Общество

Биhиги нэhилиэккэ урукку кэмнэргэ библиотекарынан Мария Ивановна Герасимова ѳр сылларга үлэлээбитин истэр этим.

Хас биирдии кинигэ туох эрэ историялааҕын, интэриэhинэйин туhунан сырдатыы биир эмиэ улахан үлэ буолар. Ол курдук, Мария Ивановна дьон санаатын табан, тугу, ханныгы ааҕарын билэн, сайаҕас санаатынан сэhэргээн, ыйан, кэрдэн биэрэр эбит. Онон бар дьон махталын ылыан ылар, кэлин бочуоттаах сынньалаңңа тахсыбытын да иhин ѳрүү сүбэ-ама биэрэр үтүѳ киhи эбит.

Ньурба култууратын ситимэ тэриллибитэ 100 сылыгар анаан, Ньурбатааҕы кииннэммит библиотека ситимин Күндээдэтээҕи филиалыгар күн бүгүңңэ диэри библиотекарынан үлэлии сылдьар, ис хааныттан сүрдээх үлэhит, сэмэй ыал ийэтин, биhиги нэhилиэк библиотекарын, Татьяна Аркадьевна Степанова туhунан сырдатыахпын баҕардым.

- Татьяна Аркадьевна, үтүѳ күнүнэн, дьэ, сэhэргэhиэххэ эрэ. Эн Ѳңѳлдьѳттѳн тѳрүттээххин билэбин. Бу дойдуга хас сыллаахха үлэлии кэлбиккиний?
- Үтүѳ күнүнэн, 1990 сыллаахха Людмила Петровна Ефремова декретнэй уоппускатыгар барбытыгар кинини солбуйа кэлбитим. Ол эрээри кини иннинэ үлэлээн ааспыт дьоммутун санаан аhарыахпын баҕарабын.

Араҥастаахтан Күндээдэҕэ кэлэн, 1958 сылтан 1964 сылга диэри библиотекарынан учуутал идэлээх Ксения Степановна Саввинова таhаарыылаахтык үлэлээбит. Кини: "Элбэх пиэрмэ баара, куулга кинигэ хаалаан баран, атынан сылдьан кэрийэрим, кинигэнэн хааччыйарым. Нэhилиэнньэни бары хабар сыалтан ыалларынан кэрийэ сылдьан уларсарым", - диэн ахтара. Ксения Степановна кэнниттэн, 1964 сылтан сүүрбэ сыл устатын тухары бэриниилээхтик, олус айымньылаахтык библиотекарынан Мария Ивановна Герасимова үлэлээбитэ. Кинилэр нэhилиэк олоҕо тупсарыгар, сайдарыгар, дьоно-ыччата үрдүк билиилээх буолалларыгар, ааҕыы эйгэтигэр уhуйан туох баар болҕомтолорун, кыhамньыларын, билиилэрин ууран туран үлэлээбиттэрэ.

- Дьонуҥ-сэргэҥ туhунан сырдатыаҥ дуу, хас бииргэ тѳрѳѳбүккүтүй?

- Аҕам суоппар идэлээх этэ, билигин санаатахха, олох эдэригэр ѳлѳѳхтѳѳбүт эбит. Марха түбэтигэр экология мѳлтѳѳhүнүн түмүгэр буолуо диэн билигин толкуйдуубун, биир кэмҥэ аҕабынаан араа-бараа саастаах ыал аҕалара, уонча киhи рак ыарыыттан ѳлбүттэрэ. Аҕам 55 сааhын туолар сылыгар ѳлбүтэ. Тѳрүт Ѳҥѳлдьѳ олохтооҕо этэ. Ийэм идэтинэн учуутал, Кугдаартан тѳрүттээх. Ѳҥѳлдьѳҕѳ үлэлии тиийбит уонна ыал буолан олохсуйан хаалбыт. Биhиги бииргэ тѳрѳѳбүттэр 7 этибит.

- Оскуола кэнниттэн ханнык идэҕэ үѳрэммиккиний?

- Мин оччолорго ханнык идэни ыларым туhунан соччо ыраланан кѳрбѳт эбиппин, бу санаатахха. Ол кэминээҕи оҕо үксэ, ордук кыыс ѳттѳ учуутал, иитээччи, быраас буолабын диэн элбэхтик саныыра. Оттон мин, тоҕо эрэ, ити идэлэртэн хайаларын да чугастык ылыммат эбиппин. Оннук толкуйдаах сылдьан, оскуоланы бүтэрэрбит тиийэн кэлбитигэр, уhуннук ырыта барбакка библиотекарь үѳрэҕэр туттарсарга быhаарыммытым. Онон Биробиджан куоракка библиотекарь идэтигэр үѳрэммитим.

