Спецпроекты

Куонкуруска Арассыыйа араас эрэгийиэннэриттэн уонна атын дойдулартан кэлбит кыттааччылартан хомусчут бэртэрин таллылар.

Күргүөмүнэн дьүрүһүттүлэр

         Күрэс бастакы күнүгэр Орджоникидзе болуоссатыгар флешмоб ыытылынна. Ол курдук, кыттааччылар, тэрийээччилэр, виртуоз хомусчуттар уонна бары баҕалаахтар хомус тартылар. Арассыыйа уонна СӨ үтүөлээх артыыһа Дмитрий Артемьев алгыс эттэ уонна уоту аһатта. Онтон дьон-сэргэ күргүөм оһуохайга кытынна.

         Сергей Местников, СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы:

         - 2022 сыл Саха Сирин хас биирдии олохтооҕор ураты буолар. Биһиги Саха АССР 100 сылын бэлиэтиибит. Бу боччумнаах сылга «Аан дойду виртуоз хомусчута» норуоттар икки ардыларынааҕы III куонкуруһу ыытабыт. Бу күҥҥэ саха улуу бөлүһүөгэ, саха литературатын төрүттээччи Өксөкүлээх Өлөксөй тылын санаан кэлэбин: «Хомус аан дойду 100 тылынан иһиллиэҕэ». Билигин хомус аан дойду араас тылынан толоруллуутун иһиттибит.

         Франц Кумпл, Хомусчуттар норуоттар икки ардыларынааҕы уопсастыбатын бэрэсидьиэнэ:

         - Биһиги манна бүтэһигин 11 сыл анараа өттүгэр көрсүбүппүт. Онон бу хайдах курдук сэдэх тэрээһин буоларын өйдүөххэ сөп. Аан дойду өссө уустугуран биэрдэ. Ковид уонна да атын уустук сабыытыйалар буоллулар. Мин нуучча тылын үөрэтэрбэр, маҥнайгы этиим «аан дойдуга – эйэ» диэн этэ. Онон барыгытыгар этэбин – аан дойдуга эйэ туругурдун!

         Дмитрий Бястинов, Аан дойду норуоттарын хомустарын түмэлин уонна киинин дириэктэрэ:

         - Тас дойдулартан 2 кыттааччы кэлбитэ. Монголияттан Бизьяа Хуухэндуу, Кыргызстантан Кутманаалы Султанбеков. Ону таһынан, видео-кэмпириэнсийэ көмөтүнэн холбонор 10 кыттааччылаахпыт. Итинник ньыманан Австрияттан, Германияттан, Японияттан, Кытайтан, Туркменистантан, Индияттан кытталлар. Үгүс дойдуга билигин ковидынан сибээстээн, айан хааччахтанан турар. Жюрибыт эмиэ сорохторо ити дойдулартан онлайн дьүүллүүллэр. Ол курдук, Австрияттан, Венгрияттан, Японияттан кыттааччылары сыаналыахтара.

         Билигин флэшмоб ыытарбытыгар 100-тэн аҕыйаҕа суох кыттааччы буолуохтаах диэн былааннаабыппыт. Онтубут 350 кэриҥэ киһи кытынна. Бары национальнай көстүүмнээх хомус тартылар. Атын улуустартан видео-сибээһинэн холбонон, эмиэ бу флешмобка кытыннылар.

Муусукаҕа эмиэ өйдөһүү наада

Иван Алексеев-Хомус Уйбаан, Аан дойду норуоттарын хомуһун түмэлин уонна киинин бэрэсидьиэнэ:

- Өр күүппүппүт түмүгэр сүрдээх үчүгэй куонкурус буолла. Киһи хаһан баҕарар ордуктан ордугу баҕарар. Куонкуруска көрөн бүтэн бараҥҥын, «өссө оннук эбитэ буоллар, маннык эбитэ буоллар» диэн санаалар үөскүүллэр. Оннук санаа миэхэ эмиэ баар. Онон, бу куонкурус кэнниттэн кэлэр куонкурустарга бэлэмнэниигэ уонна хомус муусукатын ханнык салаанан, хайа өттүнэн илдьэ барыыга толкуйдар наадалар. Биһиги көлүөнэ дьон билиҥҥи эдэр көлүөнэ дьон үлэлэригэр-хамнастарыгар көмөлөһүөхпүт дии саныыбын.

