Общество

Саха Сирэ – бастыҥнар кэккэлэригэр

Демография чахчыларынан Саха Сирэ дойду үрдүнэн биир үчүгэй көрдөрүүлээх эрэгийиэн буолар. Бу туһунан Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Георгий Степанов ахсынньы 13 күнүгэр, Дьиэ кэргэн сылын түмүктүүр тэрээһиҥҥэ этэн турар.

Төрөөһүн уопсай коэффициенынан Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка Саха Сирэ быйыл муҥутуур кыайыылаах буолла. 11 ый иһигэр өрөспүүбүлүкэҕэ 9834 кырачаан күн сирин көрбүт, олортон 4840 кыыс, 4994 уол.

“Арассыыйаҕа дьиэ кэргэн, өрөспүүбүлүкэҕэ Оҕо саас сылларыгар төрөөһүнү уонна элбэх оҕолоох ыаллары өйүүргэ, нэһилиэнньэ ахсаанын улаатыннарыыга олус улахан суолталаах миэрэлэри ылынныбыт. Ол курдук, 25 саастарыгар диэри ыал буоларга санаммыт эдэр дьоҥҥо биирдэ харчынан төлөбүр баар буолла, “Дьиэ кэргэн” өрөспүүбүлүкэтээҕи ийэ хапытаала икки бүк улаатан, 300 тыһ.солкуобайга тэҥнэстэ, демография уонна дьиэ кэргэн бэлиитикэтигэр үчүгэй көрдөрүүлээх муниципалитекка Саха Сирин Ил Дарханын грана олохтонно”,  - диэн Георгий Степанов бэлиэтээтэ.

Бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүү­бүлүкэҕэ 34 тыһыынчаттан тахса элбэх оҕолоох ыал олорор. Оҕолор бары өйөбүл миэрэлэринэн хабыллаллар. Маныаха 50-тан тахса араас көмө миэрэлэрэ ылыллан турааллар. Ил Дархан ыйааҕынан быйылгыттан элбэх оҕолоох ыалга хомунаалынай төлөбүрдэргэ чэпчэтии оҥоһулунна, оскуола үөрэнээччилэрэ уопсастыбаннай тырааныспарынан босхо сылдьаллар, оскуолаҕа босхо аһыыллар, судаарыстыбаннай уонна муниципальнай түмэллэргэ босхо киириэхтэрин сөп.

Үөрүүлээх тэрээһин кэмигэр 50 сыл бииргэ олорбут ытыктабыллаах дьиэ кэргэттэргэ оҕо иитиитигэр, дьиэ кэргэн сыаннастарын, үтүө үгэстэрин үйэтитиигэ киллэрбит сүҥкэн кылааттарын иһин “Дьиэ кэргэн килбиэнэ” (“Семейная доблесть”) бэлиэ туттарылынна. Үрдүк наҕарааданы Дьокуускайтан Галина Васильевна уонна Николай Христофорович Гороховтар, Тааттаттан Матрена Георгиевна уонна Федосий Федосеевич Ефремовтар, Бүлүүттэн Наталия Ивановна уонна Николай Семенович Заровняевтар, Дьокуускайтан Тамара Ивановна уонна Василий Иннокентьевич Сорокоумовтар, Хаҥаластан Мария Евгеньевна уонна Вячеслав Гаврилович Юрьевтар туттулар.

Умнуллубат кэрэ тэрээһиннэр

2024 сылга Оҕо саас сылынан сибээстээн улуустарынан, куораттарынан үгүс чаҕылхай, умнуллубат кэрэ тэрээһиннэр ыытыллыбыттарын бэлиэтиир табыгастаах.

Успуорт көрүҥнэрэ бастыҥнары түмтэ

Бастатан туран, Дьокуускайга «Азия оҕолоро» VIII-c норуоттар икки ардыларынааҕы успуорт оонньуулара өрө көтөҕүллүүлээхтик ыытылыннылар. Спортсменнар стритболга, мас-рестлиҥҥэ, художественнай гимнастикаҕа, волейболга, мини-футболга, харбааһыҥҥа, тустууга, саахымакка, Го оонньууга, остуол тиэнниһигэр о.д.а. көрүҥнэргэ илин-кэлин түһүстүлэр.

Туймаада Ыһыаҕа быйыл Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн сылыгар, Саха сиригэр Оҕо саас сылыгар уонна «Азия оҕолоро» VIII оонньууга ананна, онон ааһан эрэр сылга «Азия оҕолоро» аан бастаан ыһыаҕы кытта алтыста.

