Култуура

Бу туһунан тыйаатыр дириэктэрэ Александр Иванович Алексеев кэпсээтэ.

Репертуар сонун испэктээктэринэн кэҥиир

- Саха Сирэ аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэ буолбута 100 сыла буоларынан, айар үлэбит былааннара киэҥ-куоҥ. Ол чэрчитинэн репертуарбытыгар киирэр испэктээктэри бэлэмнии сылдьабыт. Ол курдук, харантыын, пандемия кэмигэр тыйаатыр үлэтин куйаар ситиминэн тохтоппокко ыыта турбута.  Хааччаҕынан сибээстээн көрөөччүлэрбит 50-75% эрэ сылдьар этилэр. Оттон билигин кулун тутар ыйтан 100% көрөөччүнү QR кода суох киллэрэргэ көҥүллээтилэр.

   Бу 2022 сылга үктэнэн баран, саҥа  «Оскар уонна Эдьиий Роза» испэктээк сүрэхтэниитэ кулун тутар 3 күнүгэр буолла. Испэктээк француз биллэр кылаассык суруйааччыта Эрик-Эмманюэль Шмитт суруйбут романыгар олоҕурар. Маны  талааннаах режиссер  Антон Ботаков туруорда. Дьон-сэргэ сонун туруорууну сөбүлээн: "Өссө хаһан эмэ көстөрө, хатыланара буоллар", -- диэн баҕа санааларын биллэрбиттэрин иһин, биһиги ону ылынан, кулун тутар 30 күнүгэр, каникул кэмигэр, Ф.И.Авдеева аатынан Оҕо дыбарыаһыгар  «Оскар уонна Эдьиий Роза» уонна  “Луохтуур Айболит», маны таһынан кулун тутар 20, 31 күннэригэр Жатайга испэктээктэрбитин көрдөрөбүт.  

--

Өссө биир улахан айымньынан буолар – «Саха омук биһигэ». Бу испэктээги биһиги быйыл күһүн таһаараары былаанныыбыт. Туруорааччы режиссёрунан  Дария Петровна Григорьева буолар. Үҥкүүтүн туруоруохтара: Юрий Михайлович Фёдоров, Людмила Семёновна Антипина, Долаана Чындаевна Федотова. Муусукатын Илья Петухов айан суруйар. Испэктээктэрбитин куорат иһинэн эрэ буолбакка, улуустарынан эмиэ көрдөрүөхпүт. Ол курдук, Бүлүү бөлөх, Орто Халыма, илин эҥээр уонна Ленскэй, Алдан, Нерюнгри улуустарынан гастроллары тэрийэн ыытыахпыт.

САХА ХАНТАН ХААННААХ ОМУГУЙ?

2022 сыл Арассыыйа  норуоттарын култууратын үйэлээх баайын сылынан биллэриллибитэ. Онно сибээстээн муус устар бүтүүтэ дойдубут киин куораттарынан гастрольга бараары сылдьабыт. Бу гастроль РОСКОНЦЕРТ диэн тэрилтэ өйөбүлүнэн ыытыллар.Ол курдук, «Олоҥхо дойдутун алгыһа» диэн киэҥ бырагыраамалаах кэнсиэринэн ыам ыйыгар Москуба таһынааҕы Зеленоград, Серпухов куораттарга уонна Санкт-Петербург таһынааҕы Пушкин куоракка, Понтоннай, Металлострой диэн бөһүөлэктэринэн сылдьыахпыт..

Муус устар 28 күнүгэр Москубатааҕы ыччат академическай тыйаатырыгар  «Үрүҥ Күн Айыы оҕолоро» диэн испэктээги көрдөрүөхпүт.

