Общество

Дьиэ кэргэн норуоттар икки ардыларынааҕы күнүн көрсө, ыраах хоту Абый улууһун Абый нэһилиэгин олохтоохторо Марина Михайловна Оконешникова уонна Василий Петрович Ядрихинскай дьиэ кэргэннэрин билиһиннэрэбит.

Сэттэ кыталык эдьиийдээх Эрик

Марина уонна Василий 2005 сыллаахха холбоспуттар. Эдэр ыал сылы сыллата 8 оҕоломмуттар. Улахан кыыс Элеонора онуска, Эмма тохсуска, Снежана алтыска, Света бэһискэ, Эвелина төрдүскэ, Татьяна бастакы кылааска үөрэнэллэр. Икки кыралар -- Эльмира уонна Эрик--дьыссаат дьоно. Эрик дьиэ кэргэҥҥэ соҕотох уол оҕо буолан, кырачаан да буоллар, аҕатын көмөлөһөөччүтэ.

Элбэх оҕолоох эдэр ийэ Марина Михайловна СӨ «Ийэ албан аата» II, III истиэпэннээх бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта.

Кини оҕо ураты дьоҕурун таба көрөн, ону сайыннаран, сөптөөх хайысхаҕа салайан, үлэнэн иитэн,олоххо бэлэмнээх дьону иитэргэ сүрүн болҕомтотун уурар.

«Оҕо туох интэриэстээх, хайдах майгылаах-сигилилээх киһи буолара оонньууруттан улахан тутулуктаах. Ону кэтээн көрөн, хайдах киһи буолуон быһаарыахха сөп», «Саха оҕотун батыһыннара сылдьан көрдөрөн, ыйан-кэрдэн сүбэлээн,көмөлөһөн үөрэтэр, үлэҕэ сыһыарар» диэн этиилэри кытта Марина Михайловна толору сөбүлэһэр. Кырдьык, оҕону кыратыттан идэҕэ туһаайар ордук.Ол курдук, улахан кыргыттар имигэстэрин көрөн, үҥкүү куруһуогар, спорка биэрбиттэр. Ситиһиилэрэ да үөрдэр. Волейбол, баскетбол улуустааҕы күрэхтэһиилэригэр кытталлар. Аны асчыттара диэн туох да ааттаах. Сир астыылларын сөбүлүүллэр. Күһүн буолла да,аймахтарын кытары тыаҕа тахсан, хоту сир дьэдьэнин -- морошканы – кыайа-хото хомуйаллар. Отону, хаптаҕаһы, сугуну барыанньалаан, сороҕун тоҥорон,кыһыҥҥа хаһааналлар.

“Норуоту норуот оҥоруохпутун баҕарар буоллахпытына, үлэҕэ сыстаҕас,үлэттэн саллыбат, төрөөбүт дойдутун дьонун-сэргэтин таптыыр, ытыктыыр ыччаты иитэн таһаарыахтаахпыт”, -- диир алаһа дьиэ хаһаайката. Ол иһин кыра-улахан диэн араарбакка, бары дьиэ ис-тас үлэтин үллэстэн толороллорун ирдиир. Сайынын ирбэт тоҥноох хоту сиригэр оҕуруот олордон, ону оҕолуу бүөбэйдээн, тэпилииссэлэрин маһынан оттон, түбүк бөҕөнөн үүнүүнү ылаллар.

Иитии кистэлэҥэ

Аҕа дьиэ кэргэн олоҕор баһылык буолара мѳккүһүллүбэт кырдьык, былыр-былыргыттан олохсуйбут үгэс. Баһылык буолуудиэндурда-хахха буолуу, ѳй-санаа, күүс-күдэх эбинии, оҕо уйата сойботун, кута-сүрэ куоппатын туһугар олоҕу анааһын. 

