Общество

Онон муус устар 14 күнүгэр Уопсастыбаннай палаата аактабай саалатыгар «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр мас соҕотуопкатын сайыннарыы кыһалҕалара уонна кэскилэ» диэн тиэмэҕэ былааһы кытта норуот аһаҕас кэпсэтиитэ тэрилиннэ.

Афанасий Алексеев, СӨ Уопсастыбаннай палаататын экэниэмикэ, бырамыысыланнас, урбаан, корпоративнай-социальнай эппиэтинэс сайдыытыгар хамыыһыйа бэрэссэдээтээлэ:

- Ойуур ирбэт тоҥу сабар. Мас кэрдилиннэҕинэ, ирбэт тоҥ ирэр. Онон өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо халбаҥнаабат бигэ санаалаахпыт: Амма өрүс үөһээ тардыытыгар маһы кэрдиини утарабыт!

Сахамин Афанасьев, СӨ Ил Түмэнин сир сыһыаннаһыытыгар, айылҕа ресурсатыгар, экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ (16:00 атын мунньахха барар буолан, эрдэ тыл этэн баран барда):

- Айылҕа харыстабылын актыбыыстара: «Амма маһын кэрдимэҥ! Амманы харыстыаҕыҥ!» -- диэн этэллэр. Мин эмиэ Амма үөһээ тардыытыгар маһы бүтүннүү кэрдэри утарабын. Ол эрээри Саха Сирин олохтоохторун бутуйан муннарыахпын баҕарбаппын, кырдьыгы хайдах баарынан этиэм.

Амма, Алдан улуустарыгар ойууру бүтүннүү кэрдэллэр дуу, биитэр мас соҕотуопката оҥоһуллар дуу? Мас соҕотуопката – сокуоннай хайысха. Бырайыактаах уонна экспертизалаах буолар. Экология, ойуур, уу кодексаларын тутуһан оҥоһуллар.

Мас соҕотуопката – нэһилиэнньэни уонна биисинэһи маһынан хааччыйар ньыма. Ис тутула дьэҥкэтик өйдөнөр. Мас соҕотуопката оҥоһуллуон иннинэ ойууру быһаарыы бырассыаһын ааһыахтаах. Лесоводтар тайҕанан сылдьан, хас биирдии маһы ааҕаллар, учуоттууллар, ол эбэтэр таксациялыыллар. Бу үлэ түмүгүнэн Рослесинфорг ойуур учаастактарын атыыга бэлэмниир. Ойууру быһаарыы...

Мустубут дьон Сахамин Миланович тылын ситэри эттэрбэккэ, ойуур учаастактарын атыытын утарарын биллэрэн айдаардылар. Ыһыы-хаһыы уҕарыйбытын кэннэ, Сахамин Афанасьев салгыыр:

- Мас соҕотуопкатын быраабылатын уларытыахпытын баҕарар буоллахпытына, көҕүлүүр бөлөҕү тэрийэн, федеральнай сокуоҥҥа көннөрүүлэри киллэриэххэ наада. Маннык көннөрүүлэрэ суох мас соҕотуопкатын быраабылатын кыайан көтүрбэппит.

 Евгений Перфильев, СӨ Экологияҕа, айылҕа баайын туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирин эбээһинэһин толорооччу:

  - Бүгүҥҥү бэбиэскэбит туох диэний? Ким өйдүүрүй?

  Саалаттан дьон хоруйдуур:

  - Алдан...

    - Амма...

   Евгений Перфильев:

  - Ким да өйдөөбөт эбит. Биһиги бэбиэскэбит: «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр мас соҕотуопкатын сайыннарыы кыһалҕалара уонна кэскилэ». Онон ити тиэмэҕэ ыйытыылаах буоллаххытына ыйытыҥ. Мин эппиэттииргэ бэлэммин.

   Саалаттан ыйыталлар:

     - Эн салайар тэрилтэҥ экология министиэристибэтэ дэнэр. Ол аата экологияны харыстыахтааххыт. Маһы кэрдэллэрин сокуон таһымыгар бобуохтааххыт. Онон мин ыйытабын: эһиги министиэристибэҕит Амма өрүс кытылыгар маһы кэрдэллэрин өйүүр дуу,  утарар дуу?

    - Дьиҥэр, чопчу эттэххэ, онно маһы кэрдии буолбакка, мас соҕотуопката былааннанар. Ойуур диэн чөлүгэр түһэр ресурс. Быраабыла барыта тутуһулуннаҕына, саҥаттан үүнэр. Биһиги тэрилтэбит СӨ Экологияҕа, айылҕа баайын туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ диэн. Ааппытыгар да ыйылла сылдьар – айылҕа баайын туһаныы диэн. Киһи аймах олорорун тухары айылҕа отун-маһын, быйаҥын, көтөрөрүн-сүүрэрин туһанан кэлбитэ.

