Экономика

ВЭФ-2022 сессияларын дьыалабыай бырагыраамата 6 араас хайысхаҕа араҕыста. Бырагыраамаҕа ыччаты кытары үлэ ураты болҕомтолоох буолара күүтүллэр. Маныаха анал «Молодежный ВЭФ» блок үлэлиэ. Блок иһинэн «Муравьев-Амурский – 2030» бырагыраама презентацията, маны сэргэ социальнай ситимнэри ырытыы, ыччат урбаанын, үп ырыынагын кэскилин, биисинэс үөрэхтээһин уонна да атын тиэмэлэргэ кэпсэтиилэр ыытылыахатра.

ВЭФ былаһааккатыгар 60-тан тахса дойдулартан ыалдьыттары, официальнай дэлэгээссийэлэри, инвестордары, урбаанньыттары күүтэллэр.

Үгэс быһыытынан түмүктүүр тэрээһининэн пленарнай мунньах буолуо. Манна дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин кыттыыны ылыа. 

«Уһук Илин бүттүүн сайдыытыгар Пуорум суолтата олус улахан. Сүрүн соруга – инвестордары интэриэһиргэтии уонна биисинэһи кытары ыкса үлэлэһиигэ дириҥ хорутуулаах үлэ торумнарын быһаарыы. Маныаха биисинэс саҥа тэрилтэлэри олохтууругар, үлэ миэстэлэрин тэрийэригэр көдьүүстээх өйөбүллэри ырытыы, Уһук Илин эрэгийиэн сайдыытын араас хайысхатын ырытыы ыытыллыа.  ВЭФ былаһаакката инвестордардары, биисинэс уонна былаас икки ардыларыгар кэпсэтии олохтуурга кыах биэриэ, сөбүлэҥнэргэ уонна хантараактарга илии баттаныа», – диэн РФ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ, Уһук Илин эрэгийиэҥҥэ РФ бэрэсидьиэнин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ, ВЭФ Тэрийэр бөлөҕүн бэрэссэдээтэлэ Юрий Трутнев эттэ.

330 млрд солкуобайга сөбүлэҥнэр илии баттанныахтара

Саха Сирэ ВЭФ-2022 тэрээһин чэрчитинэн 330 млрд солкуобай суумалаах 40 сөбүлэҥҥэ илии батаһара күүтүллэр. Сүрүннээн Аартыка уонна Уһук Илин сайдыытын Корпорациятын кытары сөбүлэҥнэр.

Өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин Министиэристибэтэ бэлэмнээбит сөбүлэҥнэрин туһунан миниистир Майя Данилова иһитиннэрдэ: «Бу барыта улахан бырайыактар буолаллар. Дьокуускай куоракка “Звездный” уонна  Lena Pillars кыбаарталлары, элбэх кыбартыыралаах дьиэлэри тутарга туһуламмыт улахан панеллары оҥоруунан дьарыктанар собуоту тутуу. 

Маны тэҥэ, Өрөспүүбүлүкэбит Аартыкатыгар түөрт ньиэп баазаларын тутууга концессионнай сөбүлэҥҥэ илии баттаһыыта былааннанар.

Дьокуускай куоракка адаптивнай комплекс тутуутугар эмиэ концессионнай сөбүлэҥҥэ илии баттаныа. Бу «ПроШколаны» кытары тэҥҥэ үлэлиир бырайыакпыт буолар. Бу саҥа сөбүлэҥҥэ олоҕуран 2025 сылга диэри сабыс саҥа 10 оскуола тутуллуо», — диэн кэпсээтэ.

Балаҕан ыйын 5 күнүгэр, Пуорум үлэтин маҥнайгы күнүгэр баабыры харыстыырга Норуоттар икки ардыларынааҕы II пуорум ыытылынна.

Туризмы сайыннарыыга саҥа көрүүлэр

«Национальнай конгресс-бюро» Ассоциация уонна Саха Сирин бырабыыталыстыбата бииргэ үлэлиир туһунан сөбүлэҥҥэ илии баттастылар. Докумуоҥҥа олоҕуран омук дойдуларын уонна Россия  партнердарын кытары уопут атастаһыыта, Саха Сиригэр аан дойду, Арассыыйа хабааннаах тэрээһиннэри ыытыы. Маныаха эрэгийиэн маркетинын сайыннарыы, атын дойдулартан интэриэһи тардыы күүһүрүө. Билиҥҥитэ Сахабыт Сирин Тымныы полюһунан, Өлүөнэ очуостарынан уонна да атын бреннэринэн билэллэр. Бу барыта тас туризмы сайыннарыыга олук буолар. Балары туһанан, тас дойдулартан атын эрэгийиэннэртэн туристар элбэтиигэ сорук турар.

