Общество

Үтүөкэн киһибит аатын үйэтитэр сыаллаах-соруктаах, патриотическай хабааннаах тэрээһиннэрбит, “Сэргэй көмүс күһүнэ” диэн уопсай ааттанан, атырдьах ыйын 25 күнүттэн балаҕан ыйын 27 күнүгэр диэри ый устата ыытылыннылар.

Тэрийэр хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ -- Хоноҕордооҕу “Түһүлгэ” СК салайааччыта Е.Н. Гоголева. Ону сэргэ “Хотугу сулус” телерадиоакадемия дириэктэрэ Т.А. Гоголева уонна редактора С.С. Лебедева, С.С. Васильев-Борогонскай төрөппүт кыыһа В.С. Васильева айымньылаахтык үлэлэстилэр. Нэһилиэк үөрэҕириитин, култууратын тэрилтэлэригэр, бибилэтиэкэлэригэр  Борогонскайга анаммыт тэрээһиннэр тиһигин быспакка буоллулар.

Атырдьахъ ыйын 25 күнүгэр Поэт аатын сүгэр Хоноҕор сүрүн оскуолатыгар ыйдааҕы тэрээһиннэри арыйар “Эриэккэс да дойдулаах эбиккин” төгүрүк остуол тэрилиннэ. Манна Суотту тэрилтэлэрин салайааччылара, уопсастыбанньыктар кытыннылар. Бүтүн Арассыыйатааҕы Васильев ааҕыыларын лауреаттара Илья Парников “Улуу Ильмень” баллааданы, бибилэтиэкэ бэтэрээнэ Ф.Н. Ширяева “Барыта оҕолор иһин” хоһоону ааҕан, мустубут дьону долгуттулар.

     Атырдьах ыйын 26 күнүгэр Дьокуускай куорат Национальнай бибилэтиэкэтин историческай саалатыгар «Үйэлэри үрдүнэн үлдьү көтөн" төгүрүк остуол дириҥ ис хоһоонноох кэпсэтиини таһаарда.

Атырдьах ыйын 27 күнүгэр Куруһаалаҕа поэт айымньыларынан «Сэргэй Баһылаайап көмүс күһүнэ" түһүлгэ түстэннэ. Бу Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт кэскиллээх тэрээһиннэри СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Уус Алдан улууһун уонна Суотту нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина  Татьяна Гоголева тэрийэн, салайан ыытта.

  Балаҕан ыйын 3 күнүгэр Кыһыл Кырдалга “Мин мантан сэриигэ барбытым” пааматынньыкка мустан, иккис аан дойду сэриитэ түмүктэммит күнүгэр аналлаах миитини тэрийэн, ыччаттарга гражданскай-патриотическай тэрээһини ыыттыбыт, поэт С. Васильев-Борогонскай сэриигэ кыттыытын, бу тиэмэҕэ суруйууларын сырдаттыбыт.

   Балаҕан ыйын 24 күнүгэр “Саха” НКИХ “Кэрэ кэпсээн” биэриитэ Борогонскай олоҕор, айар үлэтигэр ананан таҕыста. Саха норуодунай поэта, өрөспүүбүлүкэбит суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Иван Мигалкин, профессор, филология наукаларын дуоктара, олоҥхону чинчийээччи, СӨ наукаларын үтүөлээх диэйэтэлэ Василий Илларионов, “Хотугу сулус” телерадиоакадемия редактора Саргылаана Лебедева, ырыа айааччы, режиссер П.С. Федоров, Суоттуга С.С. Васильев-Борогонскай тэрээһиннэрин хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ, Хоноҕордооҕу “Түһүлгэ” СК салайааччыта Е.Н. Гоголева, Суотту олохтоох модельнай бибилэтиэкэтин сэбиэдиссэйэ Раиса Черкашина, С.С. Васильев хос сиэнэ А.С. Васильев кыттыыны ыллылар.

