Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Арассыыйаҕа олорор норуоттар төрөөбүт тылларын саамай симэлиппит, туох да диэбит иһин, сэбиэскэй былаас. Оннук биир охсуулаах дьаһалынан 1964 сыллаахха РСФСР Үөрэҕин министиэристибэтин бирикээһэ этэ.

Арассыыйаҕа олорор норуоттар төрөөбүт тылларын саамай симэлиппит, туох да диэбит иһин, сэбиэскэй былаас. Оннук биир охсуулаах дьаһалынан 1964 сыллаахха РСФСР Үөрэҕин министиэристибэтин бирикээһэ этэ.

 Ол докумуоҥҥа национальнай оскуолаларга үөрэх маҥнайгы кылаастан нууччалыы барыахтааҕын туһунан этиллэрэ. Төрөөбүт тылы биридимиэт эрэ быһыытынан үөрэтии көҥүллэнэрэ. Дьолго, сахалар оччотооҕу миниистирбит Николай Иванович Шарин, ырааҕы көрөр мындыр толкуйдаах салайааччы буолан, тыл сүттэ да омук эстэрин санаан, Татарстаан миниистирэ М.И. Махмутовы, Башкирия миниистирэ Ф.Х. Мустафинаны кытта сүбэлэһэн баран, “билигин тута нууччалыы үөрэтэн саҕалаатахпытына, тыа сирин оҕолоро өйдүөхтэрэ суоҕа, бырагырааматтан хаалыахтара” диэн сылтахтанан, “Особый учебный план татарской, башкирской, якутской школ» диэн туспа былаан бигэргэтиллэрин ситиспиттэрэ.

whatsapp image 2020 12 03 at 16.25.49 e1607047120127 1

  • Н.И.Шарин

Дьэ, ити эрэ иһин биһиги тылбытын букатын сүтэрэр суорума суолтан быыһаммыппыт. Онтон 90-с сылларга Национальнай оскуолалары саҥардан сайыннарыы кэнсиэпсийэтэ ылыллан, тылбыт уостаары гыммыт эрчимигэр күүс эбэн, күөдьүтэн биэрэн, сахалыы саҥабыт саҥа үйэҕэ дорҕоонноохтук дуораһыйар кэрэ кэскилэ түстэммитэ.

 Ол эрээри бу кэнники 10 сылга, аан ситим ааттаахтык ааҥнаан, Интэриниэт илимигэр ыччаппыт балыктыы хаптаран, ютубунан, инстаграмынан, тиктогунан, о.д.а. социальнай ситимнэринэн үлүһүйэн, тыыннаах кэпсэтииттэн тэйэн, виртуальнай эйгэ угаайытыгар умсугуйан, төрөөбүт тылын умна быһыытыйан эрэр...

asian kids play games on their smartphones 42128 589

Сап саҕаттан салҕанан кэлбит саха омук барахсан түҥ былыргыттан сыа-сым курдук тутан аҕалбыт үйэлээх баайын – тылын, култууратын, үгэһин, дьэ, сайдыылаах олоххо кэлэн баран, биһиги, аныгы сахалар, суох оҥорон кэбиһэрбит кыһыылаах да, кыбыстыылаах даҕаны.

 Ол иһин ити ыарыылаах боппуруоһу кыһалҕа оҥостон, бу былдьаһыктаах быыһык кэмҥэ сахабыт тылын өрүһүйэр уонна өйүүр сыалтан, норуоппут инники дьылҕатын туһугар долгуйар ыччат сомоҕолоһон, “ҺӨҔҮҤ” диэн хайысханы “Саха Сирин култуурата” уопсастыбаннай хамсааһын иһинэн көҕүлээбиттэрэ. 

67djFZPPMs 1

 Итини барытын сүрүннээччи киһинэн Национальнай бибилэтиэкэ үлэһитэ Татьяна Хомоксонова буолар. Кини РФ Бэрэсидьиэнин уонна  СӨ Ил Дарханын граннарыгар кыайан, ол үбүнэн быйыл икки улахан бырайыагы олоххо киллэрдилэр. 

a96a3548 1c32 44c3 a9da 262bef468ea9

  • Татьяна Павлова хореограф-режиссер Изабелла Егоровалыын

Бастатан туран, атын тыллаах омук буоларбытын бэлиэтиир дьиҥ сахалыы “Ү”,“Ө”, “Һ”, “Ҕ”, “Ҥ” буукубаларбытын арт-эбийиэк гына оҥорторон,  бу бырайыагы өйүүр Национальнай бибилэтиэкэ олбуорун иһигэр туруордулар.

