Политика

--Мин манна олороммун, бэйэбин дьоллоох киһибин дии санаатым. Бастатан туран, Егор Петрович Жиркову кытта биир мунньахха олорорбуттан. Кини оскуолаларга национальнай кэнсиэпсийэни 90-с сыллардаахха киллэрбитэ. Биһиги онно үөрэнэммит, сахалыы тыыннаах, сахалыы толкуйдаах, сахалыы саҥалаах-иҥэлээх ыччат буолан улааппыппыт. Бу кэнсиэпсийэ оҕолоро элбэхтэр. Уонна Уйбаан Самаайапка махтаныахха наада дии саныыбын. Уйбаан Уйбаанабыска -- уруй-айхал! Маннык курдук дьонноох буоламмыт, биһиги, сахалар, туохтан да толлубакка, үйэ-саас тухары тылбытын, эйгэбитин тутан кэллибит. Февронья Васильевнаҕа махтаныахпын баҕарабын.

Саха Сирин алгыстаах алтыс ыҥырыытын дьокутааттара саха эйгэтин, тылын туһугар үлэлэһэбит. Бары билэргит курдук, биһиги ыҥырыылаах Ил Түмэммитигэр тыл барыла ылыллыбыта. Ол курдук, 50 мөл. солкуобай  харчы төрөөбүт тыллары сайыннарыыга көрүллүбүтэ.

Биһиги салгыы барыахпытын баҕарабыт. Быйыл 2023-2025 сылларга бүддьүөппүтүн ылыахтаахпыт. Сыл ахсын 50-нуу мөл. солкуобай көрүөхтээхпит диэн туруорсуохтаахпыт. Тоҕо диэтэххэ, тыл барыллара биир сылынан хайдах да муҥурдамматтар. Ол иһин бу үс сылы көрөммүт үллэрбиппит.

Тыл өттүгэр өссө биир санаабыт диэн - тыл өтө көрүүтэ (стратегията) баар буолуохтаах. 2050 сылга диэри хабааннаан, тылбыт хайдах сайдыахтааҕын барыллааммыт, Стратегия оҥоруохтаахпыт. Онно Саха кэнгириэһэ кыттыһыахтаах, үлэлэһиэхтээх.

Бары истибиккит буолуо, Ил Дархан этиитинэн, 2023 сыл тохсунньу 1 күнүттэн саҕалаан, Ил Түмэҥҥэ көрүллэр  сокуоннар барыллара бары икки тылынан киирэр буолуохтара: нууччалыы уонна сахалыы. Онон, бу сыл бүтүүтүгэр диэри биһиги олох күүскэ үлэлиэхтээхпит-хамныахтаахпыт, тылбаасчыттарбытын бэлэмниэхтээхпит, институттарбытын сөргүтүөхтээхпит - ол өттүгэр улахан үлэ барыахтаах. Тоҕо диэтэххэ, тиэрмин, тылбаас өттүгэр кыһалҕалар бааллар. Тыл үөрэхтээхтэрбит үлэтэ-хамнаһа суох хаалар түгэннэрэ баар. Тылы билэр киһи, тылбаасчыт киһи хамнастаах-үлэлээх буолуохтаах. Оччоҕо күүстээх хамсааһын барыа. Сокуоннар икки тылынан киирэллэрин 2-с ыҥырыыттан ирдэһэн барбыттара. Ону 6-с ыҥырыылаах Ил Түмэҥҥэ ситистибит. Онон, бу үөрүүлээх түгэн дии саныыбын.