Бу үһүс куонкуруһу 11 сыл буолан баран ыыттыбыт. 11 сыл биһиэхэ сахаларга бэлиэ чыыһыла буолар. Онон, мин саныахпар, хомус охсуллан тупсуутун, хомусчут таһыма үрдээһинин, итиэннэ хомус науката сайдан суолун-ииһин булуутун кытта бу куонкурус элбэх эйгэлиин алтыһар. Маннык тэрээһини ылбычча ыыта охсубаккын. Аныгыскы хаһан буоларын этэр кыаҕым суох. Ол гынан баран, ити эппит киритиэрийдэрим син биир үлэлииллэр. Ол үтүө түмүктэрдээх буоллаҕына, куонкурус буолуоҕа.

Бу күөн күрэскэ Норвегия, Кыргызстан уонна Саха Сирин оскуолата баар эбит диэн бэлиэтээтилэр. Ити оскуолалартан ураты өссө атын таһымҥа оскуолалар элбэхтэр. Олор бэйэлэрин истииллэрин ситэ була иликтэр. Булан истэхтэрин ахсын хомус муусуката сайдар. Хомусчут ис туругуттан үөскээн тахсар муусуканы, бу муусука ис дьиҥин өйдөөһүммүт сүрдээх уустук. Ону наукаҕа просодическай диэн ааттыыллар. Муусукаҕа, кэпсэтэн өйдөһөрбүт курдук, эмиэ өйдөһүү наада. Онон, хомуһунан өйдөһүү бэйэтэ туспа суоллаах-иистээх.

11 сыл иһигэр хомусчуттар таһымнара үрдээбит. Дьиҥэр, үрдүк таһым диэн үрдүттэн этэн кэбиһэр уустук. Таһым диэн, мин өйдүүрбүнэн, хомус муусукатын кэрэтин, кыаҕын уонна тутулун ыһыктыбакка сылдьыы буолар. Ол улахан суолталаах. Биһиги хомуспут дьүрүскэнин тутулуттан тутулуктаахпыт. Бу муусука тутулун ыһыктан кэбиспит омуктары сэнииллэр. Биһиги тута сылдьабыт. Кэлбит омуктар бары тута сылдьалларын көрдөрдүлэр.

Бэрэссэдээтэл ымпыгын-чымпыгын быһаарда

Дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлэ Франц Кумпл куонкурус ситиһиилээхтик ааспытын эттэ уонна түмүгүнэн сорох ымпыгын-чымпыгын эбии быһаарда:

--Бастаан араас култуура бэрэстэбиитэллэрэ эҥин эгэлгэ үгэһинэн хомус тардалларын сыаналыыр чэпчэкитэ суох буолуо дии санаабытым. Онтон хас биирдии кытааччыны көрөн, сатабылын уонна тыынын төһө тириэрдэрин сыаналыырга быһаарыммытым. Дьүүллүүр сүбэ санаабытын атастаһарбытыгар, бары син тэҥник сыаналаабыт эбиппит диэн буолбута. Финалга бэриллибит тиэмэлэр олус уустук буолан биэрдилэр. Сорох кыттааччы манна ыарырҕатта.