Манна даҕатан эттэххэ, дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин балаҕан ыйын 6 күнүгэр Владивостокка ыытыллыбыт Судаарыстыбаннай сэбиэт президиумун профильнай  мунньаҕар Уһук Илин туризымын сайдыытын болҕомтоҕо ылары эттэ.

Бэрэсидьиэн Уһук Илин федеральнай уокурук туристарга анаан саҥа маршруттары элбэппитин бэлиэтээтэ. Инникитин хаачыстыбалаах, аныгылыы, удамыр сыаналаах туристарга анаммыт бородуукталары уонна өҥөлөрү тэрийиигэ, көдьүүстээх буолалларыгар, салаа сайдарыгар административнай мэһэйдэри аччатарга, инфраструктураны уонна логистиканы сайыннарыыга болҕомтотун уурда.

Маны тэҥэ инвестициялары элбэтии, анал үөрэхтээх каадырдары бэлэмнээһин, дойду иһинээҕи уонна тас туризмы сайыннарыы эмиэ ырытылынна.

Аартыканы сайыннарыыга ураты болҕомто

13 аартыка улууһугар, Уһук Илин сайдыытын министиэристибэтин өйөбүлүнэн, атыы-эргиэн логистическэй кииннэр оҥоһуллуохтара. Манна сыһыаннаах киин сессия  Владивостокка буолан ааста.

Күн бүгүн икки киин номнуо үлэҕэ киирэн турар. Ону таһынан биэһигэр тутуу саҕаланна. Сыл бүтүөр диэри түөрт киин бырайыактааһына ыытыллыа.  Бу үлэ хоту сиргэ таһаҕаһы тиэйии үлэтин сааһылыырга туһуланыа.

Поурумҥа хас бирдии тэрээһиҥҥэ уһаабыта 20-30 мүнүүтэ бэриллэр буоллаҕына. Хоту сиргэ таһаҕаһы тиэрдии боппуруоһа сытыытык турарынан, бу тэрээһиҥҥэ 1,5 чааһы анаатылар. Манна сокуон тула, сир-дойду уларыйыыларын, таһаҕаһы тиэрдии хас биирдии эрэгийиэҥҥэ тус туһунан таһымҥа олохтонуохтааҕын дьүүллэстилэр.

Дьүүллэһии олус сэргэхтик ааста. Саха Сирин өттүттэн Айсен Николаев үбүлээһин улаатыахтаах, сокуону эрэгийиэннэр уратыларын учуоттаан туран олоххо киирэрин ситиһиэхтээхпит, уонна хайаан даҕаны уу эрэ тырааныспарынан буолбакка, кыһыҥҥы суолунан эмиэ  таһаҕас таһылларын умнуо суохтааххыт диэн ыйда.

Өссө биир улахан кыһалҕа, Саха Сирин логистикатын уустугар сытар. Аартыка оройуоннарыгар таһаҕаһы үс сыл инниттэн ыыталлар. Онуоха сорох улуустарга Өлүөнэ өрүһүнэн илдьэргэ табыгаһа суоҕуттан, ыраах муора суолунан  эргитэн, ночоот  11 төгүл улаатар.

Николай Харитонов, Судаарыстыбаннай Дуума уһук уонна Аартыка сайдыытын  кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ этэринэн, бу боппуруос кинилэргэ хонтуруолга турар. Хоту таһаҕас таһыы уопсайа 3 мөлүйүөн киһини хабар. Уопсайа 3 мөлүйүөн туонна тиэрдиллиэхтээх, онтон 50 % Саха Сиригэр. Сокуон өттүгэр элбэх үлэ барыахтаах.

Муома улууһугар гибриднэй энергокомплекстары үлэҕэ киллэрдилэр

Пуорум иккис күнүгэр Муома оройуонун түөрт нэһилиэнньэлээх пуунугар гибриттэммит энергетическэй комплекстары үөрүүлээх быһыыга-майгыга үлэлэттилэр.

Эбийиэктэр толору үлэҕэ киириилэрэ сылын ахсын дизелинэн оттугу 980 туоннанан экэниэмийэлиэхтээх, бэйэтин ороскуотун саппыт кэмиттэн оттукка ороскуоту 30 бырыһыанынан аччатыахтаах.

Саха Сиригэр графен олуктаах үрдүк технологиялаах оҥорон таһаарыыны тэрийиэхтэрэ.

