Тыа сирэ

Граннары кыайа туппут нэһилиэк

 Степан Анатольевич Родионов, Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтик нэһилиэгин дьокутаата,  Кэнтик оскуолатыгар иитэр үлэҕэ дириэктэри солбуйааччы:

— Кэнтик нэ­һи­лиэгин дьо­кутаат­тарын Сэбиэтигэр бүддьүөт хамыыһыйатыгар бэрэс­­сэ­дээ­тэл­бин. 2019 сылга  олохтоох бүд­дьүөппүт 1 мөл. 200 тыһ. солк. этэ. Субсидия быһыытынан 1 мөл. 800 тыһ. солк тыырыллыбыта, дотациябыт 20 мөл. солк. тэҥнэһэр.    Былырыын  анал граннарга, куонкурустарга  кыттан эбии   45 мөл. солк. киллэринэн үлэлээтибит. Ол курдук, икки кыбартыыралаах дьиэни тутан үлэҕэ киллэрдибит.   Спортивнай саалабыт холлоҕоһун туруоран, эһиил иккис түмүктүүр түһүмэҕэ саҕаланыахтаах.  Саҥа микро-оройуоммут  уотун таттардыбыт, суолун оҥоттордубут, иһэр ууну ыраастыыр станцияны үлэҕэ киллэрбиппит.  Нэһилиэкпитигэр социальнай хабааннаах эбийиэктэр бары бааллар уонна бары саҥалар.  Икки мэндиэмэннээх таас оскуолалаахпыт,  таас оҕо саадтаахпыт,  үтүө дьыала чэрчитинэн тутуллубут култуура кииннээхпит (тимир каркаас дьиэ),  искусственнай анал бүрүөһүннээх икки  спортивнай былаһааккалаахпыт уонна оҕо саадын оҕолоругар аналлаах икки  былаһааккалаахпыт. Онон социальнай эбийиэктэр дьиэлэригэр кыһалҕабыт суох.   Бэйэбит кыахпытынан анал бырагыраамаларга, граннарга кыттан, үп-харчы булан үлэлии олоробут.

Быйыл сыл саҥатыгар СӨ култууратын министиэристибэтин  анал гранын ыллыбыт, 1 мөл. 400 тыһ. солк суумалаах гранынан  култуурабыт киинин материаль­най базатын бөҕөргөтүөхпүт, саҥа оборудованиелары ылыахпыт. Эмиэ бу күннэргэ тыа хаһаайыстыбатын минис­тиэристибэтиттэн  1 мөл. 900 тыһ. солк. суумалаах гран харчыта түстэ, ити үбүнэн оҕо оонньуур былаһааккатын тутуохпут.

Итини тэҥэ, саамай хайҕаллааҕа диэн  өрөспүүбүлүкэтээҕи хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагыраамаҕа киирэммит, быйылгыттан 18 кыбартыыралаах таас дьиэ тутуута саҕаланыаҕа. Былаан быһыытынан 2021 сылга үлэҕэ киириэхтээх. Онон 2020 сыл    биһиги нэһилиэккэ үчүгэйдик саҕаланна.  Быйыл кулун тутар 21 күнүгэр Кэнтик оскуо­лата тэриллибитэ 90 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиэхпит, онно бэлэмнэнии саҕаланна.

Оскуолабыт этэҥҥэ тутуллара буоллар

 Екатерина Семеновна Яковлева,  Амма  улууһун Абаҕа нэһилиэгин дьокутаата,  култуура дьиэтин дириэктэрэ:

—Нэһилиэкпэр дьокутааттаабытым ыраатта, онон син уопуттаахпын. Билигин  15 дьокутаат буолан  үлэлии сылдьабыт.  Тыа сирэ буоларбыт быһыытынан кыһал­ҕалар, быһаа­рылла илик боппуруостар бааллар. 

Саамай тыҥаан турбут бопп­уруос­путу­нан оскуолабыт саҥа дьиэтин тутуу этэ. 1971 сыллааҕы  тутуу, аҥаара саахалланар туруктаах буолан сабыллан,  билигин оҕолор 2 симиэнэнэн үөрэнэллэр. Бу кыһалҕабыт син быһаа­­рыллан эрэр. Бырайыага оҥоһуллубута, изыскательнай үлэтэ  үмүрүйдэҕинэ, быйыл сыбаайата түһэриллэн тутуута саҕа­ланыахтаах. Саҥа оскуолабыт үлэҕэ киирбитин кэнниттэн оҕо саада, ба­лыыһа тутуллаллара буоллар диэн баҕа санаалаахпыт. Кулууппут дьиэтэ эрэ саҥа тутуу. 2012 сыллаахха үтүө дьыала хамсааһын чэрчитинэн 200 миэстэлээх саҥа кулууппут тутуллан үлэҕэ киирбитэ.

