Бэлиэ күн

Аскалон Павлов, Байбал Сэмэнэп, Айыы Уола, Василий Еремеев, Николай Андросов, Ирина Елизарова, Клим Федоров, Варя Аманатова, Мирослав Егоров, “Х-upp” бөлөх, Игорь Егоров уо.д.а. эдэр “сулустар” хаһыакка тахсан, киэҥ эйгэҕэ биллэн-көстөн баралларыгар үктэл буолбута.
Оччолорго социальнай ситим суох буолан, дьон сонуну хаһыаттан билэрэ, «Хараҥа хос», «Сүрэх кистэлэҥэ», «Сулустуун кэпсэтии», «Суорҕан анныгар» о.д.а. рубрикалары сэргээн, илииттэн илиигэ уларса сылдьан ааҕаллара.

Тираж рекордун ситэ иликтэр

Атын хаһыаттар үксэ бэлиитикэни, бырамыысыланнаһы, экэниэмикэни, үөрэҕи дьоһуннаахтык сырдатар буоланнар, «Эдэр саас» аан бастаан сабыылаах тиэмэлэри сэгэтэн, саха бэчээтигэр улахан сэргэхсийиини киллэрбитэ.

1995 с. “Эдэр саас” хаһыат 52 тыһыынчаттан тахса тиражтана сылдьыбыта, сахалыы тыллаах хаһыаттар ортолоругар бу рекорду ким даҕаны куоһара илик. 2016 с. сахалыы сонуну бастакынан таһаарар Edersaas.ru саайт  төрүттэммитэ. Онтон билигин “Эдэр саас” сыһыарыы “Саха сирэ” хаһыат иһинэн ыйга биирдэ түөрт балаһанан бэчээттэнэр.

Ааспыт нэдиэлэҕэ хаһыат отут сыллаах үбүлүөйүгэр анаммыт төгүрүк остуол буолан ааста. Урут үлэлии сылдьыбыт редактордар: Иван Ушницкай, Альберт Соров, Данил Макеев, Прокопий Бубякин, биллэр суруналыыстар Валентина Бочонина, Вера Макарова, Ангелина Васильева, Екатерина Бястинова о.д.а. эдэр сааспыт күөгэйэр күннэрин  ахтан-санаан, оччотооҕу хит ырыалар нуһараҥнарыгар уйдаран, бэрт истиҥ-иһирэх кэпсэтии таҕыста.

Бастакы эрэдээктэр

Эдэр ыччат хаһыатын аан бастаан тэрийбит бастакы эрэдээктэр Иван Ушницкай 1993 с. Москваҕа РФ Үбүн миниистирин, СӨ Ыччакка уонна успуорка миниистирин кытта көрсөн сүбэлэһэн, хаһыат хайдах төрүттэммитин туһунан кэпсээтэ. 

«1990-ус сылларга эдэр ыччат омук сулустарын постердарын истиэнэҕэ ыйыыр этэ, мин ону көрөн саха сулустарын мунньан, сурунаал оҥоруохпун баҕарбытым. Ону үп-харчы көстөрө уустугунан сибээстээн, хаһыат оҥорорго быһаарыммыппыт.

«Эдэр хомуньуус» — «Сахаада» диэн уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй хаһыат буолбута. Онон ыччат хаһыата суох хаалбыта. Өскөтүн эдэр дьон хаһыаты аахпат буоллахтарына, инникитин хайдах сайдыахпытый, сахалыы өйү-санааны олохсутуохпутуй, санаабытын сайа этиэхпитий? — дии санаабытым. Атын национальнай өрөспүүбүлүкэлэр бэйэлэрин тылларынан хаһыаттара суох», — диэн кэпсэтиини саҕалаата Иван Петрович. Кини билигин даҕаны “Эдэр саас” хаһыат нэдиэлэ ахсын тахсара буоллар диэн баҕа санаатын эттэ.

Эдэр кэрэспэдьиэн Эльдар Садовников хаһыаты үксүн тыл эйгэтигэр үлэлиир дьон ааҕалларын, оттон ыччат ааҕыыга сыстара уустугуран турарын, саайты даҕаны арыйан аахпаттарын, ону туруулаһан туран эдэрдэри ыҥыра сатыылларын бэлиэтээтэ.