fYr5b5JEgG

“Тоҕо эмиэ ол көстүбэт сиргэ саһыардыгыт?”— диир буоллаххытына, мин саныахпар, бу эмиэ суолталаах курдук. Сахалар киин сиртэн тэйиччи ойдом олорбут буоламмыт, ол-бу дьалхааҥҥа улаханнык оҕустарбакка, бэйэбит тылбытын, култуурабытын бу күҥҥэ диэри тутан кэллэхпит дии. Билигин да ааһар албастарга абылатан, аһара арыллан биэрбэккэ, бүөм соҕустук бүччүмнүк сылдьарбыт ордук буолуо этэ. Ол бэйэбитин харыстанан, көмүскэнэн. Ону туоһулурдуу уонна таайтарардыы,  сурукпут-бичикпит бу кэрэһитэ кистэнэн турарга дылы...  

3624aa05 3531 4693 a5ad ef2eff26acc1

  • Александра Неустроева

--“ҺӨҔҮҤ” арт-эбийиэги оҥорор туһунан толкуй Татьяналаах биһиэхэ Алтаайга сырыттахпытына киирбитэ. Холобура, Болгарияҕа Кириллица түмэлэ диэн баар дии. Онно  алпаабыт буукубата барыта мусуой тиэргэнигэр кэчигирээн турар. Ол курдук оҥорор баҕа күөдьүйбүтэ. Эскииһин Анна Саввина, Людмила Федорова уонна мин буолан ойуулаабыппыт. Онно “Саха Сирин култуурата” бөлөхпүтүгэр баар Елизавета Мигалкина, Анастасия Кулаковская, Сардаана Сыромятникова уо.д.а: “Өксөкүлээх “Оттоку олук алгыһын” тылларыттан киллэриэххэ”, -- диэн сүбэлээбиттэрэ. Дьэ, итинник бары куолаан айан таһаарбыппыт. Оҥоруутун рекламнай тэрилтэлээх уус табаарыспыт Роман Терентьевкэ сакаастаабыппыт, -- диэн сэһэргиир “ҺӨҔҮҤ” түмсүү тутаах киһитэ Александра Неустроева, устудьуоннары художественнай училищеҕа, Аартыка институтугар, ускуустуба оскуолатыгар уһуйар преподаватель.

2b2d8057 0d90 40bc ad89 dc0452df520c

Буукубалары ҺӨҔҮҤ диэн бэрээдэгинэн сааһылаан уурбуттара да кэрэхсэбиллээх. Чахчыта да, маннык аҕыйах ахсааннаах норуот бачча баай тыллаахпытын, сүдү олоҥхолоохпутун, алгыстан саҕаламмыт литэрэтиилээхпитин сөҕүөххэ эрэ сөп.

8725b799 4b08 4b18 b4a7 ba73eabc15f4

  • Василий Камшилин уруһуйа

Аны иккис улахан тэрээһиннэрэ ахсынньы 1 күнүттэн саҕаланна. Ол курдук, бу сайынтан биллэриллибит “ҺӨҔҮҤ: саха тыла – худуоһунньук хараҕынан”  күрэскэ киирбит 32 оҥоһук быыстапката SMART-бибилэтиэкэҕэ аһылынна.

25728a39 eb35 4447 8ae4 90addc8de1db

Дьэ, манна саха тылын эҥинэ бэйэлээхтик дьүһүйбүт инсталляциялары, хатыламмат хартыыналары, симэхтэри-киэргэллэри, о.д.а. сонун экспонаттары  көрүөххүт.

0a2de0d3 2de9 404c bc44 9f87a0ac4222

Холобура, Екатерина Шапошникова  холустаҕа уруһуйдаабыт  “Хаар түстэ” ойуутун-бичигин бу курдук быһаарар:   “Булчут кыыл-сүөл хаарга хаалларбыт суолларын айылҕа илдьитэ курдук ылынан ааҕар уонна онтон элбэҕи билэр: хаһан бүтэһик хаастар көппүттэрин, аар тайҕа бу хара тыатыгар төһө көтөр-сүүрэр баарын, олор хайа диэки сылдьалларын, о.д.а. Көтөр суолларынан латыынныы суруллубут бу түрдьэ кумааҕы саха алпаабытын оҥорбут, быйыл төрөөбүтэ 130 сылын туолбут Сэмэн Ноҕуруодапка ананар”.

