Политика

Антон Васильев --Ыччат парламенын бэрэссэдээтэлэ. 23 саастаах. Дьокуускай куорат Мархатыттан төрүттээх. 2016 сыллаахха Дьокуускай 1-кы №-дээх оскуолатын кыһыл көмүс мэтээлинэн, 2021 сыллаахха ХИФУ историческай факультетын кыһыл дипломнаах бүтэрбитэ. Билигин магистратураҕа политология хайысхатыгар үөрэнэр. “Саха”НКИХ үлэлиир, уопсастыбанньык.

--Бу наҕараадаҕын туох үлэҥ, ситиһииҥ иһин биэрбиттэрин кэпсээ эрэ...

-- Хоруона хамсыга барыбытын хаайбытыгар, “AYAR” диэн айар бөлөҕү тэрийэн, ыччат санаатын көтөҕөөрү, саха тэлэбиидэнньэтигэр көрдөөх, оонньуу-көр аҥаардаах “Күөрчэх шоу” биэриини ыытан саҕалаабыппыт. Билигин “Саха” НКИХ ханаалыгар икки бырайыактаахпыт — «AYAR SHOW» уонна “Я-молодой” диэн ток-шоу. Бу үлэбитин сыаналаан, «МыВместе” диэн норуоттар икки ардыларынааҕы бириэмийэ призера буоллубут.

- Өссө СӨ ыччат бэлиитикэтигэр туйгуна буолбуккунан эҕэрдэлиибит! Ыччат бэлиитикэтэ диэни быһаар эрэ.

--Ыччат бэлиитикэтэ диэн судаарыстыба ыччаты кытта үлэлэһэр методиката буолар. Ити хас да хайысхалаах. Холобур, ыччат сыалларыттан саҕалаан инфраструктуратыгар диэри ааттыахха сөп. Хас биирдии эдэр киһи, кини куоракка да олордун, улууска да баар буоллун, бэйэтин инникитин саныахтаах. Онтуката кини хайдах усулуобуйаҕа олороруттан уонна олоҕун хайдах олоруон баҕарарыттан тахсыахтаах. Онуоха судаарыстыба, ыччат бэлиитикэтэ  сайдарыгар төһүү күүс, өйөбүл буолуохтаах.

--Ыччат парламентаризмын сайыннарыыга үлэҕит туһунан истиэхпитин баҕарабыт.

--Мин санаабар, ыччат парламентаризма эдэр киһи бэйэтин идиэйэлэрин олоххо киллэрэригэр көдьүүстээх ньыма буолар. Онуоха сокуон, нуорма-быраап аахталара оҥоһуллуохтарын наада. Ол аата төбөҕө баар толкуйбутун докумуоҥҥа кубулутуох кэриҥнээхпит. Оччоҕо эрэ туруорсар кыахтаахпыт.

2019 сылтан, Ыччат парламеныгар үлэлээн саҕалыахпыттан, Ил Түмэн ылыммыт өрөспүүбүлүкэтээҕи 5 сокуонугар биһиги этиилэрбит учуоттаммыттара. Ол курдук, Ил Түмэн ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэтин кытта ыкса үлэлэһэн, биһиги көҕүлээн киллэрбит “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр патриоттуу иитии туһунан” сокуоммут бырайыагын бу дьыл  муус устар 28 күнүгэр бастакы ааҕыыга ылыммыттара. Бүтэһиктээҕин бу сиэссийэҕэ бигэргэтэллэр.

 Биһиги уопсастыбаннай түмсүү буолабыт. Бүддьүөппүт, хамнаспыт суох. Идиэйэ эрэ сомоҕолуур уонна көҕүлүүр.

--Улуустарга маннык түмсүүлэр бааллар дуо?

--Мин историк идэлээх буоларым быһыытынан, нэһилиэнньэ көхтөөх өттө өрөспүүбүлүкэбит муниципальнай оройуоннарыгар олорор дии саныыбын. Онон болҕомтону тыа сиригэр уурар тоҕоостоох. Ити сыалтан хас оройуон аайы ыччат палаататын тэрийэр сорук турар.

