Улуус Мунньаҕа

«Эттэххэ, кылгас кэм курдук эрээри, балачча уустук кэмҥэ үлэлии сылдьар буолан, уопутуруу, билии-көрүү чааһа биллэрдик эбилиннэ», – диир Афанасий Захаров.

Сэбиэт тутула

Афанасий Афанасьевич аҕалар чахчытыгар олоҕурдахха, Чурапчы оройуонун Устаабынан, улуус сэбиэтигэр 19 дьокутаат талыллан үлэлиэхтээх эбит. Ону бу ыҥырыыга биир дьокутааттара Симон Петров, үлэтинэн атын сиргэ көһөн, ону таһынан улууска ытыктанар киһилэрэ, сэбиэккэ тыа хаһаайыстыбатын хамыыһыйатын салайбыт Дмитрий Ноев күн сириттэн күрэнэн, 2021 сылы 17 буолан көрсүбүттэр. Онон быйылгы балаҕан ыйынааҕы быыбардарга саҥалары талбыттар – Данил Павловы уонна Александр Сивцеви. Аны, Хадаар нэһилиэгиттэн Афанасий Степанов баһылыкка талыллан, сылы 18 дьокутааттаах түмүктээн эрэллэр. «Нэһилиэктэр дьокутааттара диэн баһылык саамай тирэнэр дьоно буоллахтара. Ханна бигэтик, чиҥник, аныгы кэмҥэ сөп түбэһиннэрэн түмсүүлээхтик үлэ тэриллэр да – ол нэһилиэк тэтимнээхтик сайдар. Улахан нэһилиэктэргэ 15, ортокуларга 11, кыраларга 7 дьокутааттаахтар».

Тургутуу сыла

«Ураты уустуктардаах, тургутуулардаах, эмиэ да улахан ситиһиилэрдээх сыл ааһан эрэр», – Афанасий Афанасьевич 2021 сылы итинник сыаналыыр.

Бастатан туран, сыл саҥата сэбиэт сири түүлэһии кээмэйигэр саҥа бэрээдэги бигэргэппит. Билэрбит курдук, бу сыллаахха кадаастырабай сыана олус үрдээтэ. Ону кинилэр, дьонноругар-сэргэлэригэр оттуур сирдэрэ чэпчэки сыаналаах буоллун диэн, түүлэһии ыстаапкатын кээмэйин кыратык эрэ үрдэппиттэр.

Иккиһинэн, үлэ харыстабылын эйгэтигэр үс өттүттэн сөбүлэһиилээх территориальнай хамыыһыйа балаһыанньатын ылыммыттар. «Бу социальнай көмүскэли күүһүрдэр аналлаах быһаарыныы кэлин даҕаны үлэһит уонна үлэ биэрээччи икки ардыгар тахсар сыһыаннарга сокуону чопчу тутуһарга олук буолуо», – диэн сэбиэт бэрэссэдээтэлэ эрэнэр.

Үсүһүнэн, быйыл улуус эдэр дьонун түмэр, парламентаризм тосхоллоругар олоҕуран сырдатар, үөрэтэр уонна сүбэлэһэр уорганы тэрийэр туһунан балаһыанньаны ылынан, ыччат палаататын үлэлэтэн саҕалаан иһэн, коронавирус пандемиятын хааччахтарыттан адаҕаланан, ситэ тэриллибэтэхтэр. Онтукайдарын үлэтин сыл түмүктэниэр диэри сэргэхситэр соруктаахтар. Итиэннэ өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын саҥа сокуонугар олоҕуран, чааһынай сүөһүлээх дьон бырааптарын көмүскүүргэ быһаарыныылары ылыммыттар. Ол эбэтэр кинилэри субсидия ылааччы быһыытынан бигэргэппиттэр. Ону тэҥэ субсидиятын отчуоттууругар көмөлөһөн, биир сүөһүнү иитиигэ төһө ороскуот тахсарын былааннаах өттүн ыйбыттар. Дьокутаат, тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын агентствотын салайааччы Василий Хомподоев бу инники сайдыы хайысхаларыгар бэрт кэскиллээх идиэйэлэрин сэбиэккэ ырытан, ону дьүүллэһии түмүгэр, икки өрүттээх быһаарыныы ылыллыбыт.

Оттон нэһилиэктэр быйылгы дьылга бүддьүөттэрин кырыымчык ньыманан суоттаан биэрэннэр, улаханнык оҕустарыах дьоҥҥо, хата, үп министиэристибэтэ утары баран, эбии тэҥнээн биэрии оҥороннор, сылы этэҥҥэ туораан эрэллэр эбит. Нэһилиэктэр дьокутааттара сайдыы үбүлээһинтэн тутулуктааҕын бэлиэтээн туран, тутуулары бырайыактыырга, экспертизалыырга анаан туспа үп көрүллэрин туруорсаллар. «Нэһилиэк баһылыктара, исписэлиистэрэ олус кыра хамнастаахтарын бүгүн ыйан этэр тоҕоостоох», – диэн Афанасий Захаров бэлиэтиир

Тыын кыһалҕа

Чурапчы улууһун тыын кыһалҕата, ханна да буоларын курдук, курааны кытта ыкса сибээстээх. Эбии оту булан атыылаһыы, от тиэйиитин тэтимин түргэтэтии курдук боппуруостар бэбиэскэҕэ сытыытык туралларын сэбиэт бэрэссэдээтэлэ бэлиэтээтэ. Сылгыга эмиэ уустук соҕус сыл кэлэн эрэрин чопчулуур. Онон чэпчэтиилээх бурдугу аҕалан түҥэтии эмиэ сыллата ыытыллар тэрээһин буолар.

