Сүбэлэр

Дьыл-дьыл араастаһыыларын айылҕабыт көрдөрдө. Ол курдук былырыын баччаларга Дьокуускай куоракка -50-52, Чурапчыга, Тааттаҕа -58-60, Верхоянскайга, Өймөкөөҥҥө -60-65 кыраадыстаах тымныылар турбуттара.

Былырыыҥҥы курдук тымныылар, история көрдөрөрүнэн, 1994, 1978 ,1964 сылларга буола сылдьыбыттар. Оттон быйылгы сылыйыыбыт Таймырга турбут улахан сылаас циклон охсуутунан, Өлөөн, Тиксии, ордук Бүлүү, соҕуруулуу арҕаа Өлүөхүмэ, Алдан, Ленскэй эҥээр улуустарга билиннэ. Биир циклон Охотскай муораттан тахсан, илиҥҥи уонна киин улуустарга сылыйда. Ол оннугар Халыма - Индигиир эҥээр улуустарга Магадаан диэкиттэн тымныы антициклон охсуутунан, -50 кыраадыска тиийэ тымныйда. Маннык сылаас тохсунньу 2020, 1993, 1963 сылларга буола сылдьыбыттарын история чахчылара көрдөрөллөр.

Олунньуга сиргэ Одун Хаан чугаһыыр. Кини чиҥ эйгэни айбыт күүс. Ол иһин бу ыйга эти-сиини, буор куту бөҕөргүтүнэр үгэс баар. Маны таһынан, олунньуну Хомуһун ыйа диэн ааттыыллар, ол эбэтэр этэр тыл ис чиҥэ, иччитэ, күүһэ. Этэр тыл иччилээх, этэр күүстээх диэни билэбит. Хомуһуннаах тылтан сэрэнэр үгэстээхпит. Тыл ох уонна уот диэн өйдүүбүт. Бу ыйга тыл ис күүһүн туһанар анал кэм эбит. Бу ыйга, олунньу 13 күнүгэр Ийэ тыл күнүн бэлиэтиибит. Ый 12 күнүттэн дьыбар тахсар буолар, оттон 24 күнүттэн кыһын ахсыыр. Былыргылар этэллэринэн, тымныы оҕуһун кута-сүрэ тостор.

Олунньу диэн онус ый бүтүүтүн бэлиэтэ. Түҥ өйдөбүлүнэн олунньу онус ый -- төгүрүк сыл тиһэх ыйа. Төгүрүк сыл хараҥа, тымныы аҥаара – дьыл бүтэр. Олунньу ый бүтэһик күнүгэр былыргылар ынах таҥарата диэни бэлиэтииллэрэ. Олунньу 12-с күнүгэр Дьыл Оҕуһун биир муоһа тостор. Олунньу 24-с күнүгэр иккис муоһа туллар. Кыра Одун чугаһыыр. Одун – ахсыс халлаан айыыта. Кини орто дойду буор кута буолар. Одун – төрүт буор кут. Халлаан күннэрин, киһи бодотун Одун үөскэппит. Одун Хаан курдук дьылҕаны оҥорор эбит. Уратылара, суолталара – билиини таһаарыы. Оттон Одун Хаан – дьылҕа дьиҥнээҕин бу кэмҥэ оҥорор.

Олунньу маҥнайгы күнэ — дьыл оройо

ДЬЫЛ уһуна - 220 хонук. Бу кыстык кэмэ. Дьыл саҕаламмыта 110 хоммутун кэннэ -- олунньу 1 күнүн ДЬЫЛ ОРОЙО диэн ааттыыллар. Кыһыҥҥы хонук аҥаара бүтэр. Кыстыкка бэлэмнэммит ас аҥаара сиэниллэр. Маҥхааһайга бурдук, кыбыыга от лоп курдук аҥаара хаалбыт буоллаҕына, үчүгэйдик сыл тахсыахха сөп.

Олунньуга – саас кэлиитин уонна хайдах сайын кэлэрин буолуоҕун бэрэбиэркэлииллэр. Ый хаһыс күнүгэр сылыйар да, кэлэр ыйга ол кэмҥэ бэлиэтээһин буолар. Олунньуга сылаас, былыттаах буоллаҕына, сайына кураан, тымныы буоллаҕына – сайына ардахтаах. Тымныы тостор, сис былыта олунньу 15-20 күннэригэр буолар.