Бу испэктээк муусукатын Арассыыйа композитордарын Сойууһун бэрэссэдээтэлэ, Арассыыйа уонна Татарстан норуодунай артыыһа  Рашид Калимуллин суруйбута. Үҥкүүтүн РФ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Татарстан норуодунай артыыһа Георгий Ковтун туруорбута. Көстүүмнэрин уонна декорациятын таҥан, Санкт-Петербург худуоһунньуга Олег Иванович Молчанов айан таһаарбыта. «Үрүҥ Күн Айыы оҕолоро» сүрүн ис хоһооно – сахалар хантан хааннаах омуктар буоларбытыгар хоруйу көрдөөһүн. Испэктээк консультанынан историческай наукалар дуоктара, ХИФУ бэрэпиэссэрэ, тюрколог Анатолий Игнатьевич Гоголев буолла. Былыргы үйэҕэ сахалар төрүттэрэ Алтай түүрдэрин кытта түөлбэлээн олорбуттара. Аҕа ууһунан арахсыы кэмэ буолан, олохсуйар сир көрдөөн, Өлүөнэ эбэнэн устан кэлэн,  дьэ, манна  олохсуйаллар.  

Номоҕу С.А. Зверев-Кыыл Уолун аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үҥкүүтүн национальнай тыйаатырын литературнай-драматическай чааһын салайааччыта Вера Николаевна Черноградская өссө чопчулаан кэпсиир.

“Үрүҥ Күн Айыы оҕолоро» испэктээк научнай консультана, бэрэпиэссэр Анатолий Игнатьевич Гоголев буолар. Кини биһиэхэ сахалар хантан хааннаах, кимтэн кииннээх омук буоларбытын туһунан номоҕу кэпсээбитэ.

Сахалар этногенезтарын туһунан бэйэтин версиятын сырдаппыта.  Кини этэринэн, учуонай Л.Гумилев Алтай түүрдэрэ бөрөттөн төрүттээхтэр диэн суруйбут. Этнобалекка кэпсэнэринэн, Үрүҥ Күн  Айыы таҥара тыһы бөрөнү  айар. Кинини Таас Тимир диэн хорсун, хоодуот баһылык таптыыр. Тимир Уол диэн уол оҕо төрүүр.  Кинилэр биистэрин иһигэр Удаҕан дьахтар соҕотох Айыы Куо кыыһынаан олоророллор. Ол кыыһы Тимир Уол таптыыр. Эдэр дьон: "Бииргэ ыал буолан олоруохпут", -- диэн мэктиэ тылларын бэйэ-бэйэлэригэр этэллэр. Оттон чугастааҕы биискэ Хара Хаан диэн сэриилээх ойуун баар. Бу ойуун Хара Суор диэн соҕотох уоллаах. Бу уол эмиэ Айыы Куону таптыыр. Ол иһин Тимир Уол уонна Хара Суор бэйэ-бэйэлэригэр өстөөх буолаллар. Хара Хаан сэриитэ сотору-сотору Үрүҥ Ойуун бииһигэр саба түһэр буолан, кинилэр сир көрдүү барарга күһэллэллэр. Ол саҕана улуу сут-кураан саҕаланар.  Инньэ гынан хоту диэки айанныыллар. Орто Өлүөнэҕэ тохтууллар. Кинилэри олохтоох омуктар эйэҕэстик көрсөллөр. Инньэ гынан бултаах-алтаах, балыктаах хочону сөбүлээннэр, сылгыларын-ынахтарын көһөрөн олохсуйаллар. Маны «Орто Өлүөнэҕэ улуу көһүү» диэн ааттыыллар.  

Опера тыйаатырыгар – эбии Марк Жирков аатын

--Быйыл саха бастакы идэтийбит композитора Марк Николаевич Жирков төрөөбүтэ 130 сылынан биир дойдулаахтара, бүлүүлэр, Марк Жирков суруйбут муусукатыгар «Сыгый Кырынаастыыр» операны туруораары сылдьаллар. Маныаха Бүлүү улууһун дьаһалтата Үҥкүү тыйаатырын кытта бииргэ үлэлэһэргэ дуогабар түһэристэ. Муусукатын Үҥкүү тыйаатырын оркестра сүрүн дирижера Николай Петров салайыытынан оркестр оонньуоҕа. Бүлүүттэн нэһилиэк араас идэлээх, ырыаҕа-тойукка дьоҕурдаах олохтоохторо кыттыахтара. Онтон үҥкүүлэрин тыйаатыр уус-уран салайааччыта Светлана Бессонова туруорар. Биһиги  артыыстарбыт уонна Н.Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педагогическай кэллиэс  устудьуоннара үҥкүүлүөхтэрэ.