  Балаҕан ыйын 25 күнүгэр, С.С. Васильев-Борогонскай төрөөбүт күнүгэр, аймахтарын тэрээһининэн, Дьокуускай куоракка олорбут Чиряев уулуссатын 4-с дьиэтигэр мемориальнай дуоскатын  саҥартылар. Ильменьскэй уулуссаҕа баар “Ильмень үрдүнэн туруйалар” мемориальнай комплекска мустан, Борогонскай “Ильмень үрдүнэн туруйалар” балладата суруллубута 55 сылынан миитин буолла, буойун пааматынньыгар сибэкки дьөрбөтүн уурдубут.

   Балаҕан ыйын 27 күнүгэр, СӨ Судаарыстыбаннаһын күнүгэр, Суотту сиригэр Борогонскай төрөөбүтэ 115 сылынан “Өлбөт өрөгөй ырыаһыта”  диэн тэрээһин буолла. Манна поэт кыыһа В.С. Васильева, суруйааччы аймахтара, поэт Иван Мигалкин, саха араадьыйатын суруналыыһа Альбина Тарабукина, 2020 сыллаахха “Олоҥхоҕо бастыҥ уһуйааччы” ааты ылбыт Наталья Мордовская, Уус Алдан “Уһуктуу” айар түмсүү салайааччыта Галина Аммосова ыалдьыт буоллулар.

Үбүлүөйдээх тэрээһиннэр Суоттуга мэҥэ таастан саҕаланнылар. Бу мэҥэ бэлиэни, Сергей Васильев көҕүлээһининэн, сэриигэ барар саастаах дьону бэлэмниир сыаллаах тэриллибит байыаннай үөрэх уонна сэриигэ маассабайдык ыҥырыллыы 80 сылларынан туруорбуттара.  Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр, чопчулаатахха 1942 сыллаахха, Уус Алдан алаастарыттан, Суотту сириттэн сэриигэ барыта холбоон 700-тэн тахса киһи барбыт. Ол иннинэ да, ити кэнниттэн да итиччэ элбэх киһи ыҥырыллыбатаҕа. Онон мэҥэ таас улууспут героическай уонна трагическай историятын кэрчигин кэрэһитэ буолар.

Кэлбит ыалдьыттар бу мэҥэ бэлиэҕэ сибэкки дьөрбөтүн уурдулар, буойуннар албан ааттарыгар сүгүрүйдүлэр. Педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Суотту нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина Гаврил Мигалкин Иннокентий Артамонов тылларыгар, Денис Данилов мелодиятыгар “Мин мантан сэриигэ барбытым” ырыаны долгута ыллаан, патриотизм тиэмэтин толору арыйда. Бу түһүмэҕи иилээн-саҕалаан бибилэтиэкэр Раиса Черкашина ыытта.

Сергей Васильев-Борогонскай скверигэр Суотту орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ уонна учууталлара тэрийбит “Киһи аҕыс кырыылаах буолуохтаах” тэрээһиннэригэр поэт Иван Мигалкин кэс тыллаах хоһоонун аахта. Ыытааччы -- Суотту оскуолатын педагог-бибилэтиэкэрэ Зинаида Бочкарева.

     Борогонскай төрөөбүт Бөрө Бастаах алааһыгар экскурсиялаатылар. Манна 1907 с. балаҕан ыйын 25 күнүгэр төрүт уус Суотту олохтоохторо Васильевтарга Сергей күн сирин көрбүтэ. “Мичээр” СК кэлэктиибэ (сал. В.В. Патрасова) тэрийбит истиҥ тэрээһинигэр Суотту нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина С.Д. Федоров Бөрө Бастаах алаас туһунан үһүйээннэртэн кэпсээтэ.

Уус Алдантан фроҥҥа барбыт буойуннар тулаайах оҕолорун иитээри, Борогонскайдаах детдом тэрийбиттэр. Кэнники иитиллээччилэр “Оҕо үрүҥ тыынын өллөйдөөбүт Суотту детдома” диэн бэлиэни туруорбуттар.

