Политика

 Улуус баһылыктара байыаннай чаастарга

Анал байыаннай эпэрээссийэ кэмигэр элбэх сахалар сытар байыан­най чаастарыгар Саха Сирин салалтата шефтээһии олохтуоҕа.

- Биһиги байыастарбыт анал байыаннай эпэрээссийэ буола турар сиригэр айанныыр күннэрэ үүннэҕинэ, байыаннай чаастары шефтэһиигэ ылыахпыт. Билигин байыаннай чаастар салалталарын кытта ыкса сибээс олохтонно. Өскөтүн саха уолаттара элбиир түгэннэригэр, шефтэһии бэрээдэгинэн, миэстэтигэр тустаах көмөнү оҥоруохпут, - диэтэ Айсен Николаев.

СӨ бырабыыталыстыбатын салайааччыларыгар Саха Сириттэн быстах хомуурга ыҥырыллан тиийбит  байыаннай сулууспалаахтары кытары көрсөллөрүгэр, олорор усулуобуйаларын билсэллэригэр, кэпсэтиилэри ыыталларыгар туһаайда. Билигин өрөспүүбүлүкэ кэккэ оройуоннарын баһылыктара Бурятияҕа, Хабаровскай, Приморскай кыраайдарга, Амур, Чита уобаластарыгар уонна Еврейскай автономнай уобалас байыаннай чаастарыгар тиийэн, биир дойдулаахтарыгар төрөөбүт сирдэриттэн көмө тиэртилэр. Маны тэҥэ, СӨ бырабыыталыстыбатын үбүлээһининэн хомуллубут гуманитарнай көмөнү тиксэрдилэр.

Төлөбүрдэр кэмигэр тиэрдиллиэхтэрэ

Саха Сириттэн быстах хомуурга ыҥырыллыбыт  сулууспалааччылар дьиэ кэргэннэрэ сөптөөх көмөнү туһаналларыгар муниципалитеттарынан, министиэристибэлэринэн уонна биэдэмистибэлэринэн сыһыарыллыахтара. Наадалаах көмө кэмигэр тиэрдиллэрин ситиһии улуус баһылыктарын сүрүн соруктара буолар.

— Байыаннай сулууспалаахтар дьиэ кэргэннэрин харахпыт далыгар илдьэ сылдьыахтаахпыт, кинилэри бары хайысханан өйөөн, күүс-көмө буолуохтаахпыт. Көмөҕө наадыйар хас биирдии дьиэ кэргэн муниципалитеттарга, биэдэмистибэлэргэ уонна министиэристибэлэргэ сыһыарыллыахтара. Биһиги эйэлээх олохпут туһугар туруулаһар саха уолаттара чугас дьонун көмүскэллээх буолууларын туһунан билиэхтээхтэр, истиэхтээхтэр, оттон судаарыстыба кинилэргэ кыһаллыахтаах, көмө оҥоруохтаах», – диэн Айсен Николаев тоһоҕолоото.

Ол курдук, Ил Дархан бигэргэппит Ыйааҕыгар олоҕуран, быстах байыаннай хомуурга ыҥырыллыбыттар, байыаннай сулууспаҕа хантараактаахтар, 2022 сыл олунньу 24 күнүттэн баҕа өттүнэн байыаннай анал дьаһалга кыттааччылар дьиэ кэргэттэригэр  200 тыһ.солк. суумалаах биир кэмнээх харчынан өйөбүл оҥоһуллар, оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор оҕо уһуйаанын төлөбүрүттэн босхолоноллор, 6-тан 18 саастарыгар диэри оҕолор чэбдигирдэр лааҕырдарга сынньана баралларыгар босхо путевканан хааччыллаллар. Маны сэргэ оҕолор орто анал уонна үрдүк үөрэх кыһаларыгар судаарыстыба бүддьүөтүттэн төлөнөр үөрэхтээһиҥҥэ бастакы уочарат дуогабар түһэрсэр кыахтаахтар, устудьуоннарга муҥутуур кээмэйдээх стипендия төлөнөр, төрөппүттэр босхо санаторийдарга, куруортарга эмтэнэ барыахтара, итиэннэ кэтэх дьиэлэрин гаас ситимигэр холбуурга 150 тыһ. солк. суумалаах субсидия бэриллэр.  Хомойуох иһин, военкоматтар уонна байыаннай чаастар икки ардыларынааҕы сибээстэрэ мөлтөҕүттэн, көрүллүөхтээх өйөбүл харчы хойутаан түһэр.

–  Инникитин маннык кыһалҕалары туоратарга тустаах миэрэлэр ылыллыахтара диэн эрэнэбин. Көхтөөх санаалаах буолуоххайыҥ.Бары социальнай төлөбүрдэр кэмигэр тиэрдиллиэхтэрин ситиһиэхпит, – диэн кини эттэ.

