Все новости

Арассыыйа 15 субъегыттан 400 киһи кытынна, ону таһынан тыһыынчаттан тахса киһи онлайн холбонно.

Дойдубут үрдүнэн нэһилиэнньэ ахсаанын элбэтиини Бэрэсидьиэн Владимир Путин национальнай приоритет быһыытынан этэн турар.

«Кэмпириэнсийэҕэ көрүллэр боппуруостар кыһалҕалара сылын ахсын сытыырхайан иһэр, онон былаас уорганнарын, эспиэрдэр, учуонайдар уонна уопсастыбаннай диэйэтэллэр интэриэстэрин тардар. Ил Дархан Айсен Николаев 2022 сылы Ийэ сылынан биллэрбитэ. Быйыл төрөөбүт оҕолорго 100 тыһыынча суумалаах хапытаалы анаата. Ааспыт нэдиэлэҕэ оҕо иитэр дьиэ кэргэннэргэ бэриллэр төлөбүр сууматын улаатыннарар туһунан СӨ сокуона ылылынна», –– СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Балабкина эттэ уонна Саха Сиригэр төрөөһүн ахсаана Уһук Илиҥҥэ маҥнайгы күөҥҥэ сылдьарын, Арассыыйа үрдүнэн сэттис миэстэҕэ турарын бэлиэтээтэ.

Кэмпириэнсийэ чэрчитинэн алта панельнай сиэссийэ ыытылынна, социальнай хантараактары туһаммыт норуот маастардарын быыстапката, хоту экстремальнай тымныыга үлэлииргэ уонна харысхаллаах буоларга аныгы технологиялар презентационнай былаһааккалара үлэлээтэ. Маны тэҥэ исписэлиистэр араас ис хоһоонноох сэминээрдэргэ кытыннылар.

Аҕам саастаахтарга ураты болҕомтону

Биир улахан тэрээһининэн «Ожидаемая продолжительность жизни: за активное долголетие» панельнай сиэссийэ буолла. Мунньаҕы кырдьаҕастарга уонна инбэлииттэргэ туһуламмыт «Старость в радость» аһымал пуонда бырайыактыыр офиһын салайааччыта Андрей Кагитин иилээн-саҕалаан ыытта.

Сугулааҥҥа аҕам саастаахтар олохторун уһатыы ньымаларын, доруобуйа харыстабылын уонна социальнай көрүү-истии бииргэ үлэлиир систиэмэлэрин тэрийиини, маныаха туһуламмыт араас бырайыактары ырыттылар.

Мэдиссиинэ наукаларын доцена, СӨ Доруобуйа харыстабылыгар министиэристибэтин ыстаат таһынан сүрүн гериатра, Өрөспүүбүлүкэ 3-с № клиническэй балыыһатын кылаабынай бырааһа Ольга Татаринова Саха Сиригэр саастаах көлүөнэ медико-демографическай көрдөрүүлэрин иһитиннэрдэ. Ол курдук, 1959 сыллааҕыны кытары тэҥнээтэххэ, 60-рыттан үөһэ саастаахтар ахсааннара 4,9 төгүл элбээбит. 1959 сыллаахха 31,2 тыһ. киһи (оччотооҕу нэһилиэнньэ уопсай ахсааныттан 6,4%) эбит буоллаҕына, билигин 153,6 тыһыынчаҕа (15,5 %) тэҥнэспит.

Хомойуох иһин, коронавирус дьаҥа туран, аҕам саастаахтар олохтон туорууллара элбээбит. 2017 сылга 7852 киһи суох буолбут эбит буоллаҕына, 2021 с. - 10540.

Саха Сирэ урут уруккуттан уһун үйэлээхтэринэн биллэр. Билиҥҥи туругунан ол көрдөрүүбүт лаппа аччаабыт. Холобура, 1959 сыллаахха 100 саастарын ааспыттар 158 эбит буоллахтарына, пенсионнай пуонда дааннайынан, күн бүгүн 13 эрэ кырдьаҕас баара бэлиэтэнэр. 90 саастарыгар үктэммиттэр – 1787, 60-рыттан үөһэ саастаахтар – 153610. Онон билигин биһиги көрдөрүүбүт Арассыыйа атын эрэгийиэннэрин кытары тэҥнэспит.