Нэһилиэккэ 5 түөлбэҕэ арахсан үлэни-хамнаһы ыытабыт. Култуураҕа, успуорка аналлаах тэрээһиннэри барытын дьокутааттар иилээн-саҕалаан тэрийэбит.  Үс сыл устата олохтоох көҕүлээһини өйүүр бырагыраамаҕа кыттан нэһилиэкпитин тупсарыыга элбэх үлэ ыытылынна. Быйыл эмиэ ити бырагыраамаҕа кыттан киин ититэр ситимҥэ чааһынай дьиэлэри холбуур үлэ саҕаланар буолла. Дьокутаат быһыытынан бэйэм уокурукпар үлэни ыытабын. Хас даҕаны  чааһынай ыал дьиэтин киин ититэр ситимҥэ холбонон абыраннылар.

Кэбээйи сэлиэнньэтин «сандааралара» түмсэллэр

Любовь Петровна Стручкова, Кэбээйи сэлиэнньэтин дьокутаата, терапевт быраас:

— Нэһилиэк­пи­тигэр сүрүн кы­һал­ҕа­бытынан оҕо саадын уонна  муусука оскуолалаах култуура дьиэтин тутуута  бытаарар туруктаммыттара буолар.  Күүскэ туруорса сатыыбыт да кыаллыа суох курдук. Үс оҕо саада баара даҕаны, 60-70-с сыллардааҕы тутуулар, олус эргэрдилэр. Сылын аайы  Кэбээйи сэлиэнньэтин иһинээҕи суоллары  көннөрүүгэ үп-харчы  тыырылларын туруорсабыт.

Сылын аайы арыгы содулуттан эдэр дьон суорума суолланыыта тахсара кистэл буолбатах. Бу маны утары биир бэйэм күүскэ үлэлиибин.  2017 сыллаахха арыгы атыытын тохтоторго  референдум тэрийбиппит да, хомойуох иһин, хотторбуппут. Быраас да,  дьокутаат да буоларым быһыытынан бу үлэбин тохтотор былааным суох. Эдэр дьоҥҥо арыгы, наркотик ыар дьайыыларын туһунан кэпсиир, өйдөтөр үлэни ыыппыппыт төрдүс сылыгар барда.  Оскуолаларга чөл олох уруоктарын тиһигин быспакка ыытабыт.    

Былырыын Кэбээйигэ  көхтөөх,  талааннаах кэрэ аҥардары мунньан,  "Сандаара" дьахтар түмсүүтүн тэрийбиппит. Үлэбит сыала-соруга төрөөбүт дойдубут  сайдыытыгар тугунан эмит төһүү, күүс буолуу диэн. 

Быйыл биир дойдулаахпыт буойун-бэйиэт Тимофей Сметанин төрөөбүтэ 100 сааһын киэҥ далааһыннаахтык бэлиэтии сылдьабыт. Кэбээйи сэлиэнньэтин баһылыга Андрей Кобяков салалтатынан элбэх киһи кыттыылаах  субуотунньуктар ыытылланнар, ыһыахтыыр сирбитин-уоппутун бэлэмнээтибит, күрүө-хаһаа туттубут.
Ааспыт сайын "Сандааралар" сэлиэнньэбит тэрилтэлэригэр литературнай десант оҥорбуппут. Тимофей Сметанин бииргэ төрөөбүт балтын, 80 саастаах Екатерина Егоровна Сметанинаны илдьэ сылдьан тэрилтэлэргэ улуу бэйиэт олоҕун, айымньыларын сырдатар олус истиҥ- иһирэх тэрээһини тэрийбиппит.  Быйыл сайын Тимофей  Сметанин 100 сааһыгар аналлаах  өрөспүүбүлүкэ  таһымнаах ыһыахха бары көхтөөхтүк кыттыахпыт диэн эрэнэбит, онно бэлэмнэнии үлэтэ саҕаланна.  Кэнники кэмҥэ Кэбээйигэ эр дьон түмсүүтэ баарын биллэрдэ.  Аҕалар бары тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттан, эдэр дьоҥҥо бары өттүнэн үтүө холобур буолаллар. 

Кэбээйи сэлиэнньэтигэр саҥа суол тутуллан бүтэрэ чугаһаата, ону кытта инникилээн интэриниэт сибээһэ киирэн улахан сэргэхсийии барда.  Ол эрээри,  улуус киининэн буолар Сангаары кытта кыһын эрэ суоллаахпыт,  саас, сайын, күһүн быстан хаалара олус хомолтолоох.  Саҥа суол тутуллан бүттэҕинэ, Кэбээйи сэлиэнньэтэ экэнэмиичэскэй өттүнэн быдан барыстаах буолар туруктанна.

 Александр ТАРАСОВ