Уопсастыба

Саха парламенын мусуойа Ил Түмэҥҥэ 2017 с. ахсынньы 25 күнүгэр, Саха уобалаһын инородецтарын сийиэһин 105, Улуу Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин 100 сылын, Сэбиэттэр Бүтүн Саха сиринээҕи бастакы сийиэстэрин 95 сылын итиэннэ Саха судаарыстыбаннаһын төрүттэспит, биллиилээх судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай деятель Максим  Аммосов төрөөбүтэ 120 сылын бэлиэтээһин чэрчитинэн тэриллибитэ. Ол кэмтэн ыла мусуой өрөспүүбүлүкэ политическай-уопсастыбаннай олоҕор дьоһун суолталаах бэлиэ күннэргэ тустаах быыстапкалары тэрийэр, экспозициялары туруорар.

Биир оннук тэрээһин, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) 30 сыла» быыстапка, арыллыыта бүгүн, өрөспүүбүлүкэ күнүн чэрчитинэн буолла. Ил Түмэн иккис этээһин көрүдүөрүн устун туруоруллубут быыстапка хас биирдии экспозицията XVII үйэттэн саҕалаан, саха норуотун бэрэстэбиитэлистибэтин, сокуону таһаарар былаас уорганын сайдан кэлбит түһүмэхтэрин, ол иһигэр Степной Дуума, Саха сиринээҕи Киин ситэриилээх кэмитиэт, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин историятын итиэннэ саҥа кэм парламентаризмын сайдан кэлбит кэрдиистэрин сырдатар докумуоннарынан, хаартыскаларынан таҥыллыбыт.

Экспозицияны арыйар үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ норуот дьокутааттара, Ытык Сүбэ чилиэннэрэ, уопсастыбаннас бэрэстэбиитэллэрэ, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ устудьуоннара, Сергей Зверев-Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү судаарыстыбаннай тыйаатырын артыыстара кыттыыны ыллылар. Үөрүүлээх тэрээһин саха үгэһинэн, алгыс тылынан саҕаланна. Алгыс сиэрин саха норуотун артыыһа Дмитрий Артемьев толордо.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Жирков эдэр ыччаттарга туһаайан, мусуой тэриллибит сыалын-соругун итиэннэ саха судаарыстыбаннаһын, саха парламенын сайдан кэлбит суолун туһунан кэпсээтэ. Саха чулуу уолаттарын туруорсууларынан, Бүтүн Сойуустааҕы Киин Ситэриилээх кэмитиэт РСФСР иһинэн Саха аптаныамынай өрөспүүбүлүкэтэ олохтонорун туһунан дэкириэти 1922 с. муус устар 27 күнүгэр таһаарбытын, ону таһынан, 1992 с., бу күн демократия бириинсиптэригэр олоҕурбут өрөспүүбүлүкэ саҥа Төрүт сокуона ылыллыбытын, онон сыл ахсын муус устар 27 күнүн Саха Өрөспүүбүлүкэтин күнүн быһыытынан бэлиэтиибит диэтэ.

2023 с. ахсынньы 8 күнүгэр Удачнайга 61,12 караат ыйааһыннаах бөдөҥ алмаас көстүбүтэ. Бу алмааска Бастакы Бэрэсидьиэн Михаил Николаевы кытары өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар киллэрбит сүҥкэн кылаатын, ол иһигэр «АЛРОСА» хампаанньаны тэрийсибитин сыаналаан, биллиилээх судаарыстыбаннай деятель, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бочуоттаах олохтооҕо, норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, XI, XII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэт, I, II, III ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата, XII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэт Бэрэссэдээтэлэ Климент Иванов аатын иҥэрэр туһунан бирикээһи «АЛРОСА» хампаанньа салалтата муус устар 16 күнүгэр таһаарбыт. Александр Жирков ону туоһулуур сэртипикээти Климент Егоровичка туттарда.

Климент Егорович ыччаттары кэлэн иһэр Өрөспүүбүлүкэ күнүнэн эҕэрдэлээтэ, салайар үлэҕэ эдэр сааһыттан, хомсомуолтан саҕалаан үлэлээбитин холобурдаан, урукку кэмҥэ каадыры бэлэмнээн таһаарыы көдьүүстээх уопутун туһунан сэһэргээтэ. Дойдубут, өрөспүүбүлүкэбит ааспыт историятын чинчийэн үөрэтэргэ, дьон-норуот сайдыытын туһугар үлэлээбит ытык дьоннору кэриэстииргэ, кинилэр суолларын салгыырга ыҥырда.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык Сүбэтин салайааччы, РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин, Саха АССР ХI, XII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бочуоттаах олохтооҕо, норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Люлия Григорьева парламент историятын мусуойа өрөспүүбүлүкэ уопсастыбанай олоҕор көхтөөхтүк кыттарыттан, пуондатын хаҥата турарыттан үөрэрин биллэрдэ.

– Дойдугутун таптыыр патриот буолуҥ, кырдьаҕас дьону ытыктааҥ, киһи буолуҥ, киһилээх киһи буолуҥ, киһи киһитэ буолуҥ! -- диэн ыччаттары алҕаата.

Салгыы III, IV ыҥырыылаах Госдуума дьокутаата, IV ыҥырыылаах Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Виталий Басыгысов, Ыччат парламенын бэрэссэдээтэлэ Антон Васильев тыл эттилэр.

Быыстапка бырайыагын сүрүн эрэдээктэрэ, Ил Түмэн ыстаарсай референэ, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ Ольга Федорова экспозиция устун экскурсия оҥордо.

– Биһиги Ил Түмэни кытары ситимнээхтик үлэлиибит, араас боччумнаах тэрээһиннэр, быыстапкалар итиэннэ үбүлүөйдээхтэри, бастыҥ үлэһиттэри чиэстээһиннэр арыллар сиэрдэригэр-туомнарыгар көмөлөһөбүт, кыттабыт. Бу сырыыга эмиэ оннук кэлбиппит. Ил Түмэн 30 сылыгар анаммыт, баай ис хоһоонноох быыстапканы олус кэрэхсээн көрдүбүт, – диэтэ Сергей Зверев-Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү судаарыстыбаннай тыйаатырын дириэктэрэ Александр Алексеев.

Хаартыскаҕа ааптар уонна Нарыйа Пахомова түһэриилэрэ