиэ уларытыылары киллэрдэ. Онуоха бары күүһү судаарыстыбаннай, биэдэмистимэннэй бырагыраамалары үбүлүүргэ, үөрэхтээһин эйгэтин инвестициялыырга туһаайыахтаахпыт. Ити бастакытынан.

Бу кириисис кэмигэр 190 судаарыстыбаҕа үөрэх кыһалара сабыллыбыттар. Барыта 1,6 миллиард үөрэнээччи дьиэҕэ олорорго күһэллибит. Ити аан дойду үөрэнэр оҕотун  уопсай ахсааныттан 94 %-нын ылар. Билигин сорох сирдэргэ хааччахтааһын бүтэн, ити көрдөрүү 1 миллиардка тэҥнэстэ. Ол эрээри күн бүгүн 100 судаарыстыба оҕолору хаһан үөрэтэн саҕалыырын биллэрэ илик.

Оскуола харантыыҥҥа барара үөрэх бэрээдэгин эрэ ыһар буолбатах, ону ааһан оҕолору судаарыстыба оҥорор сүрүн өҥөлөрүттэн матарар. Холобура, сылаас аһылыктан.

ЮНЕСКО эрэкэмэндээссийэтинэн, сыстыганаах ыарыыны үөрэх кыһаларыгар тарҕаппат курдук дьаһаныахтаахпыт. Ол туһуттан уруогу аттаран туруорууну ымпыктаан-чымпыктаан былаанныахпытын, үөрэхтээһин үбүлээһинин көмүскүөхпүтүн, уһуйуу табыгастаах саҥа ньымаларын түргэнник иҥэринэн, тарҕатан иһиэхпитин наада.

Иккиһинэн, ылынар бары быһаарыныыларбыт үөрэнээччилэр, учууталлар, оскуола үлэһиттэрэ этэҥҥэ буолууларын, ыалдьыбакка үлэлииллэрин, үөрэнэллэрин хааччыйыахтаах. Маныаха үс хайысханы тоһоҕолоон бэлиэтиэм  этэ:

А) Бастакы уочарат, методическай сулууспабыт прававой-нормативнай хааччыллыытын ситэ-хото оҥорон биэриэхтээхпит. Онуоха бу эбээһинэһи куорат уонна улуус муниципальнай тэриллиилэрин олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар сүктэрэр оруннаах. Боломуочуйаны кинилэр ылыннахтарына, үөрэтии уонна иитии саҥа ньымаларын олоххо киллэрии түргэтиэҕэ.

Б)  Учууталларбытын өйүөх кэриҥнээхпит. Ол туһуттан «О статусе педагогических работников в Республике Саха (Якутия)» сокуон бырайыагын көҕүлүөхпүтүн наада. Эбэтэр педагог идэтин өрө тутар, кэскилин кэҥэтэр, суолтатын үрдэтэр соруктаах «Об учителе» сокуоммутугар уларытыылары киллэриэхпит.

В) Бу коронавирус дьаҥа туруоҕуттан, үөрэхтээһин эйгэтэ сүҥкэн уларыйыылары көрүстэ. Ол курдук, Интэриниэт ситимин нөҥүө ыраахтан олорон үөрэннибит. Кылгас кэм иһигэр үөрэх процеһын саҥалыы сааһылаан тэрийдибит.  

Дистанционнай үөрэхтээһин саҥа кыһалҕалары күөдьүттэ: элбэх сиргэ Интэриниэт сибээһэ тиийэ илигин, тарыыба ыараханын, оҕолор көмпүүтэрдэрэ суоҕун. Ол иһин Интэриниэт трафигын Арктика эҥэр улуустарга, тыа сирдэригэр, үөрэнээччилээх ыалларга, учууталларга  субсидиялыыр боппуруоһу көтөҕүөхпүт.

         Аны туран, Арассыыйа үөрэтэр платформаларын эрэ туһаммакка, бэйэбит эрэгийиэннээҕи биир ситим платформабытын үлэлэтиэххэ. Онно төрөөбүт тылынан контеннаах буолара булгуччулаах.

         Үсүһүнэн, РФ Үөрэҕин министиэристибэтиттэн “СӨ Национальнай оскуолаларын института” федеральнай тэрилтэни өрөспүүбүлүкэҕэ биэрэригэр көрдөһөбүт. Оннук биһиэхэ үөрэх эрэгийиэннээҕи бырагырааматын, боппуруостарын быһаарарга, олоххо киллэрэргэ табыгастаах. Маны таһынан, СӨ наукаларын национальнай академиятын састаабыгар “үөрэхтээһин” диэн хайысханы киллэрэр боппуруоһу көрүөхпүтүн наада.

         РФ Бэрэсидьиэнин «О стратегии научно-технологического развития Российской Федерации» Ыйааҕар олоҕуран, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр «Научно-технологическое развитие Республики Саха (Якутия) на 2020-2024 годы» диэн судаарыстыбаннай бырагыраама бырайыага оҥоһуллубута. Бу бырайыак Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2035, ону ааһан 2050 сылга диэри былааннаммыт социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын Стратегиятын соруктарыгар тирэҕирэр, наунай-техническэй кыахпытын бөҕөргөтүүгэ туһуланар.

Төрдүһүнэн, Ил Түмэн көҕүлээбит, Ил Дархан өйөөбүт «Арктика оҕолоро» бырагыраамабыт, дьэ, чопчуланан, оннун булан эрэр. Федеральнай таһымҥа туруорсан, РФ «Социально-экономическое развитие Арктической зоны Российской Федерации» бырагырааматыгар сыһыардыбыт. Бу улахан ситиһии, ситэрилээх былаас, наука тэрилтэлэрин уонна экспертэр ситимнээх үлэлэрин түмүгэ.

Бэсиһинэн, РФ Конституциятыгар уларытыылар киирбиттэринэн, билигин үөрэхтээһин сокуонун, нормативнай-правовой хааччыллыытын саҥардыллыбыт Төрүт сокуоҥҥа олоҕуран чочуйуохпутун наада. Чуолаан тыл, култуура, социальнай боппуруостарга.

Үөрэхтээһин бары үлэһиттэрэ биир санаанан, уопсай соругунан бу курдук үлэлээтэхпитинэ, элбэҕи ситиһиэхпитин сөп. Бу үөрэх дьыла таһаарыылаах уонна айымньылаах буоллун!