Манна даҕатан эттэххэ, өрөспүүбүлүкэ саамай уһун үйэлээҕэ Варвара Константиновна Семенникова (Дьяконова) 117 хаарыгар үктэнэн баран, 2007 сыллаахха сырдык тыына быстыбыт эбит. Кини хара өлүөр диэри ыраах айаннарга кытары сылдьара эбитэ үһү.

Эмтиир эйгэ уонна социальнай харалта бииргэ

Социальнай көрүүгэ-истиигэ аныгылыы мэдиссиинэ технологияларын туһаныы туһунан Александр Розанов иһитиннэрдэ. Кини Арассыыйа геронтологическай научнай-клиническэй киинин эрэгийиэннэр сайдыыларыгар уонна федеральнай бырайыактарыгар дириэктэрин көмөлөһөөччүтэ. 2019 сылтан үлэлиир “Демография” национальнай бырайыак “Аҕам саастаах көлүөнэ” хайысхатыгар тохтоото. Ол курдук, саастаах дьоммутугар уонна инбэлииттэргэ уһун болдьохтоох көрүү-истии систиэмэтэ олоххо киирэн эрэрин билиһиннэрдэ. Саха Сиригэр уонна Амурскай уобаласка ыраахтан мониторинныыр ураты уопут баар эбит. Ол иһин хас биирдии кырдьаҕас социальнайдар хонтуруолларыгар сылдьар. Манан сиэттэрэн, мэдиссиинэ уонна социальнай сулууспа ыкса үлэлииллэрин тохтоппотторугар, сыһыаннаһыыларын күүһүрдэллэригэр ыҥырда.

17 млрд солкуобай ирдэнэр

«Старость в радость» аһымал пуонда бырайыактыыр офиһын салайааччыта Андрей Кагитин саҥа өйөбүл систиэмэтэ үлэлээтэҕинэ, олоххо киллэрэрэ ырычааҕын толкуйдааһын, атын киһи көмөтүгэр наадыйар инбэлииттэри уонна кырдьаҕастары булуу, биэдэмистибэлэр бэйэ-бэйэлэрин кытары үлэлэрин ситимин тобулуу боппуруостара үөскүүрүн санатта. Уһун болдьоххо көрүү-истии систиэмэтэ кырдьаҕастар олохторун уһатыан сөбүн, олохторун тупсарарын кэпсээтэ. Бу тиһиги көҕүлээһин 2018 сылтан саҕаламмыт. Бастаан 6 эрэгийиэн хабыллыбыт, билигин номнуо 34  эрэгийиэн пилотнай бырайыакка баар. Маны тэҥэ 5 эрэгийиэн бэйэтэ үлэлэһэр.

Ыам ыйын 25 күнүгэр Судаарыстыбаннай Сэбиэт мунньаҕар дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин бырайыактар олоххо киириилэрин үрдүктүк сыаналаабыт эрээри, биирдиилээн муниципальнай оройуоннары эрэ хабарын кэҥэтэргэ туһаайбыт. Оттон бу, дьиҥэ, олус туһалаах бырайыак эбээт! Кыамматтарга дьиэлэригэр көмө, күнүскү кэмҥэ аралдьытыы, көрүү-харайыы оскуолаларын үлэлэтии, прокат пууннарын тэрийии. Онон 2023 сылга 34 пилотнай эрэгийиэнтэн 5-гэр типовой моделынан үлэ барыахтаах.

Билигин бу ханнык эрэгийиэннэр буолалларыгар Үп министиэристибэтин кытары кэпсэтиилэр бараллар. Бырайыактар олоххо киирэллэригэр 17 млрд. солкуобай ирдэнэр.

Эрэгийиэннэр уопуттара

Кырдьаҕастарга сыһыан төрдүттэн уларыйыахтааҕын туһунан мунньахха этилиннэ. Маныаха туһуламмыт бырайыактар Арассыыйа таһымыгар ыытыллаллар, федеральнай уорганнартан пилотнай бырайыак быһыытынан үбүлэнэллэр. Уһун болдьохтоох көрүү систиэмэтин уопутун туһунан Амурскай уобалас, Бурятия, Татарстан өрөспүүбүлүкэлэрин бэрэстэбиитэллэрэ кэпсээтилэр.