Олунньу ый билгэлэрэ

Олунньу ый 1 күнэ. Дьыл оройо буолар. Кыһыҥҥы хонук аҥаара бүтэр. Кыстыыр от аҥаарыттан итэҕэһэ суох хаааллаҕына, үчүгэйдик сыл тахсыллар. Бу күн хайдаҕый да, ый бүтүүтэ оннук буолуоҕа. Былыта суох күннээх буоллаҕына, саас эрдэ кэлэр.Эһэ арҕаҕар сытан эргийэр, биирдэ ытыһын саланар.

Олунньу ый 2 күнэ. Ый дьиэлэннэҕинэ - мөлтөх үүннүүлээх сайыҥҥа. Күн орто күннээх буоллаҕына, эрдэтээҥҥи саас, былыттаах буоллаҕына, хойукка диэри тыалырар.

Олунньу ый 10 күнэ. Хайах хостуур. Күн тыалырдаҕына - сайына ардахтаах.

Олунну ый 11күнэ. 10-с ый бүтэһик күнүгэр былыргылар ынах таҥарата диэни бэлиэтииллэрэ.

Олунньу ый 12 күнэ. Иккис Охонооһойоп -- тымныы оҕуһун бастакы муоһа тостор. Куйуурдааһыны саҕалыахха сөп. Сырдык кэм күн уһуна 9 чаас.

Олунньу ый 15 күнэ. Бу күн тыалырдаҕына – сааһа хатааһыннаах буолар.

Олунньу ый 24 күнэ Үһүс Охонооһойоп -- тымныы оҕуһун иккис муоһа тостор. Сырдык кэм, күн уһуна 10 чаас.

Декада диэн ый 10 хонуга ааҕыллар:

I декада- ый 1-10 күннэрэ

II декада- ый 10-20 күннэрэ

III декада- ый 20-30 күннэрэ

КИИН УЛУУСТАР:

Олунньу ый киин үгүс улуустарга урукку сылларга тэҥнээтэххэ балай да сылаас буолара сабаҕаланар. Арай Оҕуспут бастакы муоһа тостуон иннинэ, ол эбэтэр олунньу ый 9,10,11 күннэригэр, -45..-47 тымныйан ылыа, онон бүтэр.

 I декадаҕа хаар мэлигир, II декадаҕа кыра соҕус хаардаах, онон бу ыйга хаар бүтэр.

Бу ый I декадата урукку сылларга тэҥнээтэххэ сымнаһыар. Күнүс -24С -29С кыраадыс тымныы, түүнүн -33С -36С, кыраһа хаара кэмчи.

II декада кыра сөҥүүлээх буолсу, күнүс -26 -29С кыраадыс тымныы, түүнүн  -33С -36С  кыраадыс тымныы.

III декада хаара кэмчи соҕус буолсу, көннөрү тымныйыыһык. Күнүс-23С -26С кыраадыс тымныы, түүн  -30С -34С  кыраадыс тымныы буолсу.

Былырыын 2021 сыл: I декада -51С -44С, II декада -41С -31С, III декада -41С -28С

БҮЛҮҮ БӨЛӨХ УЛУУСТАР

Бүлүү эҥээр улуустарга, киин улуустарга тэҥнээтэххэ, балай да сымнаһыар буолсу, дьэ, уонна бу ыйга Бүлүү эҥээр улуустарга хаар олох кэмчи буолсу.

Бу ый I декадата урукку сылларга тэҥнээтэххэ сылаас, күнүс -25С -30С кыраадыс тымныы, түүнүн -30С -34С. Бу декадаҕа хаар суох.

 II декада балай да хаар кэмчи буолсу күнүс. -24С -27С кыраадыс тымныы, түүнүн  -28С -31С. Кыраадыс тымныы.

III декада хаара олох аҕыйах. Күнүс-21С -25С кыраадыс тымныы, түүн  -26С -30С  кыраадыс тымныы буолсу.