Онно буолбут тэрээһини Хоноҕор бибилэтиэкэтин сэбиэдиссэйэ Ирина Осипова ыытта. Суотту нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина Д.Н. Пермяков, детдом дириэктэринэн үлэлээбит П.Е. Заровняев төрөппүт кыыһа Л.П. Заровняева оҕо дьиэтин историятын сырдаттылар.

С.С. Васильев-Борогонскай Суоттуга Кыһыл Кырдал оскуолатыгар үөрэммитэ. 1941-1943 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитэ үгэннээн турар кэмигэр дириэктэрдээбитэ.

Тэрээһиммит бу түһүмэҕэр ыалдьыттарбыт оскуолаҕа сырыттылар, үөрэнээччилэри кытта көрсөн, кинилэр  уус-уран ааҕыыларын иһиттилэр. С. Васильев мусуой-дьиэтигэр сылдьан, олоҕун уонна айар үлэтин кытта ыкса билистилэр. Бу түһүмэҕи С.С. Васильев-Борогонскай аатын сүгэр Хоноҕор сүрүн оскуолатын кэлэктиибэ сүрүннээтэ (дир. Л.И. Александрова).

   2021 с. Суоттуга сиэдэрэй дизайннаах таас оскуола үлэҕэ киирбитэ. Дириэктэринэн РФ үөрэҕириитин Бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ И.М. Петухова үлэлиир. Тэрээһин кыттыылаахтара манна сылдьан, үөрэнээччилэргэ аһаҕас уруоктары ыытан, сүбэ-соргу тылларын этэн,  умнуллубат түгэни бэлэх ууннулар.

   Үйэлээх тэрээһиммит добун чааһа Хоноҕорго “Түһүлгэ” кииҥҥэ буолла.  Сынньалаҥ киин фойетыгар сахалыы сиэри-туому тутуһан, ыалдьыттары көрүстүлэр. “Түһүлгэ” салайааччыта Е.Н. Гоголева алгыс тылынан арыйда. Кулууп уус-уран салайааччыта, Суотту нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина В.С. Бубякина ыалдьыттары оһуохайга түмтэ.

Поэт Борогонскайга аналлаах быыстапканы олохтоох бибилэтиэкэр, талба талааннаах киһибит, СӨ үөрэҕириитин уонна спордун туйгуна, Суотту нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина, уран тарбахтаах Е.И. Иванова-Чыычаах Кыыһа, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Уус Алдан улууһун уонна Суотту нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина, кыраайы үөрэтээччи С.В. Захарова туруоран, дьон-сэргэ болҕомтотун тартылар. Евдокия Иванова С.С. Васильев-Борогонскай “Күн Эрили” олоҥхотугар сукунанан тигэн оҥорбут паннотун сэргээтилэр, хайҕаатылар.

    Үөрүүлээх чаас Судаарыстыбаннас күнүнэн СӨ өрөгөйүн ырыатынан саҕаланна. Нэһилиэкпит баһылыга, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ В.И. Иванов мустубут дьону икки төгүл өрөгөйдөөх, улахан суолталаах күнүнэн, киэн туттар биир дойдулаахпыт үбүлүөйүнэн эҕэрдэлээтэ, кэлбит ыалдьыттарга анаан бэлэхтэри туттарда.

    Кэрэхсэбиллээх ахтыылары истэн сэргээтибит. Өтөрүнэн буолбатах үтүө тэрээһин Суоттуга буолан ааспытыттан тэрийээччилэр да, көрөөччүлэр да улаханнык астынныбыт.

    Бу түмүктүүр дьоро = киэһэни Суоттуттан төрүттээх, билигин Дьокуускай куоракка олорор, “Хотугу Сулус” телерадиоакадемияҕа үлэлиир, С.С. Васильев-Борогонскай олоҕун, айар үлэтин дириҥник билэр, Борогонскай аатынан Суотту орто оскуолатын 1987 сыллаах лауреата  Саргылаана Лебедева салайан ыытта.

Кэлэн кыттыыны ылбыт, тэрийсибит дьоммутугар барҕа махталбытын биллэрэбит.

Раиса Черкашина,

Суотту, Уус Алдан