Экэниэмикэ

ӨРҮҺҮЛТЭ, ӨЙӨБҮЛ БУОЛАР КИИН

Урбааны өйүүр, ыйар-кэрдэр тэрилтэ салайааччыта Елена Кычкина улууска туох үлэ ыытылларын, саҕалааччы урбаанньыкка туох көмөлөр, чэпчэтиилэр баалларын туһунан сырдатта. Уус Алдан улууһугар нолуок сулууспатын дааннайынан, 608 чааһынай тэрилтэ баар эбит. Ол иһигэр 554 биирдэм урбаанньыт, 54 хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ, 168 бааһынай хаһаайыстыба. Ону тэҥэ 2020 сыл от ыйын 1 күнүттэн «самозанятайдарга» нолуок саҥа эрэсиимэ киирэн, 151 киһи бэйэ дьарыгынан эргинэн дохуоттанар буолбут. 2021 сыл түмүгүнэн 67 урбаанньыт эбиллибит.

Елена Кычкина ааҕааччыларбытыгар дьоҕус уонна орто биисинэс уратыларын маннык быһаарар:

– Дьоҕус уонна орто биисинэскэ чааhынай урбаанньыттар, потребительскэй кэпэрэтииптэр, хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэлэр уонна бааhынай хаһаайыстыбалар киирэллэр. Дьоҕус уонна орто биисинэс үлэhиттэрэ сыллааҕы эргиниилэринэн (оборот) уратылаһаллар. Дьоҕуска 15-тэн элбэҕэ суох үлэhиттээх, сыл устата 120 мөл. солк. диэри дохуоттаах бытархай тэрилтэлэр эбэтэр 16-100 диэри үлэhиттээх, 800 мөл. солкуобайга диэри дохуоттаах дьоҕус тэрилтэлэр киирэллэр. Оттон сыллааҕы дохуота 2 млрд. солкуобайга тиийэр, 101-250 үлэhиттээх, судаарыстыбаҕа кыттыhыыта 25 %-тан элбэх буолбатах буоллаҕына, орто биисинэс дэнэр.

Кэпсэтээччим этэринэн, улууска чэпчэки бырамыысыланнас суох. Ол гынан баран, бэйэ бородууксуйатын оҥорон таһаарааччылардаахтар. Холобур, улууска тутууга барсар эрбэммит мастары бэлэмнээччилэр, тимири ыллатар уустар хомус, быһах, олбуор тимир көрүөтүн, онтон да атыны оҥорон, нэһилиэнньэҕэ батараллар эбит. Итиэннэ Елена Кычкина бэлиэтииринэн, кэлин социальнай хантараак диэн судаарыстыбаттан көмө киирэн, иистэнэр кыргыттар элбээбиттэр. Ону тэҥэ Уус Алдан, биллэн турар, тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар улуус буоларын быһыытынан, сүөhүлээх, сылгылаах хаһаайыстыбалардаахтар.

Урбааны сайыннарар киин саҥа саҕалыыр урбаанньыттарга эбэтэр бэйэ дьарыктаахтарга социальнай хантараагы түһэрсиигэ, ол көмөнү туһаныыга ыйан-кэрдэн, сүбэлээн-амалаан биэрэр. Ити чааһыгар социальнай харалта управлениетын уонна дьарыктаах буолуу киинин кытта бииргэ үлэлэһэр. Саҕалааччы урбаанньыттар кыра бырыһыаннаах иэс харчыны ылалларыгар, ол докумуонун сырсыытыгар, ылбыт иэһин графигынан төлүүрү ситиһэригэр көмөлөһөр.

Елена Кычкина саҕалааччы урбаанньыттарга сүбэлиир:

– Ханнык баҕарар үлэ былаантан турар, онон хас биирдии урбаанньыт биисинэс-былаан оҥостон үлэлээтэҕинэ, бэйэтигэр табыгастаах буолуо. Манна ханнык нолуок тиһигин талыыттан, дохуотун сууматыттан саҕалаан, ороскуотун суоттааhыныгар тиийэ барыта киирэр.

Урбаан сайдан, үлэлээн киирэн бардаҕына, урбаанньыт үлэhиккэ наадыйар. Онуоха үлэһитигэр үлэлиир усулуобуйатын табыгастаахтык оҥороро ирдэнэр. Үчүгэй үлэhит урбааҥҥа дохуоту киллэрэр, онон ити өттүн үчүгэйдик толкуйдуур тоҕоостоох. Холобура, идэтийбит үлэһит кэнбиэринэн хамнаhын биэрэр тэрилтэҕэ уһаабат. Оттон үлэҕэ официальнайдык ылар, олорор усулуобуйаларын көрөр-хааччыйар тэрилтэ инникитин сайдар кэскиллээх.

«Ким информацияны билэр – ол кыайыылаах» диэччилэр. Онон бэйэ дьыалатын арыныан баҕалаах урбаанньыттарга, билиҥҥи олох сиэринэн, официальнай саайка киирэн, күннэтэ сибиэһэй иһитиннэриилэри http://portal.b14.ru/ сигэнэн ааҕар буолуҥ.

Сөбүлүүр дьарыккын талыахтааххын. Ким тугу ордук сатыырынан, ол өттүнэн биисинэс тэринэ сатыахтаах. Тоҕо диэтэр, үйэтигэр иистэнэн көрбөтөх уонна онно интэриэhэ суох буоллаҕына, хайдах үлүһүйэн үлэлиэй? Өскөтүн баҕа санаата күүстээх, саҥаны баһылыырга бэлэм, үөрэнэрин сөбүлүүр, дьулуурдаах, талыhыылаах буоллаҕына, үлэтэ тахсыылаах буолара чахчы.