Афанасий Афанасьевич этэринэн, быйыл саҥа мэхэньиисим киирэн, чааһынай дьон үүт туттарбакка, арыы атыыланыыта кырыымчык буолбут. Бу боппуруос балачча силистээх курдук буолан иһэр үһү. Чуолаан ынах ахсаанын энчирэтии барыа диэн куттал үөскүүр эбит. Маныаха элбэх сүөһүлээх чааһынай дьон тэриллиилээх хаһаайыстыба буола охсоро олох ирдэбилэ буолбут. «Онуоха үөһэ ахтан аһарбыт агентствобыт кэмпитиэнсийэ киинэ буолан, дьон дохуоттаах буолууларын бэлиитикэтин ыытар үлэтэ өйөбүл ылан, тэриллиилээх хаһаайыстыбалары тэрийии үлэтэ тэтимириэхтээх».

Эһиилги сылга улуус дьокутааттара бүддьүөт өттүгэр туруорсар соруктара – тыыры мэтиэдьикэтин табыгастаах оҥоруу. Манна хас биирдии нэһилиэк туруорсуута учуоттаныахтаах. «Оччотугар сайдыы олугун тэрийиигэ болҕомто ууруллуохтаах. Аҥаардас сыл тахсар эрэ бүддьүөт буоллаҕына, нэһилиэнньэ олоҕун таһымын үрдэтэр усулуобуйа тэриллибэт. Кэлин үлэ миэстэтин сарбыйыы олус сытыытык барда. Ол дьон олоҕор охсуута биллэр. Тыа сиригэр быраастар, мэдиссиинэ алын сүһүөх исписэлиистэрэ аҕыйахтарынан, бу ыарыы кэмигэр, бэл, быһыы оҥорор эмчиттэр тиийбэттэр. Ол эрээри, төһө да аҕыйах буоллаллар, бу COVID-19 курдук кутталлаах хамсыгы утары дьоруойдуу охсуһалларын бэлиэтиир тоҕоостоох», – диэн Афанасий Захаров баар кыһалҕаны ойуулуур.

Дьаһалталыын ситимнээх үлэ

Төрдүс ыҥырыылаах сэбиэт улуус дьаһалтатын кытта олус үчүгэйдик ыкса үлэлээн кэлбитин бэрэссэдээтэл ыйар. «Маныаха нэһилиэнньэни кириисистэн харыстыырга туһуламмыт «Дьиэ кэргэн экэниэмикэтэ» диэн дьаһал олус үчүгэйдик үлэлээн, дьоммут махталын ылбыппыт». Чурапчы дьокутааттара итинник кэскиллээх саҕалааһыҥҥа дьаһалтаны кытта биир санаалаахтык үлэлии сылдьаллара улуустарын инники сайдыытыгар олук буоларын толору өйдүүллэр, ис сүрэхтэриттэн кыттыһан тэрийсэ сатыыллар. Ол курдук, быйыл ойуур баһаара тахсыбытыгар, эмиэ биир санаанан дьону түмүүгэ үлэлээбиттэриттэн спикер астынарын биллэрдэ.

Үйэтитиигэ улуус дьокутаата Иннокентий Архипов идиэйэтин баһылык Андрей Тимофеевич Ноговицын өйөөн, билигин Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарыгар анаммыт пааматынньыкка үйэ-саас умуллубут уот оҥоһуллан, олоххо киирбитэ – эмиэ биир үтүө саҕалааһын, түмсэн үлэлээһин биир көрүҥэ буоллаҕа.

Быйылгы кыстык уустук буоларынан, улуус дьокутааттара көмө көрүүгэ санааларын этэн тураллар. Онон бу хаалбыт кэмҥэ от тиэйиитигэр көмө оҥоруу боппуруостарынан улуус дьаһалтатын кытта бииргэ үлэлэһэр былааннаахтар. 

Пандемия хааччахтара спорт өттүгэр күүскэ киирэн, үгэскэ кубулуйбут күрэхтэһиилэрэ кэнники икки сылга ыытыллыбакка турарын бэлиэтээн туран, Афанасий Афанасьевич маннык эттэ: «Спорт өттүгэр улахан ситиһиилээх улуус буоларбытынан, улуус дьокутааттара эмиэ спорду өрө туппут дьон буолабыт. Быйыл быһыыны бары бардыбыт, онон харантыын хааччахтара уҕараатылар эрэ, күрэхтэһиилэри тэрийэн саҕалыахпыт. Нэһилиэктэри кэрийэн, дьону кытта көрсөн кэпсэтии эмиэ ыытыллан, тирээн турар сытыы боппуруостарбытын бииргэ быһаарыахпыт этэ буоллаҕа. Онон бары быһыыны ыла охсон, урукку олохпут халыыбыгар түргэнник киириэх тустаахпыт. Барыгытыгар доруобуйаны, дьолу баҕарабын».

Түмүккэ Афанасий Захаров «Ил Түмэн хаһыаты сурутарын, саайты эмиэ кэтии сылдьарын эттэ. Онон биир төбө курдук, бииргэ үлэлии сылдьар Чурапчы улууһун дьокутааттарын сэбиэтигэр уонна дьаһалтатыгар ситиһиилэри баҕарабыт. Маннык түмсүүлээх хамаандалаах оройуон хайдахтаах даҕаны уустук кэмҥэ өлөн-охтон биэриэ суоҕа диэн эрэнэбин.