«Сыгый Кырынаастыыр» муус устар 10 күнүгэр Бүлүүгэ М.Н. Жирков аатынан Култуура дыбарыаһыгар уонна муус устар 13 күнүгэр  Суорун Омоллоон аатынан  Опера уонна балет тыйаатырыгар көрдөрүллэр. Ол кэннэ Москубаҕа П.И. Чайковскай аатынан консерватория маалай саалатыгар муус устар 27 күнүгэр, операттан быһа тардан, солистар оркестр доҕуһуолунан улахан кэнсиэри көрдөрөллөрө былааҥҥа турар.

2022 сыл кулун тутар 15 күнүгэр Национальнай бибилэтиэкэ историческай саалатыгар «Саха сирин идэлээх мусукаалынай ускуустубатын, үөрэҕин төрүттэниитигэр уонна сайыннарыытыгар Марк Николаевич Жирков оруола» диэн "төгүрүк остуол" буолан ааста.

Бу тэрээһиҥҥэ Бүлүү улууһун баһылыга Сергей Николаевич Винокуров, ускуустубаны үөрэтээччи Татьяна Владимировна Павлова-Борисова, композитор Кирилл Афанасьевич Герасимов, СӨ уонна РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Аиза Петровна Решетникова, М.Н. Жирков аатынан Дьокуускайдааҕы муусука кэллиэһин преподавателэ Зоя Иннокентьевна Кириллина, мелодист Владимир Петрович Индигирскэй, С.А. Зверев-Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү национальнай тыйаатырын сүрүн дирижёра Николай Павлович Петров, испэктээк туруорааччы режиссёра Прокопий Дмитриевич Неустроев, М.Н. Жирков аатынан Бүлүүтээҕи оҕо ускуустубатын оскуолатын дириэктэрэ Анастасия Александровна Николаева кыттыыны ыллылар.

"Төгүрүк остуол" түмүгүнэн Резолюция ылылынна. Онно араас сонун этиилэр киирдилэр. Ол курдук, Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет  тыйаатыра эбии Марк Жирков аатын сүгэригэр этии киирдэ. Ону таһынан "Марк Жирков муусукатын киһи барыта истэрин курдук, QR кодунан аһыллар муусукалаах саайт оҥоруохха" диэн баҕа санаа этилиннэ. Уонна, биллэн турар, «Сыгый Кырынаастыыр» операны туруораллара  М.Н. Жирков аатын үйэтитиигэ улахан хардыы буоларын бэлиэтээтилэр. 

Ураты суолталаах эбийиэк буолуохтаах

Арассыыйа норуоттарын култууратын үйэлээх баайын сыла биллэриллэн, С.А. Зверев-Кыыл Уолун аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үҥкүүтүн тыйаатырын ураты суолталанар эбийиэктэр ахсааннарыгар киллэрэргэ-аһарарга үлэ бара турар. Итиннэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Антонина Афанасьевна Григорьева күүскэ үлэлэһэ сылдьар.

.2021 сыл ахсынньы 12 күнүгэр Антонина Афанасьевналыын көрсөн, С.А.Зверев-Кыыл Уолун аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үҥкүүтүн тыйаатырыгар СӨ ураты суолталанар эбийиэк уонна СӨ култууратын национальнай баайа-дуола диэн статустары иҥэрии боппуруоһун дьүүллэспиппит. Ол онно Антонина Афанасьевна: «Үҥкүү тыйаатырын уруккуттан билэбин-көрөбүн. Саха норуотун үҥкүүтэ, ырыата-тойуга баар буолуохтаах. Онон тыйаатыр бэйэтэ туһунан дьиэлэниэхтээх-уоттаныахтаах уонна ураты суолталанар эбийиэк диэҥҥэ киириэхтээх» – диэн эппитэ. Үҥкүү, ырыа-тойук даҕаны сотуллан хаалара сатаммат. Үҥкүү нэһилиэстибэтэ эмиэ баар буолуохтаах, үйэтийиэхтээх.

Үҥкүү тыйаатыра, Украинаҕа буола турар байыаннай операция саллааттарын өйөөн, Бүтүн Арассыыйатааҕы флешмобка кытынна.