   Степан Сутаков, «Амманы көмүскүөххэ» уопсастыбаннай хамсааһын бэрэстэбиитэлэ:

-Амма маһын кэрдэн эрэллэрин бастаан 2020 сыл олунньутугар истибиппит. Онно тута хамсааһыммытын тэрийбиппит. Оччолорго Сахамин Миланович миниистир этэ. Кинилиин кэпсэтэрбэр: “Ити боппуруоһу суутунан быһаарыахпыт”, -- диэбитэ. Ону итэҕэйэммит, туруулаһыыбытын арыый уҕарытан кэбиспиппит. Онтон былырыын ахсынньы 8 күнүгэр Иркутскайтан кэлэн, 375 единица тиэхиньикэлэрин кэккэлэтэн кэбистилэр. Сөтүөлүүр да сирбит суох буолбут. Саха Сиригэр суос-соҕотох чөл өрүс хаалла. Билигин биһиги бүтэһик кэрдиискэ кэллибит. Манна кыайтардахпытына – Аммабытын быыһаабаппыт. Онон Амма төрдүгэр Алдаҥҥа биир да маһы кэртэрбэт гына Саха Сирин дьоно бука бары турунуоҕуҥ, Амманы быыһыаҕыҥ!

    Софья Александрова, «Амма улууһа» муниципальнай оройуон дьокутааттарын Сэбиэтин оройуоннааҕы бэрэссэдээтэлэ:

  - 2020 сыллаахха Амма үөһээ тардыытыгар мас кэрдэр үлэ барыахтааҕын истэн баран, Ил Дархан Айсен Николаевка маны тохтотор туһунан официальнай суругу суруйбуппут. Айсен Сергеевич биһигини өйөөн, бу үлэни тохтоппута. Онтон ол сыл бүтүүтүгэр ити үлэ сөргүтүллэн эрэрин билбиппит. Биһиги ойуур сокуонун уларытарга сүүрэ-көтө сылдьабыт. Онон “ким да хамнаммат, кыһаллыбат” диир сыыһа. Бу ыарахан туруулаһыы дьыалатыгар элбэх киһи үлэлэһэ сылдьар. Оттон манна мустубут дьон ыһыытыы олороргут оннугар биһиэхэ көмөлөһүө этигит. Бу аан дойду бүтүннүүтүн кыһалҕата. Бу кыһалҕаны бары бииргэ үлэлэһэн быһаарыахха.

  Дмитрий Наумов, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, суруйааччы:

 - Биһиги ойууру эрэ буолбакка, Амма өрүһү эмиэ көмүскүөхтээхпит. Штыров бэрэсидьиэн эрдэҕинэ, мин: “Амма өрүһү бүтүннүү айылҕа харыстанар балаһата гыныахха”, -- диэн этии киллэрэ сылдьыбытым. Аны туран, бу сирдэр хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар олохсуйар төрүт сирдэрэ буолар. Ону официальнай таһымҥа кинилэргэ сыһыаран бигэргэттэххэ, сирбит-уоппут, оппут-маспыт эбии көмүскэллэниэ этэ. Бу сиргэ маһы кэрдии айылҕаҕа буортутун дакаастыыр научнай чинчийии эмиэ оҥоруохха наада. Онон сокуоҥҥа тирэхтэ булунуоҕуҥ.

   Айыл Дьулурҕа, уопсастыбанньык:

   - Мин Амма өрүскэ төрөөбүтүм. Оҕо сылдьан мэлдьи бу өрүскэ сөтүөлүүр этим. Маһы тоҕо кэрдэллэрий? Тымныы буолан кэрдэллэр. Ону умнумуоҕуҥ. Киин ититиитэ суох дьиэ олус элбэх. “Бырабыыталыстыба баһаарга умайбатах маһы кэрдэн бүтэрээри гынар”, -- диирбит сөбө суох. Чунуобунньуктары буруйдаан бүтүөххэ. Боппуруоһу барытын бииргэ быһаарыахха. Биһиги былаастарбытын абааһы көрдөхпүтүнэ, тойотторбутун өстөөх оҥоһуннахпытына – ыраатыахпыт суоҕа. Мин маннык мунньахтарга салайааччыларбыт үтүө түмүктэрин истиэхпин баҕарабын. Биһиги кинилэри мэлдьи үөҕэ сырыттахпытына, туох да түмүгү истиэхпит суоҕа. Чунуобунньуктары доҕор оҥостуохха. Ыччаппытын бырамыысыланнаска үлэлэтиэххэ. Биһиги айылҕаҕа буортуну аҕалыахпыт диэн куттанаммыт бырамыысыланнаска кыттыбаппыт. Балаһыанньаны уларытар туһугар бэйэбит бырамыысыланнаска баар буолуохтаахпыт. Кэлии үлэһиттэр айылҕабытыгар кэрээнэ суохтук сыһыаннаһаллар, оттон бэйэбит дьоммут арыый харыстабыллаах буолуо этилэр.