- Эдэр саас, таптал, дьол барыта аргыстаhан, хас сыллаахха ыал буолбуккунуй? Хас оҕолооххутуй?

- Манна үлэлии сылдьан, Марк Степановы кытары билсиhэн, 1992 сыллаахха ыал буолбуппут, 3 оҕолоохпут.

- Оҕолоргут туох-ханнык идэлээх дьон буоллулар?

- Улахан кыыhым ыал, куоракка олороллор. Департамент жилищных отношений тэрилтэҕэ үлэлиир. Кыра кыыс култуура колледжын бүтэрэн, билигин кэтэхтэн АГИКИга үѳрэнэр, үлэлиир. Уолбут СХТ устудьуона.

- Ыал буолуу, олох олоруу, оҕо-уруу тѳрѳтѳн иитии - бу барыта хас ыал аайы баар кѳстүү буоллаҕа. Ол гынан, сахаларга "Үлэ - киhини киэргэтэр" диэн ѳс хоhооно этэринии, бу үлэҕин хас сыллаахтан саҕалаабыккыный?

- Үѳрэхпин 1987 сыллаахха бүтэрбитим уонна тѳрѳѳбүт дойдубар Ѳҥѳлдьѳҕѳ библиотекаҕа солбугунан үлэбин саҕалаабытым.

- Туох ыарахаттары кѳрсүбүккүнүй?

- Эдэр буолан дуу, тѳрѳѳбүт дойдум сирэ-уота кѳмѳлѳhѳн дуу, оннук улахан ыарахаттары кѳрсүбүппүн ѳйдѳѳбѳппүн. Ол кэмҥэ үлэлииргэ чэпчэки, сонун этэ.

- Бастаан үлэҕэр ким тирэх, кѳмѳ буолбутай?

- Ѳңѳлдьѳҕѳ үлэбин саҕалыырбар Мария Николаевна Григорьева буолар. Мин кинини солбуйа тиийдэҕим, сүрүн үлэбин кини сүбэлээн биэрбитэ, кѳмѳлѳспүтэ.

- Онтон Күндээдэҕэ үлэhит буолан кэлбиккэр, арааhа, улахан кэлэктиипкэ кэлбит буолуохтааххын? Дьэ уонна онтон ылата билиҥҥэ диэри үлэлии сырыттаҕыҥ дии?

- Оннук (күлэр) 1990 сыл муус устар ыйыгар Күндээдэҕэ үлэлии кэлбитим. Эргэ кулуупка улахыын баҕайы түннүктэрдээх библиотекаҕа киирбит күммүн умнубаппын. Кулууп үлэhиттэрин кытта билсиhэн, үлэм манна саҕаламмыта. Сотору буолаат, эргэ кулууп кѳтүрүллэр диэн хонтуора дьиэтигэр кѳспүппүт. Хата, оҕолор кѳмѳлѳhѳн бэрт түргэнник кинигэлэрбитин, стеллажтарбытын таспыппыт. Тѳhѳлѳѳх элбэх кинигэ библиотека стеллажтарыгар дьаарыстанан туралларын аан бастаан онно билбитим.

Разделларынан ууруллубут полкаларга турар кинигэлэри маннык элбэх буолар диэн улаханнык ѳйдѳѳбѳккѳ сырыттаҕым. Саңа сиргэ, саңа кэлбит эдэр үлэhиккэ ыйан-кэрдэн биэрэр, күүс-кѳмѳ буолар дьон аттыгар баалларанаhаа үчүгэй эбит этэ. Мин бастакынан хоровик идэлээх Тамара Дмитриевна Андреева сүбэ-соргу буолбутун ѳйдүүбүн. Күндээдэ кулуубун урукку дириэктэрэ, улаханнык ытыктанар киhибит Светлана Николаевна Эверстова оччолорго бочуоттаах сынньалаҥҥа олороро. Ол да буоллар, эдэр үлэhит кэлбит диэн миигинниин билсиhэ киирэ сылдьыбыта. Кини ийэлии сыhыана, үѳрүнньэҥ майгыта, сүбэтэ-амата инники үлэлиирбэр күүс-кѳмѳ буолбута.