Василий Петрович көмүс илиилээх уус буолан,дьиэҕэ туттуллар малы-салыбэйэтэ оҥорор, нэһилиэк олохтоохторугар тэлэбиисэр, төлөпүөн өрөмүөннээн абырыыр. Маныаха саппаас чаастарын куораттан үлэһэн атыылаһар. Оттон сакаас тохтоло суох киирэ турар.

 Соҕотох кырачаан уола Эрик аҕатын билиҥҥиттэн батыһа сылдьан, илии-атах буолар, тугу гынарын көрөн үөрэнэр. Оттон кыһынын булка сылдьар, хотугу киһи сиэринэн, балыктаан дьонун күндүлүүр. Саас буолла да,Ядрихинскайдар дьиэ кэргэнинэн күстэхтии бараллар.

Марина Михайловна оҕо дьоҕурун арыйар кистэлэҥнэрин үллэстэр:

--Киэһэ ахсын хабылыктыыллар, хаамыскалыыллар. Саха омук олус мындыр толкуйдаах буоллаҕа. Остуол бу оонньуулара көрдөххө боростуой эрээри, бары өттүнэн дьарыктыыр. Бастатан туран,болҕомтолоох буоларга. Ааҕарга-суоттуурга үөрэнэллэр, оскуолаҕа киириэхтэрин инниттэн көҕүрэтэр-эбэр буолаллар.Тарбахха баар “мелкай моториканы” сайыннарар – ол чуолкайдык саҥарарга туһалаах. Туттууҥда түргэтиир. Ордук бу кыыс оҕоҕо абыраллаах. Кыыс оҕо алаһа дьиэ хаһаайката буолар аналлаах. Онон сып-сап барытын хомуйа-бэрийэ, оҥоро-толоро сылдьара ирдэнэр. Аны туран, өбүгэбит бу оонньууларатулуурдаах буоларга, биир сиргэ таба олорорго, бэйэни кыана тутаргаэмиэтуһалаах.

Оҕону иитиигэ биир кистэлэҥ –аһаҕастык кэпсэтии. Бэйэм үс оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ күн сирин көрбүтүм. Наһаа элбэх да буолбатарбыт, олус иллээх, үлэни өрө тутар, улахан дьоҥҥо ытыктабыллаах сыһыаннаах гына иитиллибиппит. Ийэм биһигини кытары араас тиэмэлэргэ кэпсэтэрэ. Кыыс аналыттан саҕалаан, аан дойду бэлиитикэтигэр тиийэ. Ол даҕаны иһин буолуо, мин эмиэ оҕолорбун кытары аһаҕастык кэпсэтэргэ үөрэтэбин. Билиҥҥитэ миигиттэн кистэлэҥнэрэ, эппэккэ мучумааннанар боппуруостарасуохха дылы. Киһи киһиэхэ сыһыанын, уол уонна кыыс доҕордоһууларын туһунан, уопсайынан, улаатан эрэр оҕолору долгутар тиэмэлэри сэҥээрэллэр. Бэйэм эмиэ үөрүүбүн-хомолтобун, күннээҕи кыһалҕалары кинилэргэ этэбин, онуоха туох санаалаахтарын ыйытабын, сүбэ көрдүүбүн. Оччоҕо оҕо дьиэ кэргэн олоҕор кини эмиэ улахан оруоллааҕын өйдөөн, эппиэтинэстээх буолар, төрөппүттэригэр чугаһыыр, көмөлөһө сатыыр, барыларыгар кыһамньыта улаатар. Маннык сыһыанинникитин тус олохторугар туһалаах буолуо.