Элбэх тыл этилиннэ. Үтүөлээх эколог Любовь Киприянова «Ангара» уонна «Вудлэнд24» Уус Кукка (Иркутскай уобаласка) ойууру кэрдибиттэрин түмүгэр Өлүөнэ уута уолбутун бэлиэтээтэ, онтон сылтаан былырыын Дьокуускай водозабора туолбатаҕын, сөптөөх ууну хаайбатахтарын санатта. Кини үчүгэй түмүгү ылбыт бырайыак ситэ көрүллүбэтэҕин тоһоҕолоон эттэ: “Ити балаһаҕа баар ураты харыстанар уулаах сирдэр, Кыһыл кинигэҕэ киирбит харамайдар, көтөр-сүүрэр, айылҕа пааматынньыктарын, онон түөлбэлээн олорор аҕыйах ахсааннаах омуктар тустарынан сибидиэнньэ киирбэтэх. Хаттаан көрүөхтэрин уонна итини куоһур оҥостон тохтотуохтарын наада”, -- диэтэ.

Биллэр бэлиитик Михаил Санников бу боппуруоска аан дойду болҕомтотун тардар уолдьаспытын эттэ. Лесовод Саргылаана Аммосова өрөспүүбүлүкэҕэ ойуур пуондата 255 млн гектар иэннээҕин бэлиэтээн туран: “Мантан аҥаара тыытыллыбат, “резерв” диэн категорияҕа сылдьар, онно 20 сыл устата ким да, туох да үлэни ыыппат, маһы кэрдибэт”, – диэн быһаарда.  

«Ангара» уонна «Вудлэнд24» уопсайа 231 тыһ. га сири түүлэспиттэр. Сылга 350 тыһ. кубометр маһы соҕотуопкалыыр соруктаахтар.

  --Өйдөөн кэбиһиҥ: бу хампаанньалар ураты харыстанар сирдэргэ кэрдибэттэр. Рослесхоз тыа туһаҕа тахсарын биһириир. Мас үйэлээх буолбатах, кэминэн кууран-хатан охтор, оччоҕо баһаар турар. Онон аҥаардас утарылаһа, баһааҕырда сатаабакка, биир тылы булан, орто сүнньүн көрөн, сөптөөхтүк дьаһаныаххайыҥ, -- диэтэ экология миниистирэ.

Түмүккэ тыл «ВУДЛЭНД24» уонна «Ангара» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэлэр дириэктэрэ  Максим Белобородовка бэрилиннэ:

   - Мас соҕотуопката саҕалана да илигинэ биһиги хампаанньаларбыт дьон хаҕыс сыһыанын көрсөн эрэллэр. Бүгүн мин өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар, удьуор уус общиналарыгар, уопсастыбынньыктарга туһаайан этиэхпин баҕарабын: биһиги хампаанньаларбыт бастыҥ соруктара – үлэни табыгастаахтык ыытыы. Ол аата, эдэр мастары кэрдибэппит. Сиппит, куурбут эрэ маһы кэрдэбит. Инньэ гынан, баһаар кутталын намтатабыт. Ойуур баһаарын умуруорары суол суоҕа харгыстааччы. Биһиги суолу уонна атын инфраструктураны тутан, ойууру баһаартан өссө төгүл харыстыахпыт. Тэрилтэлэрбит ойуур уонна уу кодексаларынан салайтараллар. Экология ирдэбилин барытын тутуһаллар. Соҕотуопкаҕа нэһилиэнньэҕэ элбэх үлэ миэстэтэ көстүөҕэ. Биһиги нолуок төлүүр буоллахпытына, өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ тупсуоҕа. Эрбэммит мас үксэ Саха Сирин иһинэн атыыланыа. Атын эрэгийиэннэртэн ылардааҕар, бэйэ киэнин чэпчэки сыанаҕа ылар ордук. Мас соҕотуопкатын лесничество наар кэтии сылдьар буолуоҕа. Учаастагы 49 сылга арендаҕа ылабыт. Ити бириэмэ иһигэр ойуур чөлүгэр түһүөҕэ.

Икки тэрилтэ мас соҕотуопкатыгар бэлэмнэнэр үлэни ыытар сиригэр, Уус Алдан улууһугар, эко актыбыыстар бараары былаанныыллар.

Ону таһынан, Афанасий Алексеев этэринэн, дьүүллэһии кэмигэр киирбит этиилэр Саха Сирин Уопсастыбаннай палаататын резолюциятыгар киирэн, былаас тустаах федеральнай уорганнарыгар тириэрдиллиэхтэрэ.

Хаартыскалар Интэриниэт ситимиттэн.