Былырыын 2021 сыл: I декада-41С-45С, II декада-33С-39С, III декада-30С-36С

ӨЛҮӨХҮМЭ, АЛДАН, НЕРЮНГРИ:

Соҕуруулуу-арҕаа улуустарга бары улуустар курдук хаара эмиэ кэмчи буолсу, былырыыҥҥытааҕар арыый да сымнаҕас буолсу. Ол курдук.

Бу ый I декадата күнүс -20С -23С кыраадыс тымныы, түүнүн -24С -27С тымныы.

II декада күнүс -19С -22С кыраадыс тымныы, түүнүн  -25С -27С  кыраадыс тымныы.

III декада. Күнүс-16С -20С кыраадыс тымныы, түүн  -22С -25С  кыраадыс тымныы буолсу.

Былырыын 2021 сыл: I декада-40С -35С, II декада-33С -27С, III декада-33С -26С

ӨЙМӨКӨӨН УЛУУҺА:

Өймөкөөн Сахабыт Сирин саамай тымныы улууһунан биллэр, ол гынан урукку сыллардааҕар  олунньу ый балай да сымнаһыар буолсу. Хаарбыт олох кэмчи, суоҕун курдук, онон манан биирдэ эмит кыыдамнаан ылар.

Бу ый I декадата күнүс -32С -36С кыраадыс тымныы, түүн -36С -39С тымныы.

II декада балай да тымныы буолсу, күнүһүн -35С -38С кыраадыс тымныы, түүнүн -38С -43С кыраадыс тымныы.

III декадаҕа. Күнүһүн -32С -35С, түүн -40С -42С кыраадыс тымныы.

Былырыын 2021 сыл:I декада-42С -50С, II декада-35С -46С, III декада-32С -43С

ДЬААҤЫ УЛУУҺА:

Верхоянскай Сахабыт Сирин биир эмиэ саамай тымныы улууһунан биллэр, ол гынан былырыын турбут тымныылар курдук тымныы буолуо суоҕа, урукку сыллардааҕар сымнаһыар буолсу дуу. Бу ый I декадата күнүс -40С -42С кыраадыс тымныы, түүнүн -44С -50С тымныы.

II декада. Күнүһүн -35С -39С кыраадыс тымныы, түүнүн -41С-45С кыраадыс тымныы.

III декадаҕа күнүһүн-34С -36С кыраадыс тымныы, түүн -41С -45С кыраадыс тымныйыыһык.

Былырыын 2021 сыл:I декада-54 -55С, II декада-42С -50С, III декада-38С -49С

АБЫЙ, МУОМА, ХАЛЫМА, ҮӨҺЭЭ ХАЛЫМА, АЛЛАРАА ХАЛЫМА, АЛАҺЫАЙ УЛУУСТАРА:

Халыма-Индигиир эҥээр улуустарга,бу олунньу ыйга хаар олох да суох буолсу. Бу ый I декадата күнүс -35С -38С кыраадыс тымныы, түүн -40С -43С тымныы.

II декада күнүһүн -30С -34С кыраадыс тымныы, түүнүн -39С -42С кыраадыс тымныы. III декадаҕа күнүһүн -28С -30С кыраадыс тымныы, түүн -39С -42С кыраадыс тымныы.

Былырыын 2021 сыл: I декада-44С -48С, II декада-38С -47С, III декада-34С -45С

АНААБЫР, ӨЛӨӨН, ТИКСИ:

Аартыка эҥээр улуустарга олунньу ый иккис, үһүс декадаларыгар түүҥҥү өттүгэр балай да тымныйыыһык.Бастакы, иккис декадатыгар хаара кэмчи соҕус буолсу.

Бу ый I декадата күнүс -24С -28С кыраадыс тымныы, түүн -25С -28С тымныы.

II декада түүҥҥү өттүгэр балай да тымныйыыһык. Күнүһүн -26С -28С кыраадыс тымныы, түүнүн -31С -34С кыраадыс тымныы. III декадаҕа. Күнүһүн -27С -29С кыраадыс тымныы, түүн -31С-33С кыраадыс тымныы.

Былырыын 2021 сыл: I декада-33С -35С, II декада-36С -38С, III декада-37С -38С

Тускул