Үөрэх тиэмэтин таарыйбыппар, ийэ киһи: “Мин оҕолорбор наһаа эрэнэбин, ханнык баҕарар боппуруоһу бэйэлэрин көрүүлэринэн быһаарар кыахтаахтар. Үөрэх диэн бэйэни сайыннарыы буоларын өйдөөбүт, ол билиитин тулалыыр эйгэҕэ сыһыаран туһанар, айылҕалыын ыкса ситимнээх, төрөппүт тапталыгар бигэнэн улаатар оҕо ситиһиилэнэр. Оҕолорбор “Ааҕааччы дневнигин” толорторобун. Маҥнайгы кылаастан бибилэтиэкэҕэ илдьэбин. Айымньы ис хоһоонун суругунан быһааран эрэ буолбакка, уруһуйунан да тиэрдиэхтэрин сөп.Тугу ааҕарын хараҕар ойуулаан көрөр эрэ оҕо ааҕыы умсулҕаныгар абылатар. Оннук оҕо күһэйиитэ суох бэйэтэ кинигэ доҕордоох буолар. Хосторугар киирэн кэллэхпинэ, кинигэ ааҕалларын көрөн үөрэбин.

Манна даҕатан, Абый орто оскуолатын кыратык кэпсээн ааһар тоҕоостоох. Үөрэх бу кыһата Абый улууһугар биир саамай кырдьаҕас буолар. Саҥа таас оскуола-уһуйаан тутуллан, билигин онно үлэ күөстүү оргуйар. Аныгы ирдэбиллэргэ толору эппиэттиир оскуолаҕа оҕолор барыөттүнэн сайдар кыахтаахтар. Агро хайысхалаах “Точка роста” киин аһыллан, робототехника, саҥа көмпүүтэрдэр о.д.а. аныгы тэриллэр таҥыллан турбуттара. 

Сүрүн үлэ

Хоту сир ыччата – айылҕа оҕолоро. Ол сиэринэн Ядрихинскайдар  оҕолоро бэйэлэрин кыанар буоланнар, спорка сыстаҕастар. Сааһын хаҥкылыыллар, хайыһардыыллар, сайынынот-мас үлэтэ бэйэтэ эрчиллии, кыһынын үлүһүйэн  волейболлууллар, баскетболлууллар. Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, үҥкүүнэн бары дьарыктаналлар. Таҥастарын Марина Михайловна барытын бэйэтэ тигэр, симиир.

--Киһи сатаабатаҕа диэн суох буоллаҕа дии. Баҕа эрэр наада. Ылыстахха, туохха барытыгар үөрэниэххэ сөп. Билбэккин дьонтон сүбэлэтэҕин, ардыгар ютубтан маастар-кылаас ылабын. Оттон аныгы оҕолор отой сайдыылаахтар. Бэйэлэрэ Интэриниэттэн үөрэнэн соһуталлар.

Марина Михайловна дьиэ кэргэнин “сүрүн үлэм” диир. Оҕону хайдах иитэн таһаараргыттанкини инники олоҕун оҥкула түстэнэрин тоһоҕолоон этэр. Бэйэтэ оскуолаҕа, аҕалара уһуйааҥҥа “техработник” дэнэр саамай наадалаах тутаах дьон буолаллар.

Иллээх дьиэ кэргэн бырааһынньыктарга остуол хотойорунан ас астаан, үөрэ-көтө бэлиэтииллэр, биир да оҕо төрөөбүт күнүн көтүппэттэр.

--Наар үлэнэн көлүйэр сыыһа. Оҕо кэмиттэн кэмигэр дуоһуйа сынньаныахтаах, көрүлүөхтээх, тугу да гыммакка атаахтыахтаах. “Харчы суох, тугун эмиэ бырааһынньыгай?” – диир букатын сыыһа.

Ядрихинскайдар 2013 сыллаахха дьиэ туттан киирбиттэрэ. Ититиитэ киинтэн буолан, олус табыгастаах. Хоту дойдуга тутуу маһа суох. Онон бу киэҥ-куоҥ мас дьиэ --  кинилэр туруу үлэһит буолалларын туоһута.

Оҕо саҥатынан толору алаһа дьиэҕэ куруук дьол эрэ уйаланнын!

Галина Матвеева