Бырааттыы өрөспүүбүлүкэҕэ көмө наада

Саха Сирэ уонна Уһук Илин эрэгийиэннэрэ Донецкай уонна Луганскай норуодунай өрөспүүбүлүкэлэр урусхаламмыт куораттарын чөлүгэр түһэриигэ туохха да тэҥнэммэт көмө оҥороллорун тохтоппоттор. Аныгыскы сылтан бу сыалга федеральнай бүддьүөттэн тустаах көмө көрүллүөҕэ.  Ил Дархан Айсен Николаев кэпсииринэн, ааспыт өрөбүллэргэ Донецкай норуодунай өрөспүүбүлүкэ баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Денис Пушилинныын көрсүбүт. Шефтэһэр Кировскай куоракка социальнай эбийиэктэр тутууларын уонна чөлүгэр түһэриитин билсибит . Донецкай норуодунай өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Виталий Хоценколыын оскуоланы, сынньалаҥ киини уонна балыыһаны кэрийэн көрбүттэр.

— 31 социальнай эбийиэктэн 28-һа үлэҕэ киирбит. 2-с №-дээх оскуолаҕа түмүктүүр үлэлэр ыытыллаллар, билиҥҥитэ, чөлүгэр толору түһэриллибит. Сайын сылдьарбар, көҥдөй истиэнэлэрэ эрэ хаалбыттар этэ, оттон билигин оскуола оҕолору көрсөргө бэлэм. Сэтинньи 1 күнүттэн үөрэнээччилэргэ аанын тэлэччи аһан, үөрэх дьыла саҕаланыа диэн эрэнэбит. Балыыһаҕа үлэ барар, улахан лифт оҥоһуллар», — диэтэ Айсен Николаев. Билигин куоракка Саха Сирин быраастарын биригээдэтэ үлэлиир. Биригээдэ салайааччыта офтальмологическай балыыһа кылаабынай бырааһа Иван Луцкан.

 - Доруобуйа харыстабыла манна олус күүскэ хаалан иһэр. Ааспыт үйэ 50-60-с сылларыгар оҥоһуллубут оборудование билиҥҥэ диэри турар. Итинник тэриллэр биһиэхэ билигин ханна да туттуллубаттар. Аны туран тустаах  исписэлиистэр тиийбэттэр. Быраастарбыт көмөҕө тиийбиттэрин үрдүктүк сыаналаатылар, сорох кэмҥэ уочарат кытары үөскүүр, — диэн Ил Дархан эбэн эттэ. 

Саха Сирэ Кировскай куоракка көмө оҥорорун салгыа, маннык быһаарыыны Уһук Илин эрэгийиэннэрин салалталара эмиэ ылыннылар.

- Ыытыллыахтаах үлэ хабаана киэҥ. Аныгыс сылга федеральнай бүддьүөттэн кыттыгас үбүлээһин көрүллүө. Донбасска биир сүрүн кыһалҕа – иһэр уу. Магистральнай уу ситимнэрэ байыаннай дьайыылар түмүктэригэр имири эстибиттэр. Биһиги уунан хааччыйыыга эбии ньымалары туһанныбыт, ол иһигэр хочуолунайдары хааччыйдыбыт, кыһын үлэлиэхтэрэ диэн эрэнэбит. Өрөспүүбүлүкэ салалтатын кытары атын салааларга бииргэ үлэлээһини ырыттыбыт. Биһигиттэн IT-эйгэтин хайысхатыгар, кинофикацияҕа көмө көрдүүллэр. Оттон биһигини байыаннай сулууспалаахтарбыт материальнай-тиэхиньиичэскэй хааччыллыыларын боппуруостара олус долгутар. Донбасс 8 сыл устата байыаннай дьайыыларга олорбут буолан, байыаннай таҥаһы-сабы, сэби-сэбиргэли бэйэлэрэ оҥорон таһаараллар. ДНӨ тэрилтэлэрэ бу боппуруоска көмөлөһөргө бэлэмнэр», — диэн кини түмүктээтэ.

Үөрэҕирии саҥа таһымҥа тахсыа

Соторутааҕыта Жатай бөһүөлэгэр «Точка будущего» үөрэх комплексын эбийиэгин тутуута саҕаланна. Улахан тутуу «Новый дом» аһымал кэтэх пуонда үбүлээһининэн ыытыллар. Сүдү суолталаах бырайыак туһунан Ил Дархан сиһилии сырдатта.

- Бырайыак биһиги өрөс­пүүбүлүкэбитигэр саҕаламмытыттан дьоллоохпун. 2019 сыллаахха Иркутскай куоракка аан маҥнайгы «Точка будущего» үөрэх комплекса үлэҕэ киирбитэ, онно сылдьан турардаахпын. Кэтэх үбүлээһининэн маннык баараҕай тутуу үлэҕэ киирбититтэн олус соһуйбутум. Оҕолор бу үөрэх тэрилтэтигэр буор босхо үөрэнэллэр. Ону ааһан, үөрэнээччилэр уопсай ахсааннарыттан  15% кырата суох дьиэ кэргэн иитэ ылбыт оҕолоро, маны тэҥэ доруобуйаларыгар хааччахтаахтар. Үөрэх комплексыгар усулуобуйа барыта тэриллэр, ол иһигэр оҕо иитэр дьиэ кэргэннэргэ дьиэ тутуута кытары барар.