УЛУУСКА СОҔОТОХ

Иккис кэпсэтээччим – урбаанньыт Иван Васильев. Кини мас эрбиир, маһы таҥастыыр. Бу дьыаланан Бороҕон сэлиэнньэтигэр 2008 сылтан дьарыктанар. Онон биисинэс эйгэтигэр добуочча уопуттаах киһи. Ол курдук, лафет, буруус, хаптаһын уонна да атын матырыйааллары сакааһынан бэлэмнээн, дьоҥҥо, тэрилтэлэргэ атыылыыр. Сыанатын маҕаһыыҥҥа атыыланар матырыйааллааҕар арыый чэпчэки гынар. Холобур, 1 куб хаптаһын 30 000 буоллаҕына, киниэнэ 28 000 солк.

Иван Кузьмич улуустааҕы биисинэс сайдыытын киинэ урбаанньыттарга болҕомто уурарыгар махтанар. Ити тэрилтэлиин ыкса үлэлэһэн, улуус дьаһалтатыттан урукку соҕотуопкалыыр ойуур пуунун, мас эрбииргэ диэн, сороҕун түүлэһэн, сороҕун бэйэтин аатыгар докумуоннатан ылбыт. Итиэннэ СӨ урбаанньыттарын өйүүр пуондатыттан чэпчэтиллибит 5 %-наах кирэдьииккэ киирэн, пуунун аттыгар кыһыннары-сайыннары үлэлииргэ 12*24-тээх улахан эбийиэги туттубут. Ол кирэдьиитин ыларыгар эмиэ улууска баар тустаах тэрилтэ салайааччыта Елена Кычкина докумуон оҥорсуутугар улахан өҥөлөөҕүн кэпсэтээччим бэлиэтиир. Онон урбаанньыттары өйүүр, ыйар-кэрдэр тэрилтэҕэ итэҕэйэрин уонна эрэнэрин биллэрэр. Чахчы даҕаны, бэйэ-бэйэбитин өйөһөн, өйдөһөн, итэҕэйсэн сылдьар буоллахпытына, үлэбит таһаарыылаах буолар.

Иван Кузьмич, кэнники саҥа тыыны эҕэрийэн, былаана киэҥ. Кини туттубут эбийиэгэ билиҥҥи кэмҥэ гараас буолан турар, быйыл өссө биир итинник чэпчэтиилээх кирэдьиитинэн пилораматын саҥардан, эбии евровагонка, шпунт оҥорорго 1,5 мөл. солкуобайдаах, 4 өрүттээх станок, 2 мөлүйүөннээх мас куурдар оборудование, хаптаһыны хаачыстыбалаахтык хайытан таһаарар элбэх эрбиилээх станок ылынар санаалаах. Билигин Уйбааҥҥа (бэйэтин инньэ дэнэр) кэмиттэн кэмигэр ортотунан 6-лыы киһи үлэлиир. Мантан саас мас охторуутугар тахсаары сылдьаллар.Сыаҕа үлэтигэр киирдэҕинэ, сыл төгүрүк үлэлиир дьону дуогабар түһэрсэн наймылаһыа. Итиэннэ нэһилиэнньэлиин эрэ буолбакка, маҕаһыыннары кытта үлэлэһэр былааннаах.

Сыллата мас охторуутугар ойуур хаһаайыстыбатыттан көҥүл ылаллар, дуогабар түһэрсэллэр. Уйбаан кэпсииринэн, маһы кэрдиигэ көҥүл ылыы сыллата уустугуран иһэр эбит. Кэрдэргэ QR-код кытта ирдэнэр буолбут, судаарыстыбаннай саайт нөҥүө аукцион ааһар буолбуттар. Оннук уустуктары ааһан,«лесбилет» диэн көҥүлү ылбыт киһинэн Саха Сиригэр билиҥҥи туругунан Уйбаан бастакы уонна соҕотох (!) буолар.

Маны ааһан Иван Кузьмич Уус Алдаҥҥа маһы соҕотуопкалаан оҥорон таһаарарынан дьарыктанар соҕотох урбаанньыт буолар. Бастаан саҕалыылларыгар син элбэх эбиттэр, ол гынан баран, пандемия саҕаланыаҕыттан биир дьарыктаахтара утуу-субуу үлэлэрин тохтоппуттар. Кэпсэтээччим этэринэн, дьоҥҥо хоруона хамсыга, пилорамалара эргэтэ, ойууртан маһы киллэрии кыаллыбата төрүөт буолбут буолуон сөп. Онон Уус Алдаҥҥа эрбэммит маһы баар-суох оҥорон таһаарааччыга сөбүлүүр дьыалатыгар ситиһиилэри баҕарыахха.

Уус Алдан улууһугар урбаан тэрилтэтин уонна урбаанньыт Иван Васильев холобурдарыгар сыһыаран эттэххэ, салайар уорган уонна бэйэ дьыалалаахтар икки ардыларыгар эрэл, итэҕэл, доҕордуу сыһыан баар буолан, үлэ тахсыылаах эбит.

Бэйэ дьыалатын тэринэн саҕалаабыт урбаанньыттар биисинэс киинигэр, урбаан пуондатыгар толлубакка сылдьыҥ, мунаарар боппуруостаргытын ыйытар буолуҥ. Кинилэр эһиэхэ сүбэһит-амаһыт, ыйааччы-кэрдээччи буолуохтара.