   Муниципальнай оройуоннары кытары үлэбит уопута, дьиҥэр, улахана суох. Соторутааҕыта Нам улууһугар сылдьыбыппыт. Онно биир эдэр киһи миигиттэн ыйыппыта: “Улуустааҕы дьокутааттар сэбиэттэрин иһинэн ыччат палаатата биһиэхэ туохха нааданый? Онто да суох уопсастыбаннай түмсүүбүт баһаам”, -- диэн. Мин туох үлэни ыытарбытын, идиэйэ тула сомоҕолоһорбутун быһаарбытым. Ити кэннэ ол кыыс: “Ээ, оччотугар наада эбит”, -- диэн хардаран үөрдүбүтэ.

Мин көрүүбэр, улуус ыччатын палаатата нэһилиэк аайыттан, саатар, биирдии-иккилии бэрэстэбиитэллээх буолуохтаах. Бу киһи ситимниир сүһүөх буолан, нэһилиэк ыччатын санаатын үрдүк таһымҥа тиэрдиэхтээх. Биһиги улуустарга тахсарбытыгар, дьоҥҥо ыччат парламенын сыалын быһаара сатыыбыт. Соторутааҕыта Москубаҕа буолбут Ыччат парламенын мунньаҕар идиэйэлэри тиэрдии таһымын, мэхэньиисимин билбитим. Биһиэхэ эмиэ нэһилиэктэн улууска, улуустан өрөспүүбүлүкэҕэ санааны этии тиһигин олоҕун булларыахха наада.

--Эн былырыын Судаарыстыбаннай Дуума иһинэн тэриллибит Ыччат парламенын сэбиэтигэр киирбитиҥ дии? 

--Онно Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка баар ыччат парламеннарын үлэлэрин сүрүннүүбүн. “Ыччат бэлиитикэтин туһунан” федеральнай сокуону оҥорсубуппут. Ол өссө да уларыйа туруоҕа. Дойдубут салалтата ити өттүгэр үлэлэһэр. Госдумаҕа ыччат бэлиитикэтин профильнай кэмитиэтэ тэриллибитэ.

Уопсайынан, ыччат тэтимнээх олоҕун дөрүн-дөрүн саҥардар, аныгытытар, тупсарар наада. Ыччат бэлиитикэтин көдьүүстээхтик олоххо киллэрэр методика федерация да, өрөспүүбүлүкэ да таһымыгар суох. Ол иһин муниципалитекка дьокутааттар сэбиэттэрин иһинэн ыччат палаататын тэрийэр туһунан боппуруоһу туруордахпытына, сөпсөспөт, саарбахтыыр түгэннэрэ баар буолар. Ону өйдүөххэ сөп, ыччаттыын үлэлэһэр чопчу методика суох буоллаҕа дии. Оттон биһиги, Ил Түмэн иһинэн Ыччат парламена, оннук методиканы бэлэмнээтибит, ону биэрэргэ бэлэммит.

  - Уһук Илин, чуолаан биһиги эрэгийиэммит, ыччат бэлиитикэтин сайыннарыыга туох көрүүлээҕий, тугу күүтүөн сөбүй?

- Федеральнай уокурукпут эрэгийиэннэригэр ыччат парламеннара балачча көдьүүстээхтик үлэлииллэр уонна сокуону көҕүлүүр бырааптаахтар. Бэйэлэрин бырайыактарын эрэгийиэннэрин парламеннарын көрүүтүгэр бэлэмнээн киллэрэллэр. Үчүгэйэ диэн, сокуоннарын барылын норуот дьокутааттара өйүүллэр, этиилэрин учуоттууллар.

 Билигин Уһук Илин уонна Забайкалье парламентскай ассоциациятын иһинэн Ыччат парламеннарын ассоциациятын бигэргэтэр докумуон оҥоһулларын туруорса сылдьабыт. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеевкэ бу ассоциацияны үрдүк таһымҥа тэрийэн киллэрэр туһунан иһитиннэрии бэлэмнээбиппит. Ыччат парламена былаастыын алтыһарга, кырдьык, көдьүүстээх ньыма буоларын дьон өйдүө диэн эрэнэбин. Улуус ыччата үчүгэй идиэйэлэрдээҕин билэбин. Ыччакка эрэ буолбакка, нэһилиэнньэҕэ барытыгар туһалыан сөптөөх санаалар бааллар. Холобур, хаачыстыбалаах дьиэнэн хааччыйыы, доруобуйа харыстабылын боппуруостара.

  - “Патриотическай иитии туһунан” сокуон туох ис хоһооннооҕуй?