  Сөбүлэҥҥэ Ил Дархан Айсен Николаев уонна «Элемент» АО бэрэсидьиэнэ Илья Иванцов илии баттастылар. Кэскилигэр бырайыак суперконденсатордары оҥоророн таһаарыыны хаачыйыа, 500 мөл солкуобай инвестияция аҕалар кыахтаах, маны тэҥэ саҥа үлэ миэстэлэрэ оҥоһуллуохтара.

Бырамыысыланнаска -- ыччаты

Бырамыысыланнаһы сайыннарыы боппуруоһа пуорум биир өрүтэ буолла. Маныаха Саха Сирэ эмиэ элбэх көрүүлээх. Маныаха идэлээх дьону үлэҕэ сыһыарарга үлэ күүскэ, араас хайысханан барар. Билиҥҥитэ, статистика этэринэн, анал үөрэҕи бүтэрбит ыччаттар 66 бырыһыаннара идэлэринэн үлэлээбэттэр. Үлэҕэ ылыыга туһуламмыт саҥа бырайыактар номнуо түмүктээхтэр. Урут Саха Сирин олохтооҕо идэни уонна үлэ буларыгар хайаан даҕаны Дьокуускай куоракка кэлэн ыйы-ыйынан сүүрэр буоллаҕына, билигин саҥа сыһыарыы көмөтүнэн барыта кэтэхтэн буолуоҕа.  “Навахту14” бырайыак балтараа сыллааҕыта үлэтин саҕалаабыт эрээри, номнуо өрөспүүбүлүкэ иһигэр 1200-тэн тахса ычаты үлэннэн хааччыйда. Сыһыарыыга 30-ча хампаанньа кыттыста. Бу туһунан ВЭФ-2022 былаһааккатыгар иһитиннэрдилэр, бырайыагы сүрэхтээтилэр.  

Петр Чехордун, Навахту14.РФ бырайыак  салайааччыта кэпсииринэн

Биһиги бастаан туруоруммут сыалбыт-сорукпут диэн, Саха Сиригэр бу мэхэньиисиммитин кэтээн, бэлэмнээн көрөөһүн. Дойдубут салайааччыта Владимир Путин туруорбут сыалынан-соругунан - Уһук Илиҥҥэ уонна Аартыкаҕа киин эрэгийиэннэртэн үлэһиттэри уонна эдэр ыччаты хомуйан, күүскэ кимэн киирэн бырамыысыланнай хампаанньалары кытары үлэлэһэн, ону биэс-уон төгүл улаатыннарар былааннаахпыт.

Саха Сиригэр ГЛОНАСС сервистарыгар информационнай систиэмэлэри холбуохтара

Информационнай систиэмэлэр олоххо киирилэригэр Саха Сирэ биир маҥнайгынан уонна приоритеттаах эрэгийиэнинэн буолуо.

Ол курдук Саха Сирин информациялыыр-анаалыстыыр систиэмэлэрин ГЛОНАСС сервистэригэр холбуохтара. Бу туһунан ГЛОНАСС генеральнай дириэктэрэ Игорь Милашевскай Айсен Николаевы кытары көрсүһүүтүгэр эттэ.

Ыксаллаах быһыы-майгы уонна араас быһылааннар хоромньулара аччыырыгар, суох оҥорууга быһаарыныы, сөптөөх иһитиннэрии ыларга, тырааныспар систиэмэтигэр салайар биир кэлим платформа муодулларын даанайдарын толорууга интергация кыах биэриэ.

Милашевскай эбэн этэринэн, систиэмэни тыа хаһаайыстыбатыгар уонна геологоразведочнай үлэлэргэ туһаныахха сөп. Бу навигация, анал техника сырыытын бэлиэтээһиҥҥэ, дьоҕус авиацияҕа уонна да атын салааҕа туһата саарбахтаммат.

Айсен Николаев быһаарарынан, билигин Дьокуускайга биир кэлим тырааныспар ситимэ оҥоһуллар. Маны тэҥэ ыксаллаа быһыы-майгы эрэһиимэ биллэриллэр түгэнигэр оперативнай мониторинг систиэмэтэ үлэлиир. Онон олох-дьаһах араас хайысхатыгар ГЛОНАСС кытары үлэ ирдэнэр.

Пуорум элбэх салааны даҕайда

Ити курдук Саха Сирин дэлэгээссийэтэ бу күннэргэ экэниэмикэ сайдыытыгар улахан кэпсэтиилэри ыыта сылдьар. Хоту сиргэ таһаҕаһы таһыы боппуруостарыгар, гибриднэй станция киллэрии, Монголияны кытары инникитин атыыга-эргиэҥҥэ тэҥҥэ үлэлэһэр туһунан  уонна да атын киэҥ өрүттээх үлэлэри ыыттылар.