40783c07 93bd 4872 89ce dbba46804c72

Саамай ыраах сиртэн кыттааччы – Мария Захарова. Кини Мексикаҕа олорор, оҕолорго аналлаах сахалыы халандаары оҥорон ыыппыт.

fdb0259f 18ab 46be bebc 735772f5d444

Анна Саввина ийэ тылбытын баараҕай Аал Луук (Кудук) маһы кытта тэҥнээбит.

e28fb18e 4bab 4bcf 93d4 02d0211282d8

Наталья Намын, Марианна Малардырова, Христина Докторова дьэс алтантан, тирииттэн, мастан, таастартан “Өбүгэ дорҕоонноох симэҕин” оҥорбуттар.

de136c86 d8f3 4c1c a1ee ddd5a2e2321a

Эдита Степанова эһэтэ биир да тоһоҕото суох оҥорбут мас олоппоһун киһи олоҕун кытта дьүөрэлии көрбүт. Чахчыта да, элбэҕи ааспыт, күн-дьыл тургутууларын туораабыт бу олох мас "олох" диэн тыл икки суолтатын кэрэһилиир: 1. Олох – сиденье 2. Олох - жизнь.

7d34dbe9 5343 424c 94e5 9046d77bc1d7

Көрүдүөр уһугар быыс курдук лиэнтэлэри түһэрбиттэр. Бу – “Дьыбар” инсталляция. “Тымныы киһиэхэ араас толкуйдары үөскэтэр, санаалары саҕар, оҥорон көрөр дьоҕурун уһугуннарар аналлаах”, -- диир ааптар Наталья Христофорова.

679276ff 3c90 4169 904c 75bb10fd525a

Людмила Федорова “Айылҕа дорҕоонноро” дьүһүйүүтэ, кырдьык, “Һ”, “Ҥ” буукубаларга майгынныыллар буолбаат?

e6e75dfc 53d7 44ce 8a91 0bda72fc5cdf

Аппликация уонна быысыпка ньымаларынан “Мин тылым” панно.  Айта Морсуева, Катя Кузнецова, Лена Рожина.

deef24f0 ab96 4bad be44 0ad9695f570b

Былыргы олох-дьаһах, киэргэл-симэх, тутуу-кутуу көстүүлэрин үйэтиппит хаартыскалартан Эрсан Мордовской саха алпаабытын таҥан таһаарбыт. “Буукубаларым, сахалар бэйэбит курдук, хомоҕой тыллаахтар, хорсун майгылаахтар, дьоһун бэйэлээхтэр”, - диэн быһаарар.

26ffe1cf 1d58 4f5d 81f6 9d159918a45a

SMART-бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ “Үйэ-арт” диэн түмсүүлээхтэр эбит. Олор хос оҥорбуттар. Онно киирэн, оруҥҥун булунан, Николай Неустроев “Ээ, Сахаада!” диэн хоһоонун истэҕин уонна сиэркилэҕэ бэйэҥ ис дьиҥҥин көрөн, төрүккүн-төрдүгүн, хантан хааннааххын саныыгын. Иннигэр сытар пазл чаастарын хомуйан, хоһоон тылларын таһаараҕын -- ол аата ыһыллаары гыммыт сахалыы өйгүн-санааҕын түмэҕин.

5d5b2d9a d074 4d0f 85ba 03022e28b6b3

Ыччат ортотугар олоҥхону тарҕатар Анастасия Алексееваны худуоһунньук Катя Суржанинова уратытык дьүһүйбүт: өбүгэлэрбит удьуор утумнарын тутан, ол утаҕы Интэриниэт үйэтин аан ситимигэр тиэрдибит гына.  

Чэ, ити курдук араас санаалары саҕар бэртээхэй быыстапка үөрүүлээх аһыллыытыгар 100-тэн тахса киһи сырытта. SMART-бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ Маайа Беленкова уонна Роза Ксенофонтова иилээн-саҕалаан ыыттылар.

fcaa03ea 1317 4d59 bf94 d85b4e42d0c9

Тэрээһин Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү национальнай тыйаатырын артыыстарын толоруутугар (туруорааччы - Изабелла Егорова)  “Иэйии” перфомансынан саҕаланна.

20f44749 4520 4c8d b48b 3b4827c6f58f

Чахчыта да, бу сиргэ айыллар барыта: кэпсээн, испэктээк, оҕо, таптал, баараҕай тутуу, сиэдэрэй симэх... – иэйииттэн саҕыллар. Бу да быыстапка оннук айар-тутар баҕаттан, төрөөбүт тылбытыгар болҕомто уурулларын ситиһэр соруктан тэрилиннэҕэ эбээт.  