 Онлайн киэбинэн табыллыа, сибээс куһаҕаныттан туох да иһиллиэ, көстүө суоҕа диэн куттаммыппыт. Ол да буоллар, үгүстэрэ этэҥҥэ кытыннылар, онон куонкуруска өссө элбэх дойду хабылынна. Арай Германияттан Йохим Хеллманн сибээһэ табыллыбакка, уочаратын аныгыскы кыттааччыга хаста да биэрбитэ. Хата, бүтэһигэр барыта сатанан, кинини истибиппит. Австрияттан Манфред Русманн Zoom кыайан холбоммокко, хомойуох иһин, хомус тардарын истибэтэхпит. Биһиги Аарон Силаадины кытта эһиги, сахалар, тиэхиньикэҕит үчүгэйин сөхпүппүт. Атын дойдуттан хомус дорҕооно олус хаачыстыбалаахтык бэриллибитэ. Онон үлэһиттэргит техническэй өттүн бэркэ тэрийбиттэригэр махтанабыт.

Жюри чилиэннэрэ категориялааһын боппуруоһун чопчулуохпутун наада. Ол аата, сыаналыыр параметрдар олохсуйуохтаахтар. Холобур, мөккүөрдээх түгэҥҥэ оннук киритиэрийинэн салайтаран, бастыҥы быһаарар курдук. Кыттааччылар хомус тардалларыттан оскуолалара биллэр. Холобур, Башкортостаҥҥа Загретдиновтар оскуолалара уонна Саха Сиригэр "Айархаан" оскуола. Ону таһынан, сахалыы уонна норвегиялыы үгэс саха уонна норвежец буолбатах кыттааччылар толорууларыгар иһиллибитэ. Бу биир өттүнэн үчүгэй. Ол аата, бу истииллэр аан дойдуга биллибиттэр. Ол эрэн, виртуоз буоларга атыттары үтүктүбэтэх ордук.

Аныгыскы куонкуруһу эмиэ 11 сыл кэтэспэт инибит диэн эрэллээхпин. Көһөрбөккө, эрдэ оҥорор кыах баар буоллаҕына, ол кыаҕы туһанар ордук. Оттон ырааҕы кэтэһэн олордохпутуна, арай эмиэ туох эрэ быһылаан буолан хааллын. Онон, көһөрүмүөххэ. Билиҥҥи кэмҥэ үчүгэй сабыытыйаны көһөрбөтөх ордук.

Куонкурус түмүгүнэн 3 номинация быһаарылынна. Туоһу суруктары Хомус норуоттар икки ардыларынааҕы уопсастыбатын генеральнай сэкирэтээрэ Аарон Силаади туттартаата.

"Бастыҥ төрүт толоруу" ааты Монголия кыттааччыта Бизьяа Хуухэндуу сүктэ. "Бастыҥ аныгы толоруу" -- Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин кыттааччыта Ильдар Гимадиев. "Бастыҥ сценическэй биэрии" -- Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин кыттааччыта Алексей Чичаков.

"Аан дойду виртуоз хомусчута" үрдүк аатын ылбыттарга диплом, үрүҥ көмүс мэтээл уонна 50 тыһыынча солкуобай суумалаах сэртипикээт туттарылынна.

Дьүүллүүр сүбэ 9 кыттааччыны кыайыылааҕынан быһаарда:

Раджашекар Бимачар (Индия), Кутманаалы Султанбеков (Кыргызстан), Эркин Алексеев (Саха Сирэ), Варвара Степанова (Саха Сирэ), Гоукон Фукико (Япония), Евгений Сарыглар (Тыба), Вольф Янша (Австрия), Ма Гуогуо (Кытай), Нарыйаана Ренанто (Саха Сирэ).

Хомус – саха былыргыттан илдьэ кэлбит төрүт үстүрүмүөнэ. Хомус – аан дойду бүттүүнүн баайа. Бу үстүрүмүөммүт, чахчы даҕаны, кэрэ, дьикти күүстээх буолан, бачча элбэх омукка өбүгэ саҕаттан сүппэккэ харыстанан, билиҥҥи үйэҕэ тиийбит эбит.