- Үлэлээбитиҥ тухары онно-манна кытыннаҕыҥ дии?

- Оннук буоллаҕа дии, ол курдук 2012 сыллаахха Ньурбачааңңа ыытыллыбыт "Я - детский библиотекарь" күрэххэ кыттан 2 миэстэ буолбутум.

Онтон 2014 сыллаахха култуура сылын түмүгүнэн Күндээдэ библиотеката "Лучшая сельская библиотека" номинация ылбыппыт.

- Хас сыллаахха маннааҕы библиотека Мария Ивановна Герасимова аатын сүкпүтэй?

- Бэтэрээн үлэhиппит, улаханнык ытыктыыр, убаастыыр киhим, биир идэлээҕим Мария Ивановна аата үлэлээн ааспыт библиотекатыгар 2014 сыллаахха иңэриллибитэ. Үйэлээх сааhыгар үгүс дьону, ыччаты кэрэҕэ, сырдыкка, ааҕыы абылаңар уhуйбут ытык киhи аата үйэтитиллибиттэн мин олус үѳрэбин. Бу бэлиэ күңңэ кулууп үлэhиттэринээн, Мария Ивановна кэргэнинээн, оҕолорунаан сүбэлэhэн бараммыт оройуоннааҕы Монолог күрэҕин тэрийэн ыыппыппыт. 2015 сыл ахсынньы ыйга "Ааҕар балаҕан араңаччылара" диэн ааттаан, тыа сиригэр үлэлиир библиотекардар оройуоннааҕы күрэхтэрэ ыытыллыбыта. Тэрээhин олус интэриэhинэйдик ааспыта.

Мария Ивановна тѳрѳѳбүтэ 85 сылыгар, 2019 сыл кулун тутар 16 күнүгэр иккис тѳгүлүн Монолог күрэҕин тэрийбиппит. Манна барыта 19 киhи араас сиртэн кэлэн кыттыбыттара, олохтоохторго дьоро киэhэни бэлэхтээбиттэрэ.

Талан ылбыт идэбинэн үлэлээбитим быйыл атырдьах ыйыгар оруобуна 35 сылым буолар. Бу сыллар усталаах туораларыгар үгүс элбэх ааҕааччылыын алтыстым, кинигэни олоҕум аргыhа оңостон күн бүгүнүгэр диэриүлэлии сылдьарбыттан үѳрэбин.

- Эн бэйэҥ элбэҕи ааҕар, билэр буолаңңын, библиотекаҕа оҕо, дьон сылдьарын наhаа сѳбүлүүгүн дии? Дьэ, хайдах гынан интэриэстэрин тардаҕын?

- Оҕо интэриэhин тардарга ыытар мероприятиеларбын эрдэттэн бэлэмнээн, эбии саңаны тугу эмит, оҕо болҕомтотун тардары киллэрэ сатыыбын. Уонна оҕону кытта уопсай тыл булан кэпсэтиhии, ырытыhыы, дискуссия оңорорбун сѳбүлүүбүн.

- Татьяна Аркадьевна, оскуоланы кытары ыкса үлэлииргин бэйэбинэн билэбин, кэлиҥҥи сылларга "Тѳрѳѳбүт тыл, сурук-бичик" декадатыгар бииргэ алтыhан, араас тэрээhиннэри ыытан, биллиилээх суруйааччылар, поэттар тустарынан араас кылаас чаастарын, кинилэргэ анаан бииртэн биир маарыннаспат биктэриинэлэри, саастарыгар сѳптѳѳх оонньуулары оонньотон бэркэ сэргэхситэҕин дии? Итинтэн биири эмит кэпсээ эрэ.