Дьоро киэһэҕэ “ҺӨҔҮҤ” түмсүүнү өйөөбүт Инновация сайдыытын пуондатыттан Савина Алексеева кэлэн эҕэрдэлээтэ.

f1273e74 9e0d 422d b3e9 ce75583d68aa

Кини бу “Саха Сирин култуурата” уопсастыбаннай хамсааһыны кытта алтыһыаҕыттан ыла сахалыы кута уһуктубутун, үс  сыллааҕыта икки тылы сатаан холбоон саҥарбат бэйэтэ билигин сахалыы тыл этэр кыахтаммытын кэпсээбитин бары долгуйа иһиттибит. Бу буоллаҕа эбээт – күннэтэ сахалыы эйгэни олохтуурга түбүгүрүү түмүгүн  туоһута.  

Айыы кыһатын үөрэнээччилэрэ, учууталлара Александра Попова-Долгуура уһуйуутунан, ийэ тылбыт туһунан хоһоону аахтылар.

10994c95 e962 45ff af2d 1937d5a288b1

Ити кэмҥэ худуоһунньук Мира Аргунова  хартыынатын ситэрэн уруһуйдаата – эмиэ сонун дьүһүйүү.

a645fb5b 1a2f 4af5 a1fc bc659260238a 1

Бүдүмүк өйбүтүн түгэҕэр саспыт бэлиэлэри бу баар чахчыга буларга сорунар “Архетип” айар бөлөх аатыттан Баттаахаптар төрүт дорҕооммутун кырыымпаҕа лыҥкынаттылар, хомуска дьүрүһүттүлэр.

6c5b8ae6 feb4 4afa af76 475f32753a3b

Онтон сахаҕа барыбытыгар баар ийэ кылыһахпытын уһугуннарар дьарыгы оҥорторбуттарыгар, дьикти турукка киирэн, ол долгунугар сылдьан, быыстапканы сэргии көрдүбүт.

b5a03189 4efa 470e a8c7 ca41ccab6e7a

  • Хаарчаана Баппаҕай оҥоһуга

Бу быыстапка ахсынньы 30 күнүгэр диэри туруо. Ити кэм иһигэр кэрэхсэбиллээх көрсүһүүлэр, интэриэһинэй лиэксийэлэр ыытыллыахтара. Бырагырааматын билиһиннэрдэххэ маннык:

Ахсынньы 3 күнэ, субуота

14.00 ч. Тыйаатыр быыһа тугу кистиирий? Тыйаатыр уонна киинэ худуоһунньуга Екатерина Шапошниковалыын сэһэргэһии.  

15.00 ч. Киһини миэстэ киэргэтэр? Худуоһунньукка эйгэ сабыдыалын туһунан лиэксийэни искусствовед Айталина Мучина ааҕар.

Ахсынньы 10 күнэ, субуота

14.00 ч.  Худуоһунньук кэпсиир... Быыстапка кыттыылаахтара Эдита Степанова, Василий Камшилин, Екатерина Суржанинова, Александра Неустроева, Мира Аргунова, Анна Саввина  экскурсия ыытыахтара.

Ахсынньы 18 күнэ, баскыһыанньа

14.00 ч.  «Архетип» айар бөлөхтүүн аһаҕас кэпсэтии.

15.00 ч. Тыл туһунан тыл. Билиҥҥи кэм поэттарын кытта хоһоон дьоро киэһэтэ.

Ахсынньы 29 күнэ, чэппиэр

17.00 ч. Быыстапка сабыллыыта. Наҕараадалааһын. 

40e669fc 957f 4ac7 b7c3 24784b2c9296

Туох эрэ туһалааҕы тобуларга, үйэлээҕи үксэтэргэ, төрүт култуурабытын сөргүтэргэ уонна тарҕатарга сыралаһар ыччаппыт эһиэхэ анаан бэлэмнээбит быыстапкатын Дьокуускай куорат Ларионов уулуссатын 12а аадырыһыгар турар SMART –бибилэтиэкэҕэ  кэлэн көрүҥ, сэргээҥ, санааҕытын үллэстэн, сурукта суруйуҥ уонна ону анал дьааһыкка уган, бырайыак кыттыылааҕа буолуҥ!

  • 8
  • 1
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Уопсастыба

Аартыка күнүнэн!

Бүгүн, кулун тутар 19 күнүгэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Аартыка күнэ. Ил Түмэн аатыттан…
19.03.24 11:57