Тылга үөрэтэр институттарбыт үксэ федеральнайдар. Онон туруорсуубут диэн маннык - Өрөспүүбүлүкэ наукаларын академиятын иһинэн Өрөспүүбүлүкэ тылларын институтун арыйыахтаахпыт. Онно туох баар тылы имитэн, саҥа киирэр тиэрминнэри ырытан, олоххо бигэргэтэн үлэлиэхтээхпит-хамныахтаахпыт. Оннук эрэ гыннахпытына, тылбыт тылла, сайда туруоҕа. Оттон олорон хааллахпытына, барыта нууччаттан киирбит "бэнидиэнньик", "өрөспүүбүлүкэ", "судаарыстыба" дии сылдьыахпыт. Оннук сатаммат, тоҕо диэтэххэ, билиҥҥи оҕолорбут бары нууччалыы дорҕоонноохтор. "Өрөспүүбүлүкэ" диэни саҥараллара ыарахан. Онон, сахатытыыга күүстээх үлэ барыахтаах. Өрөспүүбүлүкэ төрүт тылларын института арыллыа диэн бигэ эрэллээхпин.

Мин "Саха ыччатын -- бырамыысыланнаска" диэн бырайыагы саҕалаабытым. Онуоха кырдьаҕастар этэллэрэ: "Тыа ыччатын тоҕо бырамыысыланнаска тарда сатыыгын?". Биир өттүнэн эмиэ сөпкө этэллэр эбит. Тыа хаһаайыстыбатын өттүгэр ыарахаттар эмиэ бааллар. Ыччаппытын тыа сиригэр сыһыарыахтаахпыт. Барыта ортотунан буолуохтаах дии саныыбын. Тыа сиригэр да, бырамыысыланнаска да ыччаттар үчүгэй хамнастанан үлэлиэхтээхтэр. Билигин "Олохтоох дьону бырамыысыланнаска тардыы" диэн судаарыстыбаннай бырагыраама үлэлии турар. Ол иһинэн билигин элбэх саха ыччата үлэлии сылдьар. "Саха ыччата бырамыысыланнаска үлэлээбэт" диэн алҕас санаа дии саныыбын. Бэйэм да үлэлии сылдьабын, аттыбар баар ыччаттар да үлэлии сылдьаллар. Бырамыысыланнаска сахалыы эйгэ суоҕа харгыстыыр. Онно киирдиҥ да, баҕарбатаҕыҥ да иһин, нууччатыйан киирэн бараҕын. Тиэрмин да, эйгэ да суох. Саха элбээн киирэн бардаҕына, эйгэ аа-дьуо тахсар. Бэйэм үлэбэр эмиэ эйгэбитин оҥоробут. Бэлиэлэрбитин барытын икки тылынан суруйтуубут. Сэрэтии бэлиэни барытын тылбаастыы сатыыбыт. Манна туох да харгыс суох. Өрөспүүбүлүкэ иһигэр туох баар бэлиэлэри икки тылынан суруйуохха сөп. Суруйуохтаахпыт даҕаны.

Сылга биирдэ нэһилиэк уонна улуус баһылыктарыгар Халанныын сурук суруйабыт. Биһиги кинилэргэ тыл сокуона баарын, сурук-бичик икки тылынан суруллуохтааҕын санатабыт. Онтон биир киһи кэлэн этэр: «Эһиги тоҕо ускуопкаҕа баар "Якутия" диэн тылы бырахпаккытый?». Ону мин этэбин: «Эн сокуону аах, онно "Республика Саха" уонна "Республика Саха (Якутия)» тыл ситимнэрэ тэҥ суолталаахтара сурулла сылдьар", -- диэн.. Онон биһиги сокуоннары ааҕыахтаахпыт, сокуоннар бааллар. Олохтоох дьаһалталар тыл сокуонун кэспэттэрин модьуйуохха, икки тылынан суруйалларын ирдиэххэ. Ону кыайыахпыт дии саныыбын.

Эһиги хаһан баҕарар Ил Түмэҥҥэ эрэниэхтээххит, Ил Түмэҥҥэ сахалыы тыыннаах дьокуттааттар бааллар. Туох кыах баарынан күүскэ үлэлии сатыыбыт. Эһиги сүбэҕит, өйөбүлгүт баар буоллаҕына, Ил Түмэммит өссө күүскэ сайдан барыаҕа диэн эрэллээхпит. Ил Түмэн баарын тухары, өрөспүүбүлүкэ баар буолуоҕа!