- Нэhилиэк тэрилтэлэрин кытта ыкса ситимнээн үлэлиирбит, үлэлиибит даҕаны. Олохтоох оскуола учууталларын, библиотекарын кытта куруук сибээстэhэбит. "Кэнчээри" оҕо саадын кытта бэрт үчүгэй "Аптаах бэрэмэдэй" диэн бырайыак үлэлэппиппит. Араңастаах "Сайдыс" оскуола-сад оҕолорунаан элбэхтик алтыhарбыт, билэ-кѳрѳ сатыыр, талааннаах оҕолор сотору-сотору Күндээдэҕэ кэлэн сэргэхситэн, сэргэхсийэн да баралларын олохтоохтор куруук саныыр буолуохтаахпыт. Күндээдэҕэ 2013 сыл кулун тутар 24 күнүгэр СѲ норуодунай бэйиэтэ, оҕо суруйааччыта И.В. Мигалкиннныын кѳрсүhүү буолан ааспыта. Бу кѳрсүhүүттэн сиэттэрэн 2014 сыл ыам ыйын 2 күнүгэр нэhилиэк коллекционердарын быыстапкатын тэрийэн ыыппытым. Дьон кѳхтѳѳхтүк кыттан олус интэриэhинэй тэрээhин буолбута.

Араас библиотечнай уруоктар, бэсиэдэлэр, тэрээhиннэр элбэхтик ыытыллан кэллилэр, ордук чорботон этиэҕи уустук курдук.

- Дьэ, кэлиҥҥи сылларга эhиги, хас да буолан, нэhилиэк дьонун интэриэhин тардан, хас да кинигэ таhаартардыгыт дии? Ол туhунан санааҕын истиэххэ эрэ.

- Нэhилиэк дьонун ахтыыларыгар олоҕуран, 5 кинигэ күн сирин кѳрбүтэ.

2016 сыллаахха Күндээдэҕэ дьахтар хамсааhына тэриллибитэ 55 сылыгар анаан бастакы кинигэ "Дьахтар - олоҕу хамсатар дьикти күүс" диэн ааттанан тахсыбыта. Манна дьахтар кэмитиэтигэр араас сылларга үлэлээбит бэрэссэдээтэллэр, нэhилиэкпит дьоруой ийэлэрин, тулаайах хаалбыт балыстарын, бырааттарын иитэлээн атахтарыгар туруортаабыт биир дойдулаахтарбыт тустарынан ахтыылара киирбиттэрэ.

2017 сыллаахха маннык ааттаах кинигэ иккис чааhа күн сирин кѳрбүтэ. 2019 сыллаахха ити кинигэҕэ сыhыаран, Күндээдэттэн тѳрүттээх атын сиргэ олорор, үлэлиир "Хайдах олороҕут, дойдум кыргыттара?" диэн 3-с чааhа тахсыбыта. Аны аҕаларга аналлаах кинигэҕэ үлэлиэххэ диэн сүбэлэhэн "Аҕабыт аатын ѳрѳ тутан" кинигэ тахсыбыта. Онтон 2020 сыллаахха Күндээдэбит устуоруйатыгар анаммыт бэhис кинигэбит нэhилиэккэ оскуола аhыллыбыта 90 сылыгар анаан "Оҕо сааhым доҕотторо-оскуолатааҕы доҕотторум" кинигэ тахсыбыта. Билигин даҕаны икки кинигэҕэ үлэлии-хамсыы сылдьабыт. Тэрийээччилэр Семенова А.А., Иванова Н.Т., Варламова А.Н. уонна мин буолабыт.

- Татьяна Аркадьевна, кинигэ үтүѳ сүбэhит буоларын бэркэ билэҕин. Ааҕааччыларгар анаан тугу этиэххиний?

- Киhи олорорун тухары билиигэ-кѳрүүгэ тардыhыахтаах дии саныыбын. Ол кинигэ, хаhыат буолар. Онон куруук бэйэтин сайыннара, үрдэтинэ сылдьыахтаах. Ѳй-санаа тѳрдѳ - кинигэ буоларын умнуо суохтаахпыт, ѳрүү ааҕыы аргыстаның, кинигэни олоххут устата доҕор оҥостуҥ.
***
Күндү ааҕааччыларбыт, биhиги библиотекарьбыт үлэтин туhунан элбэҕи биллигит, иhиттигит дии саныыбын. Үлэтэ эмиэ да күүстээх, ыарахан үлэ курдук да буолбатар, ѳй-сүрэх үлэтэ буоларынан син ыарахаттардаах буоллаҕа. Инникитин Татьяна Аркадьевнаҕа үрдүктэн үрдүк ситиhиилэри, элбэх ааҕааччылары уонна тус олоххор дьолу, уhун үйэни баҕарабын. Билиҥҥи тэтимнээх үйэ тиэмпэтинэн ѳссѳ да ааҕааччыларгын, биhигини, куруук үѳрдэ туруоҥ диэн эрэнэбин. Сэhэргэспиккэр махтал.