Оонньуларга Азия 24 дойдутуттан, үс федеральнай уокуруктан, Москубаттан кыттыыны ылыллар. Уопсайа 239 наҕараада кэмпилиэгэ оонньонон, 1426 мэтээл туттарылынна. Онтон 111 мэтээл, ол иһигэр 29 кыһыл көмүс Саха Сиригэр хаалла.

Маны тэҥэ, өссө биир улахан тэрээһининэн үөрэнээччилэр спартакиадалара буолла. “Спортивные якутяне” үөрэнээччилэр спартакиадалара 35 улуустан, Дьокуускайтан уонна Жатайтан 1632 успуордунан дьарыктанааччыны түмтэ. Манна 137 мэтээл кэмпилиэгэ оонньонно.

Оскуолатааҕы уонна муниципальнай түһүмэхтэргэ 472 үөрэх тэрилтэлэриттэн 69142 үөрэнээччи кыттыыны ылбыта.

Сахалыы саҥарар оҕо ханаала

Ыам ыйын 31 күнүгэр “Тооку” өрөспүүбүлүкэтээҕи тэлэбиидиэнньэҕэ оҕо ханаала сүрэхтэннэ. Кырачааннар сахалыы тылбаастаммыт уонна “Саха” НКИХ, анимация устуудьуйалара устубут ойуулуктарын көрөр кыахтаннылар. Оҕолорбут сааратар биэриилэри эрэ буолбакка, билиилэрин хаҥатар бэртээхэй биэриилэри көрөллөр.

Ханаал арыллыытыгар Ил Дархан Айсен Николаев: “Ханнык баҕарар норуот тыла тыыннаах буоллаҕына -- сайдар, күүһүрэр. Биһиги оҕолорбут төрөөбүт тылларынан холкутук кэпсэтэр буолуохтаахтар. “Саха” НКИХ бүтэһик сылларга балысханнык сайдан, дойду биир саамай улахан хампаанньатыгар кубулуйда. “Тооку” оҕо ханаала төрөөбүт тылы сайыннарыыга төһүү күүс буолуо”, - диэн бэлиэтээбитэ.

Кындыкаан куукула космос ыстаансыйатыгар

Бэс ыйын 1 күнүгэр, Оҕо көмүскэлин күнүгэр Кындыкаан куукула космоска көппүтэ. Бу бэлиэ түгэн “Кындыкан” этно-акробатическай хореография академиятын иитиллээччилэрин көрдөһүүтүнэн олоххо киирдэ.

Балаҕан ыйын 23 күнүгэр норуоттар икки ардыларынааҕы космос ыстаансыйатыттан Арассыыйа космонавтара Олег Кононенко уонна Николай Чуб куукуланы ыстаансыйаттан төнүннэрбиттэрэ. Куукуланы “Сыыппара алмааһа” үһүс федеральнай пуорум кэмигэр Арассыыйа Дьоруойа, космонавт Олег Артемьев Саха Сиригэр туттарбыта.

Дьоруой оҕолор ааттаннылар

 2024 сыл алтынньы ыйыгар үс үөрэнээччи “За проявленное мужество” диэн Федерация сэбиэтин уордьанынан наҕарадаланнылар. Бу — Ромеш Муратов, Роберто Ноев уонна Николай Жирков. Кинилэр баһаартан дьон олоҕун быыһаабыттар.

Санаттахха, ыам ыйын биир сарсыардатыгар, дьон утуйа сытар кэмигэр, элбэх кыбартыыралаах дьиэ умайбыт. Дьиэ кырыыһата уонна иккис подъеһа уотунан уһаара турара. Олохтоохтор таһырдьа куотан тахсан баран, биир олохтоох суоҕун бэлиэтии көрбүттэригэр, Ромеш Муратов түннүгү алдьатан кыбартыыраҕа киирбит, олохтооҕу сүгэн таһаарбыт.

Бэс ыйыгар Роберто Колялыын бэлисэпиэтинэн хатааһылыы сылдьан дьиэ умайа турарын көрбүттэр. Бу дьиэҕэ доҕордорун эбэтэ олорорун билэр буолан, көмөҕө сүүрбүттэр. Түргэнник эргэ матыраас булан, кырдьаҕас киһини иккис этээстэн түһэрбиттэр. Барытын баһаарынайдар кэлэ иликтэринэ оҥороннор, биир киһи олоҕун быыһаабыттар.