Кинилэр көрүүгэ наадыйар кырдьаҕастары эрдэ бэйэлэрэ булаллар. Күнүскү кэмҥэ аһатан, аралдьытан, наадыйалларын булан-талан биэрэллэр эбит.

Маныаха араас хабааннаах үлэ ыытыллар. Скрининговай үөрэтиилэри ыыталлар, хас биирдии кырдьаҕаһы хабарга кыһаллаллар. Ол эбэтэр киһи ыалдьан, балыыһаҕа киириэр диэри, эрдэтинэ кинини бэйэтин булан кэпсэтэн, доруобуйатын чэбдигирдэригэр үлэ барар. Хас биирдиилэригэр тус былаан олохтонор. Онно кырдьаҕас тугунан аһыырыгар, дьиэ кэргэн сыһыана, үлэтэ-хамнаһа – барыта учуоттанан, эрдэттэн көмөлөһөн саҕалыыллар.

Бырайыактарга кыттарга бэлэммит

Панельнай сиэссийэ кэмигэр Ил Түмэн дьокутаата Мария Христофорова Саха Сиригэр саастаах дьону араҥаччылыырга туһуламмыт сокуоннары кытары билиһиннэрдэ.

- Бүгүҥҥү күҥҥэ РФ Конституциятыттан саҕалаан, Федеральнай сокуоннарга, Гражданскай кодекска сокуон сүнньэ баарын көрөбүт. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 2015 сыллаахха гражданнарга социальнай көрүү-харайыы туһунан сокуон ылыллыбыта. Ол эрэн, сокуону оҥорон таһаарыыны олох тэтимэ куоһаран иһэр. 2020 сыллаахха Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин бирикээһигэр олоҕуран, социальнай өҥөлөр испииһэктэрэ бигэргэтиллибитэ. Ол кэмтэн икки эрэ сыл ааста эрээри, бүгүн мин истибиппинэн, каадырдары бэлэмнииргэ улахан кыһалҕа турбут. Бу ураты бэлэмнээх дьон буолуохтаахтар.

Мин «Старость в радость» пуондаҕа махталбын биллэрбэтэхпинэ табыллыбат. Кинилэр быйыл Бүлүү оройуонугар 11 көрөөччүгэ (сиделка) үбүнэн көмөлөстүлэр, онон 20 пациент көмө ылар кыахтанна. Бу, биллэн турар, олус бэрт. Социальнай өҥөлөрү толорор тэрилтэ кэмиэрчэскэйэ суох. Билигин кинилэр бэйэлэрин үптэригэр көрөөччүлэр отчуоттарын толороллор. Маннык поставщик баар буолбута үөрдэр. Министиэристибэ бэрэстэбиитэллэрэ түргэнник дьаһаммыттара хайҕаллаах.

Мин 2018 сыллаахха Набережнай быыбардыыр уокуруктан Ил Түмэн дьокутаата буолбуппар, түөлбэм олохтоохторо бэтэрээннэргэ анаан интэриэһинэн кулууптары тэрийэргэ көрдөспүттэрэ. Онуоха Көхтөөх уһун үйэлэнии киинин тэрийэргэ идиэйэ киирбитэ. Ол эрэн, онно мэдиссиинэ өҥөлөрө тиийбэттэрэ биллибитэ, маныаха бэтэрээннэр бу хайысхаҕа  болҕомто уурарга эппиттэрэ. Биһиги уһуннук толкуйдаан баран, кэтэх мэдиссиинэ килииникэтин кытары судаарыстыбаннай-чааһынай партнердаһыы быһыытынан бииргэ үлэлэһэллэригэр көрдөспүппүт. 2019 сыллаахха социальнай көҕүлээһининэн үлэ саҕаламмыта, оттон 2020 сылтан тустаах министиэристибэттэн социальнай өҥө оҥоруутугар субсидия ылар кыахтаммыттара.