  - Билигин судаарыстыба сүрүн соруктарыттан биирдэстэрэ – үүнэр көлүөнэни патриоттуу иитии. Патриотизм диэн аҥаардас байыаннай эрэ тиэмэлээх диэн өйдөбүлтэн туораан, маны киэҥник көрүөххэ наада. Бу -- иитэр үлэ хайысхата буолар. Ол бэйэтэ эмиэ салааларга арахсар: духуобунай, сиэр-майгы, кыраайы үөрэтии, историческай, гражданскай-патриотическай, социальнай-бэлитиичэскэй,  о.д.а. Ыччаты дойдуга бэриниилээх буола иитэргэ биир уопсай көрүҥ баар буолуохтаах. Ол курдук, ыччат уопсастыбаннай түмсүүлэрэ биир сомоҕо буолан үлэлэһиэхтээхтэр. Ону таһынан, өрөспүүбүлүкэбит үрдүнэн патриотизмы сайыннарар сыаллаах бырайыактары сааһылаан, биир улахан кэнсиэпсийэ оҥоруохха наада.

Биһиги патриотизм тиэмэтин өрүү инники күөҥҥэ тутан кэллибит. Ол иһин бэйэбит өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуоммутунан бигэргэтэргэ соруммуппут. Бу сокуоҥҥа дефиницияны, ол эбэтэр тиэрмини быһаарыыны эрэ буолбакка, патриотическай иитии методикатын эмиэ киллэрбиппит. Билиҥҥи бэлитиичэскэй быһыыга-майгыга тоҕоостоохтук ылыллан, үп көрүллүбүтэ биһигини өссө үөрдэр.

   - 100 сыл анараа өттүгэр бу эн курдук эдэркээн Аммосов, Ойуунускай, Барахов, Аржаков, Васильев уо.д.а. судаарыстыбаннаһы төрүттэспиттэрэ.

   - Улуу убайдарбыт киллэрбит кылааттарын уруйдуурбут таһынан, кинилэр хаалларбыт кэс тылларын ис дьиҥин өйдөөн, ситиспиттэрин сүтэрбэккэ, кэлэр көлүөнэлэргэ энчирэппэккэ тиэрдиэхтээхпит.

  - Ыччат парламенын үлэтэ кэлин туох ситиһиилэннэ?

 - 2019 сылга үлэлээн саҕалаабыт хамаандабар махтанабын. Оччотооҕуга бэрэссэдээтэлбит Алексей Иннокентьев үчүгэй акылааты оҥорон хаалларбыта. Мин үлэлээн саҕалыырбар оруобуна пандемия буолбута. Маннык чуолкайа суох балаһыанньаҕа дьон мотивацията сүтэр эбит. Ол курдук, салгыы үлэлиир санаата суох дьону кытта быраһаайдаһан баран, көдьүүстээхтик үлэлиир дьону кэккэбитигэр тардыбыппыт. Билигин араас эйгэ идэлээхтэрэ, эспиэрдэрэ биир санаанан бииргэ алтыһан үлэлии сылдьарбытыттан үөрэбин. Парламеммыт өссө идэтийэн иһэр. Уонна, мин санаабар, идэтийии – көдьүүстээх идиэйэ төрдө.

 Билигин хас да сокуон бырайыагар үлэлии сылдьабыт: “Эдэр исписэлиистэри өйүүр миэрэлэр”, чуолаан дьиэнэн-уотунан хааччыйыы туһунан. Босхо юридическай көмө туһунан өрөспүүбүлүкэ сокуонугар уларытыылары киллэрээри гынабыт. Ыччат парламентаризмын туһунан өрөспүүбүлүкэ сокуонун ылыныахпытын баҕарабыт.

     - Аны 10-15 сылынан бэйэҕин хайдах көрөҕүнүй?

   - Мин бу ыйытыыга хоруйдуур кыаҕым суох. Тоҕо диэтэххэ,  тэлэбиидэнньэҕэ уонна Ыччат парламеныгар үлэлиирбинэн, эппиэтинэһим улаханынан, компетенциям көҥүллээбэт. Салалтаҕа үлэлиир сыал туруорунар буоллаххына, эн бэйэҥ тус баҕаҕын хааччахтанаҕын, дьон туһугар олорон саҕалыыгын. Оттон ыччат парламенын инникитин туһунан этэр буоллахха, бу уорган салгыы даҕаны идиэйэлэри түмэр көдьүүстээх хамаандалаах буолуоҕа.

         --Антон, идиэйэлэриҥ барыта олоххо киирдиннэр!