Бу курдук Сахабыт Сирин оҕолоро араас эйгэҕэ кыайыылаах, хотуулаах буоллулар.

Көмө өссө даҕаны салҕаныа

Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ көмө, өйөбүл миэрэлэрэ быйылгыннан түмүктэммэттэр. Бу туһунан Ил Түмэн социальнай бэлиитикэҕэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова бэлиэтиир.

– Дойдубут Бэрэсидьиэнэ демографическай балаһыанньаны тупсарар сыалы күүскэ туруорар. Маныаха Ил Дархан Айсен Николаев Ил Түмэҥҥэ Туһаайан этиитигэр элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэри өйүүргэ үгүс миэрэлэри киллэрбитин иһитиннэрдэ. Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Дьиэ кэргэн” ийэ хапытаала төрдүс уонна онтон да кэлэр оҕолорго көрүллэр буолуо. Айсен Сергеевич өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыгар бу судаарыстыбаннай өйөбүл кылгас кэм иһигэр киирэригэр сокуон барылын оҥороллоругар уонна өйөбүл 2025 сыл тохсунньу 1 күнүттэн киириэ диэн эттэ.

Владимир Путины кытары “Сыл түмүктэрэ” биэриини бары даҕаны сэргии көрдүбүт. Ахсынньы 19 күнүгэр дойдубут бэрэсидьиэнэ Владимир Путин быһа эпиир кэмигэр олохтоохтору долгутар боппуруостарга эппиэттээтэ. Кэпсэтиигэ биир сүрүн тиэмэнэн, дьиэ кэргэн сыла түмүктэнэн эрэринэн, дьиэ кэргэттэри  өйөөһүн, демография боппуруостара буоллулар. Владимир Путин Арассыыйаҕа бэйэтин дьиэ кэргэнигэр кэриэтэ сыһыаннаһарын, хас биирдии олохтоох ситиһиитигэр бэйэтин чугас дьонун ситиһиитин кэриэтэ үөрэрин эттэ. Бэрэсидьиэн бэлиэтээбитинэн, ийэ хапытаала курдук өйөбүл ханна даҕаны аан дойдуга суох. Биир кэлим босуобуйа 10 мөлүйүөнтэн тахса оҕоҕо анаммыт, маны сэргэ 320 тыһыынча кэриҥэ хат дьахталларга. Маны тэҥэ, Владимир Путин дьиэ кэргэн ипэтиэкэтинэн туһаныыга илимиит диэн суох буолуохтааҕын, бу судаарыстыба өттүттэн субсидия буоларын эттэ.

Алена Атласова өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар Уһук Илиҥҥи чэпчэтиилээх ипэтиэкэ оннунан хаалара ураты суолталааҕын сэҥээрдэ. Сургуттан сылдьар биэс оҕолоох ийэ, оҕо босуобуйата ананарыгар, дьиэ кэргэн дохуота олоруу алын кээмэйиттэн кыратык даҕаны аһары бардаҕына быһылларын, оҕо инбэлиитинэн ылар босуобуйата дьиэ кэргэн дохуотунан ааҕылларын бэлиэтээтэ. Маныаха дойду Бэрэсидьиэнэ бу боппуруоска бэйэтин сыһыанын чопчу эттэ. Маны тэҥэ, Арассыыйа киин куораттарыттан ыраах сытар, тыйыс айылҕалаах эрэгийиэннэргэ авиабилиэт сыанатын бэрээдэктээһин баар буолуохтаҕын уонна оҕолорго билиэт сыанатын аҥаара олохтонуохтааҕын чопчулаата.

Владимир Владимирович бүгүҥҥү биһиги дойдубут сүрүн соругунан норуоппутун харыстааһын буоларын туһунан хаста да төхтүрүйэн бэлиэтээтэ. Эрэгийиэннэр баһылыктарыгар туһаайан: “Үлэ күнэ демография боппуруостарынан саҕаланыахтаах уонна онон түмүктэниэхтээх. Норуот баар эрэ буоллаҕына, дойду баар буолар”, - диэн эттэ. Кини бэлиэтээбитинэн, Арассыыйа нэһилиэнньэтин ахсаана үрдүүрүгэр төрөөһүн коэфициена 2,3% тэҥнэһиэхтээх.

Галина МАТВЕЕВА

Хаартыска: ЯСИА