Экология

--Уус Алдан улууһа хайа боруодалаах элбэх сыллаах ирбэт тоҥ тарҕаммыт иэнигэр тэнийэн сытар. Ол хапталы «Геоквантум» лабораторияҕа дьарыктанар оҕолор аныгы ньымалары туһанан чинчийэллэр. Холобура, куйаартан түһэрэллэр (космическая съемка), ГЛОНАСС/GPS көмөтүнэн усталлар (аэрофотосъемка), геопорталлары уонна каарталары оҥороллор.

 Бу лабораториябытын сылы эргиччи үлэлэтэр соруктаахпыт. Оччоҕо биһиги эрэ оскуолабыт үөрэнээччилэрэ буолбака, Уус Алдан атын нэһилиэктэрин оҕолоро, учууталлара, төрөппүттэрэ кэлэн дьарыктаныа этилэр.

 Сүрүн сорукпут диэн, тулалыыр эйгэни сатаан чинчийэр, геоинформационнай технологиялары бырайыактыыр үлэлэригэр табыгастаахтык туһанар ыччаты уһуйан таһаарыы. Айар-научнай толкуйдарын сайыннарабыт, геопространственнай технологияны кытта билиһиннэрэбит, айылҕа көстүүлэрин информационнай технологиялар көмөлөрүнэн үөрэтэллэригэр туһаайабыт.

Биһиги оскуолабыт төрдүс сылын Париж куорат Сакле университетын геокреологтара Антуан Сежурнелыын, Кристоф Греньелиин, ону тэҥэ маннааҕы П.И.Мельников аатынан ирбэт тоҥу үөрэтэр институт научнай сотрудниктара Павел Яковлевич Константиновтыын уонна  Степан Иннокентьевич Ивановтуун.ыкса үлэлэһэр.

Бу сайын төһө да баһаардаах уонна дьаҥнаах буоллар, учуонайдарбытын кытта үлэбит бэркэ барда.

Бастакы күн Антуан уонна Кристоф VI-VIII кылаастарга "Парниковый эффект" диэн практикуму ыыппыттара. Оҕолор уопут оҥорон, сүрүн парниковай гаастары таһаарбыттара: уу паарын, углекислай гааһы, метаны уонна озону. Углекислай гаас уонна метан кутталлаахтарын быһаарбыттара. Тиэхиньикэ уонна бырамыысыланнас сайдан, бу гаастар салгыҥҥа бырыһыаннара үрдээбит, ол килиимэккэ куһаҕаннык дьайар.

Иккис күн онустар, уон бииристэр Кыччама алааһыгар баран, аһаҕас халлаан анныгар лабораторнай үлэни ыыттылар. Ол курдук, сорох уолаттар ирбэт тоҥ халыҥын мээрэйдээтилэр, сорохтор килэҥ муус хапталы хастылар.

Кыргыттар ол кэмҥэ почва сиигин уонна температуратын тэҥнээбиттэрэ. Ирбэт тоҥ төһө ирэн иһэрин диаграмма оҥорон көрдөрбүттэрэ.

Саҥаны, сонуну билиэн баҕалаах оҕолор сылайары аахсыбакка үлэлээбиттэрэ, интэриэһиргээн дьарыктаммытара. Ол онтон биһиги да астыммыппыт, учуонайдарбыт да үөрбүттэрэ.

Биһиги өссө Пущинскай судаарыстыбаннай естественнэй-научнай институт үлэһитэ Губин Станислав Викторовичтыын уонна наука Арассыыйатааҕы академиятын почвоведение физико-химическэй уонна биологическай проблемаларыгар научнай сотруднига Лупачев Алексей Владимировиһы кытта үлэлэһэбит. Кинилэр биһигини сири буурдаан, керн диэни ыларга үөрэппиттэрэ. Керн диэн сир кытаанах эттигин цилиндр курдук быһыылаах боруобата. Геологияҕа керн  диэн скважинаттан ылыллыбыт хайа боруодатын тооромоһо.

Биһиги 2 миэтэрэни буурдаан, керннары ылбыппыт. Хас биирдиитин хаартыскаҕа түһэрбиппит, полиэтиленовай мөһөөччүктэргэ укпуппут уонна анал дьааһыктарга уурталаабыппыт. Мантыкабытын Арассыыйа 15 научнай лабораториятыгар чинчийиигэ ыытабыт.

Станислав Викторович этэринэн, керн диэн сир историятын барытын кэпсиир таас летопись. Кинини үөрэтииттэн хостонор сир баайы көрдөөһүн саҕаланар. Оннук элбэх информацияны биэрэр.

Норуоттар икки ардыларынааҕы доҕордоһуубут, омук учуонайдарын кытта алтыһыыбыт үөрэнээччилэрбит наукаҕа эрэллээхтик хардыылыылларыгар тирэх буолар. Кинилэр салалталарынан хомуйбут матырйаалларыгар олоҕуран, чинчийэр үлэ оҥороллор, ону дакылаат гына суруйан, араас таһымнаах научнай-практическай кэмпириэнсийэлэргэ ситиһиилээхтик кытталлар. Бу бырайыакка кыттыһан, үөрэтэр инновационнай ньымалары сыыйа баһылыыбыт. Өссө салгыы сайыннаран, үлэбитин кэҥэтэн, дириҥ ис хоһоонноон иһиэхпит.