Биһиги ол кэмҥэ маннык бырайыак тутуутун Дьокуускайга оҥороллоругар «Новый дом» аһымал пуонда попечителлэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Сергей Чемезовтыын уонна пуонда тэрийээччитэ Альберт Авдалянныын сөбүлэҥҥэ илии баттаспыппыт. Кырдьыгынан эттэххэ, тутулларыгар саарбаҕалааһын баар этэ, ол курдук бырайыак олус улахан сыаналаах, тутуу үбүлээһинэ уонунан миллиард солкуобай, — диэн Айсен Сергеевич эттэ.

Ол эрэн, коронавирус ыарыыта тарҕаныытын, тас дойдулартан киирэ турар сааҥсыйалары, анал байыаннай эпэрээссийэни аахсыбакка, комплекс бырайыага бэлэмнэммитэ, бырайыактыыр-сметалыыр докумуоннара оҥоһуллубуттара. Бырайыак аныгы ирдэбиллэргэ толору эппиэттиир, судаарыстыбаннай экспертизаны ааһан, көҥүл докумуоннара илии баттанан, «Точка будущего» үөрэх комплексын тутуута Сахабыт Сиригэр саҕаланна.

 - Аны аҕыйах сылынан тутуллан үлэҕэ киириэ. Эбийиэктэр уопсай иэннэрэ 60 тыһ. кв. м. тахса. Манна үөрэнэр комплекс, спорт эбийиэктэрэ, киэҥ-куоҥ сабыылаах парковка баар буолуо. Оҕо иитэр дьиэ кэргэннэргэ уонна преподавателлэргэ дьиэлэр туспа туруохтара. Бу барыта буор босхо. Жатай бөһүөлэгин уонна чугастыы оройуон оҕолоро олус үчүгэй баазаҕа билии ылыахтара диэн үөрүүм улахан. Биһиги дойдубутугар маннык социальнай эппиэтинэстээх бизнесменнэр бааллара үөрдэр. Кинилэр тус бэйэлэрэ үөрэх сайдыытыгар, Арассыыйа кэскилигэр уонна биһиги өрөспүүбүлүкэбит сайдыытыгар үгүс үбүлээһини көрөн төһүү күүс буолаллар, - диэтэ.

Даҕатан эттэххэ, «Точка будущего» үөрэҕирии комплекса бизнесмен Альберт Авдолян аһымал бырайыага, «Новый дом» пуонда нөҥүө олоххо киирэр. Бырайыак оҕо иитэр дьиэ кэргэннэри өйүүргэ туһуланар.

Алтынньы 11 күнүгэр бырайыак олоххо киириитэ саҕаланна, 60 тыһ. кв.м. тахса уопсай иэннээх 50 кэриҥэ тутуулар дьэндэйиэхтэрэ: уһуйаан, административнай куорпустаах оскуола, 200 миэстэлээх оскуола иннинээҕи үөрэҕирии куорпуһа, 1-6 кылаастарга 360 миэстэлээх, 7-11 кылаастарга 480 миэстэлээх   оскуола куорпустара, эбии үөрэхтээһиҥҥэ анал дьиэ, спорт-чэбдигирии куорпуһа, 30 оҕону иитэр дьиэ кэргэннэргэ 15 анал дьиэ, 50-кыбартыыралаах учууталлар олорор кампустара, оптуобус  тохтуур терминаллаах сылаас массыына тохтобула уо.д.а.

Гааска холбонуу бырагырааматын болдьоҕо уһаата

2022 сылга Саха Сиригэр социальнай гаастааһын бырагырааматынан гаас ситимэ 3,2 тыһ. дьиэ кыраныыссатыгар тиэрдилиннэ, 1283 дьиэ күөх төлөҥҥө холбонно.  Бу иннинэ дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Арассыыйа энергэтиичэскэй нэдиэлэтигэр, социальнай гаастааһын бырагыраамата болдьоҕо уһатылларын туһунан иһитиннэрбитэ.

- Владимир Путин олус туһалаах быһарыныытын көмөтүнэн, Саха Сирин тыһыынчанан дьиэ кэргэнэ гаас ситимигэр дьиэлэрин холбуохтара. Быйыл  3,2 тыһ.тахса дьиэ таһыгар гаас ситимин аҕаллыбыт, 1283 холбонно, — диэн эттэ Айсен Николаев.

Социальнай гаас ситимигэр холбооһун бырагыраамата олоххо киириэҕиттэн, гааска холбонуу хас да төгүл улааппыт. Бу кыах «Газпром» үбүлээһинин көмөтүнэн бэрилиннэ диэн эттэ.

Саха Сирин соҕуруу өттүгэр гааска холбооһун «Сахатранснефтегаз» күүһүнэн ыытыллыа.

- Саха Сиригэр кинилэр баар кыахтарын учуоттаан туран эрэнэбин, «Сибиир күүһэ» аттыгар сытар олохтоох пууннары гаастааһын быдан түргэнник барыа, — диэнэ эрэлин биллэрдэ.