Мария Христофорова кэмпириэнсийэ маҥнайгы күнүгэр Ил Түмэҥҥэ ыытыллыбыт мунньахха кэтэх килииникэ социальнай өҥөлөрүн үбүлээһин боппуруоһун көтөхпүтүн кэпсээтэ. Ол курдук, Көхтөөх уһун үйэлэнии киинигэр аска анаан күҥҥэ биир киһиэхэ 82 солкуобай эрэ көрүллэр эбит. «Эһиги бары бэркэ өйдүүгүт, 82 солкуобайга билиҥҥи кэмҥэ толору иҥэмтэлээх аһылыгынан хааччыллыбаккын. Маныаха партнерство баар эрэ буолан, кэтэх килииникэ бэйэтин үбүттэн бу бырайыакка кыттыһар, онон пациеннар тоттук аһыыллар Мин бу киин үлэтин кэтиибин уонна инникитин эрэгийиэн уһун болдьохтоох көрүү систиэмэтигэр киирэн, эбии үбүлэнэр кыах баар буолуо диэн эрэнэбин», - диэн эттэ.

Норуот дьокутаата бэлиэтээбитинэн, кинини ВЭБ.РФ.ДВ үлэҕэ уопута олус интэриэһиргэппит. «Мин санаабар, кинилэр хас даҕаны эрэгийиэҥҥэ саҥа бырагыраамалар олоххо киирэллэригэр тирэх буолбут буолуохтаахтар», - диэтэ. Итини тэҥэ, актыыбынай уһун үйэлэнии пилотнай бырайыагар эрэгийиэн кыттарга бэлэмин эттэ.

Хабыллыбатарбыт даҕаны

Сахабыт Сирэ пилотнай бырайыакка хабыллыбытаҕа. Ол да буоллар, үлэ номнуо саҕаламмыт. Ол туһунан Өрөспүүбүлүкэтээҕи социальнай көрүү-истии комплекснай киинин дириэктэрэ, Дьокуускай куорат дьокутаата, СӨ Социальнай үлэһиттэрин идэлээх сойууһун бэрэссэдээтэлэ Наталья Пахомова сырдатта. Кини бэлиэтээбитинэн, Саха Сиригэр 169 тыһыынчаттан тахса үлэлиир сааһыттан тахсыбыт дьон олорор. Бу уопсай нэһилиэнньэ ахсаанын 17,3%-ыгар тэҥнэһэр.

--Саастаах дьоммутугар Үһүс саас оскуолата үлэлиир. 2021 сылга онно 977 дьарык ыытыллыбыта, ол иһигэр үөрэтэр куурустарга -- 5587, чэбдигирдэр куруһуоктарга -- 12360, айар мастарыскыайдарга -- 8804, иистэнэр, киэргэтэр уһуйааннарга -- 4005, маассабай тэрээһиннэргэ 7178 – барыта 37 тыһыынчаттан тахса киһи кыттыбыта.

Аны туран, кырдьаҕастар дьарыктаах буолууларын билэргэ араас ыйытынньыктары ыыталлар. Ол түмүгүнэн уопсайа түөрт категорияҕа араараллар: бэйэлэрин урукку сирдэригэр үлэлии сылдьааччылар, атын идэҕэ көһөн үлэлээччилэр, волонтердааччылар уонна үлэлээбэттэр. Маныаха үлэлээбэттэр элбэх психологическай ыарахаттары көрсөллөрө биллибит. Саамай долгутар боппуруостара – олоххо сыаллара суох буолуу. Бу туһунан 100 киһиттэн 78-һа этэр. Иэдээн буолбатах дуо? Маннык дьону эрдэттэн булан, дьарыктаан, олоххо тардыһыыларын күүһүрдэр сорук турар. Онон аҕам саастаах дьоҥҥо болҕомто улаатан, үлэ формата тосту уларыйар кэмэ уолдьаспыт. Маныаха уопсастыба, былаас, социальнай структуралар биир сомоҕо буолан үлэлиир тустаахтар.

***

Панельнай сиэссийэ түмүгэр Андрей Кагитин эттэ: «Сокуону оҥорор уорганнар, толорор былаас, уопсастыбаннай, кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэлэр, бу уларыйыыларга кыахтарын ууран туран көмөлөһүөн баҕалаахтар сомоҕолостохторуна эрэ тугу эмэ уларытар, бары бииргэ эрэ үлэлээн, аҕам саастаахтар дьоллоохтук, толору хааччыллыылаахтык уонна куттала суохтук олороллорун ситиһиэхпит”, — диэн.