Сардаана Баснаева хаһыат бастакы нүөмэрэ тахсыаҕыттан өр кэмҥэ эрэдээктэри солбуйааччынан үлэлээбитэ. Кини Иван Ушницкай улуустары сөмөлүөтүнэн, устар аалынан, оптуобуһунан кэрийэ сылдьан «Эдэр саас» күннэрин, саха эстрадатын сулустарын уоттаах-күөстээх шоуларын тэрийбитин туһунан ахтан ааста. Эрэдээксийэ үлэһиттэрэ үөрэх кыһаларыгар, устудьуоннар уопсайдарыгар сылдьан, ыччат хайдах олорорун сырдаталлара.

«Эдэр саас, тук-тук-тук!!!»

Иван Петрович биһигини, хаһыакка суруйар устудьуоннары хаһыат күннэригэр илдьэ барбытыгар наһаа үөрбүппүт, «Эдэр саас» баар буолан, илин эҥэр, Бүлүү бөлөх, соҕуруу эҥэр улуустарын барыларын көрбүппүт. Улуус киинин аайы стадиоҥҥа дьон тобус-толору мустара, Клим Федоров көҕүлээһининэн: «Эдэр саас, тук-тук-тук!!!», — диэн ытыстарын таһына олороллоро.

СГУ суруналыыстыка салаатыгар бииргэ үөрэммит, «Эдэр сааска» алтыспыт оҕолорбуттан билигин Люба Готовцева улахан шоулары оҥорор биллэр пиар-продюсер, суруйааччы, режиссер-сценарист буола үүнэн-сайдан таҕыста, Яна Байгожаева бар дьон сүрэҕин кылын таарыйар, дууһатын долгутар бэйиэт, суруналыыс, уйулҕа үлэһитэ, Ньургуйаана Стручкова «Сахабэчээт» генеральнай дириэктэрэ, Ольга Семенова «Кэскил» оҕо издательствотын дириэктэрэ. Отучча сыл тухары «Эдэр сааска» хас да көлүөнэ эдэр суруналыыс иитиллэн, бэчээт эйгэтигэр бигэтик үктэнэн таҕыста.

Иван Ушницкай «Эдэр саастан» куорсун анньынан тахсыбыт оҕолорунан, билигин биллэр суруналыыстарынан, тэрилтэ салайааччыларынан киэн туттарын, ситиһиилээхтик үлэлии сылдьалларыттан үөрэрин биллэрдэ.

Сүүс-шоу

1996 с. Дьокуускайга Кыайыы 50 сыла успуорт дыбарыаһыгар «Эдэр саас» хаһыат 100-с нүөмэрэ тахсыбытыгар «Сүүс-шоуга» куорат киһитэ барыта мустубут курдуга. Олорор миэстэ тиийбэккэ, сүүһүнэн дьон туран эрэ көрбүттэрэ, ол кэмҥэ хит буолбут «Макаренаны» үҥкүүлээн  имиппиттэрэ.

Онно 100 сыыппараҕа сыһыаннаах араас күрэхтэһиилэр ыытыллыбыттара. Былыр даҕаны, билигин даҕаны кыргыттар 90х60х90 ирдэбилгэ сөп түбэһэн, ыра сатыыллар. Мисс 100х100х100 эргимтэлээх «Кута-мата Сибиэтэ» куустахха сыа бычалыйар, имэрийдэххэ арыы аллар кэрэ куо сыанаҕа тахсан, көрөөччү дохсун ытыс тыаһын ылбыта.

26 сыл буолан баран кэрэ сэбэрэтин ыһыктыбатах Сибиэтэ видеонан эҕэрдэтин ыыппытын төгүрүк остуолга кэлбит дьон соһуйа уонна үөрэ көрдүлэр. «Эдэр саас» күннэрин, шоуларын ыыппыт Клим Федоров дойду тэбэр сүрэҕиттэн, Москва куораттан үөрэн-көтөн бэрт сэргэх эҕэрдэтин ыытта.

1990-ус сыллардааҕы ыччат кутун туппут ырыаһыттар Егор Толбонов, Николай Андросов ол кэмнээҕи ырыаларын ыллаан, бары даҕаны эдэр сааспытын эргитэ санаан, дьикти нуһараҥҥа куустардыбыт. Сэргэлээх уопсайдарыгар Ирина Елизарова, «Бабочкалаах уолаттар» (Байбал Сэмэнэптээх) ырыалара хас түннүк аайыттан кутуллара. Кинилэр оччолорго эмиэ устудьуон этилэр.

