Устуоруйа

Суруйааччы төрөөбүт Чөркөөҕөр балаҕан ыйын 7 күнүттэн «Суорун Омоллоон кэс тыла – XXI үйэ соруктара» диэн декада ыытылынна. Ол туһунан Судаарыстыбаннас мусуойун үлэһитэ Светлана Халгаева бу курдук кэпсиир:

--Педагогическай үлэ бэтэрээннэрэ «Утум» түмсүүлэрэ «Суорун ыллыктара» диэн бырайыактарынан Суорун Омоллоон олорбут алаастарынан, кинини кытта ситимнээх бэлиэ сирдэринэн 7 тохтобуллаах айан буолла.

Айан тохтобуллара: П.А.Ойуунускай аатынан оскуола – Ытык Таҥаһа – Ойуун Күөлэ – Акыйа (гражданскай сэрии сиэртибэлэригэр аналлаах пааматынньык) – Маппыайабыс учуутал дьиэтэ – Чөркөөхтөөҕү мусуой-комплекс – П.А. Ойуунускай аатынан  Судаарыстыбаннас түмэлэ.

Хас биирдии тохтобулга сырдатан, кэпсээн ааһаллар. Ол курдук, бастакы ыллык П.А.Ойуунускай аатын сүгэр Чөркөөх орто оскуолатыгар сирдээн аҕалла. Манна «Суорун Омоллоон уонна Чөркөөх орто оскуолата үйэлэри уҥуордаан» диэн тэрээһин буолла.

Үөрүүлээх миитиҥҥэ Октябрьскай нэһилиэк баһылыга А.П.Семенов, оскуола дириэктэрэ С.В.Сунхалыров, нэһилиэк общественноһа, үөрэнээччилэр  кыттыыны ыллылар. Дмитрий Кононович тэрийбит мусуойугар суруйааччыны кытта бииргэ алтыһан үлэлээбит, элбэх баҕа санаатын, сүбэтин истибит дьон ахтыы оҥордулар. СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Изабелла Жерготова Николаевскай таҥара дьиэтин таһыгар кэпсии турдаҕына, санаабар, Суорун Омоллоон эдэр дьоҥҥо туһулуур кэс тыла иһиллэргэ дылы этэ.

Салгыы аһаҕас халлаан анныгар турар мусуой эбийиэктэригэр тохтоон аастыбыт. Ол курдук, Ионов оскуола-балаҕаныгар норуодунай суруйааччы кинигэлэрин туһунан олохтоох бибилэтиэкэ сэбиэдиссэйэ Т.Е.Мандарова, үктэтии миэлиҥсэҕэ Суорун Омоллооҥҥо былыргы олох-дьаһах туһунан үгүс сүбэни-аманы биэрбит М.Г.Баев сиэнэ А.Г.Баева, уустар балаҕаннарыгар норуот күүһүнэн тутуллубут мусуой уустарыттан биирдэстэрэ А.Р.Федосеев огдообото К.П.Федосеева ааспыты ахтан-санаан сэһэргээтилэр.

Уустар балаҕаннарыгар холкуос тэриллиитин 1929-1934 сыллардааҕы кэмигэр аналлаах «Күкүр Уус» драматтан Күкүр Уус монологун норуот тыйаатырын артыыһа В.Ф.Ефремов ааҕан, оччотооҕу кэмҥэ төннөн ыллыбыт. 

Чөркөөҕү тоҕо "кырдьаҕас" диибитий? Чөркөөх 1932 сыллаахха диэри Таатта улууһун киинэ этэ. 1922 сыллаахха, "буурҕа-буулдьа, дирбиэн-дарбаан күннэргэ", манна маҥнайгынан кыһыл дружина тэриллибитэ. Суорун Омоллоон 1927 сыллаахха суруйбут «Охоноон» айымньытын сүрүн геройа Киирик прототибын хос-хос сиэннэрэ В.И.Харитонова кыргыттарынаан, балтынаан төрүттэрин аҕыс кырыылаах бабаарыналарын туһунан кэпсээн, айан тохтобулларын ситэрэн-хоторон биэрдилэр.

Түмүк тохтобул Судаарыстыбаннас түмэлигэр буолла. Сэбиэдиссэй М.Г.Аржаков «Ойуунускай уонна Суорун Омоллоон», Чөркөөхтөөҕү култуура дьиэтин дириэктэрэ А.И.Собакин, олохтоох тыйаатыр режиссера М.П.Яковлева «Суорун Омоллоон уонна П.В.Толстяков аатынан Чөркөөхтөөҕү норуот тыйаатыра» диэн иһитиннэриилэри оҥордулар.

«Суорун ыллыктара» айан санаа хоту баран, саха саарына, ытык мааны биир дойдулаахпыт Дмитрий Кононович олоҕор бэлиэ сирдэрин билэн-көрөн тарҕастыбыт. Бу тэрээһини олохтоох тыйаатыр артыыстара «Охоноон», «Күкүр Уус» драмалартан быһа тардан толорон киэргэттилэр. Онон «Утум» педагогическай үлэ бэтэрээннэрин түмсүүтүн бырайыактара бу курдук улуу биир дойдулаахтарбытын үйэтитиигэ көдьүүстээх, кэскиллээх.