Хаһыаты киэргэтэр этэ

Намтан төрүттээх талааннаах худуоһунньук Иннокентий Пестряков дьон майгытын-сигилитин тас дьүһүннэринэн чопчу биэрэр хатыламмат ойуулара хаһыаты олус киэргэтэрэ. Билиҥҥи курдук куйаар ситимигэр хайа баҕарар тиэмэҕэ бэлэм хаартыска ыһылла сыппат буолан, ыстатыйабыт тиэмэтин эрдэ этэн, Киэсэҕэ ойуу үлэһэрбит.

Ону кини хайа баҕарар сытыы тиэмэни арыйар ойууну субу остуол дьааһыгыттан хостуур курдук бэрт түргэнник баар оҥороро. Аны эрэдээксийэҕэ кэллэҕинэ кыргыттары кэрийэ сылдьан, илиилэрин сыллаан джентльмен курдук дорооболоһор идэлээҕэ. Хаарыан киһи, талааннаах худуоһунньук олоҕун ситэ олорбокко эрдэ барбыта.

Отучча сыл анараа өттүгэр көмпүүтэр суох буолан, ыстатыйаларбытын илиинэн суруйан бичийэн баран «Саха сирэ» хаһыат массыыҥкаҕа бэчээттиир хоһугар Зоя Васильевна Мигалкинаҕа кэлэн уочаратынан ааҕан биэрэр этибит. Үйэ чиэппэриттэн ордук кэм ааспытын кэннэ Зоя Васильевнаны көрөн наһаа үөрдүм, кини хас биирдиибитин өйдүүр, ыстатыйаларбытын ааҕар эбит.

Эдэрдии эрчимэ энчирээбэтин туһугар

Төгүрүк остуолга итинник уруккуну-хойуккуну санаһа олорон, Екатерина Бястинова «Алгыстаах айан аартыгынан» диэн эдэр үлэһиттэри билиһиннэртиир бырайыагын хайдах оҥорбутун кэпсээтэ. Отуччаларын ааһыахтарыгар диэри кыайан ыал буолбакка сылдьар кыыс үгүс, кинилэргэ көмөлөһө сатаан, билсиһии киэһэтин тэрийээри Катюша күн аайы уол көрдүүр түбүгэр түһэр эбит.

Бэчээт дьиэтин остолобуойугар эбиэттии кэлбит уолаттар остуолларыгар тиийэн олорунан кэбиспит уонна: «Уолаттар, эһиги кэргэннээххит дуо?», — диэн ыйытан кэтилиэккэ харыарда сыспыт. Онон үлэтин быыһыгар уол аймаҕы бултаһар. Дьону булумаары гыннаҕына, эр киһилээх тэрилтэлэри кэрийэн, уолаттары тылыгар киллэрэн, ыҥыртыы сылдьыбыта.  

«Эдэр саас» хаһыакка 2007-2014 сс. эрэдээктэрдээбит Прокопий Бубякин  ыччаты үлэҕэ, бырамыысыланнаска сыһыарарга үлэлэспитэ, сайын от үлэтин үгэнигэр улуустарынан «От-шоу» күрэхтэһиини тэрийбитэ. Онтон “Саха ыччатын – бырамыысыланнаска” бырайыак чэрчитинэн улахан кылаас үөрэнээччилэрэ Ленскэй, Мииринэй, Нерюнгри, Алдан, Дьокуускай, Мэҥэ Хаҥалас бырамыысыланнай эбийиэктэригэр сылдьан, үлэ ымпыгын-чымпыгын илэ харахтарынан көрбүттэрэ. Ханнык үөрэххэ киирэн, туох үлэһит буолан, халыҥ хамнаһы хайдах аахсыахха сөбүн билсибиттэрэ.

Ити курдук хас биирдии эрэдээктэр, араас кэмҥэ үлэлээн ааспыт айар үлэһиттэр «Эдэр саас» эдэрдии эрчимэ энчирээбэтин туһугар бэйэлэрин кылааттарын киллэрбиттэрэ.