Уопсастыба

Биэс чахчы

Эппити бигэргэтэн, бэс ыйын 1 күнүн биэс чахчытын быһаарар тоҕоостоох.

Бастакы. Оҕо көмүскэлин күнүн бэлиэтээһин туһунан Быһаарыы 1949 сыл алтынньы ыйга Париж куоракка ыытыллыбыт аан дойдутааҕы дьахталлар демократическай кэнгириэстэргэр ылыныллыбыт уонна 1950 сыллаахтан саҕалаан бэлиэтэнэр. Ити сыл 51 судаарыстыба Оҕо көмүскэлин күнүн бэлиэтээбит. Онон, быйыл бу бэлиэ күн аан дойдуга 72-с төгүлүн бэлиэтэнэр.

Иккис. Оҕо быраабын туһунан бастакы Декларация 1959 сыллаахха оҥоһуллубут. Онтон Оҕо көмүскэлин күнэ олохтуммутун кэннэ, 10 сыл буолан баран, Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ оҕо быраабын Декларациятын торумун оҥорбут. Итиннэ олоҕуран, 1989 сыл сэтинньи ый 20 күнүгэр оҕо быраабын Конвенцията бигэргэммит. Туһааннаах боппуруоска, оҕо быраабын судаарыстыбалар икки ардыларынааҕы дуогабардарын быһыытынан, бу Конвенция оҕо быраабын Аан дойду таһымыгар көмүскүүр улахан төрүт суолталаах юридическай докумуон буолар.

Үһүс.Сорох дойдуларга Оҕо көмүскэлин күнэ бэс ыйын 1 күнүгэр буолбакка, сэтинньи 20 күнүгэр бэлиэтэнэр эбит. Холбоһуктаах Нациялар тэрилтэлэрин Генеральнай Ассамблеята 1954 сыллаахха Оҕо көмүскэлин күнүн Аан дойду таһымыгар бэлиэтиэххэ сөбүн туһунан этии киллэрбит. Ол кэнниттэн, 1959 сылаахха туһааннаах Декларация, 1989 сыллаахха Конвенция ылыллыбыттар.

Төрдүс. Оҕо көмүскэлин күнэ бэйэтэ ураты былаахтаах. Былаах от күөҕэ өҥө үүнүүнү-сайдыыны, чэгиэни уонна быйаҥы туоһулууллар. Кини ортотугар баар Сир, сир биһиги уопсай дьиэбит буоларын кэрэһэлиир. Сири тула сиэттиһэн турар араас өҥнөөх дьон фигуркалара, биир ситим сомоҕолоһууну бэлиэтииллэр.

Бэһис. Бэс ыйын 1 күнүгэр өссө биир саҥа бырааһынньык бэлиэтэнэр – Төрөппүттэр бүтүн аан дойдутааҕы күннэрэ. Бу бырааһынньык 2012 сыллаахха ХНТ Генеральнай Ассамблеятын 66-с сиэссийэтигэр бигэргэнэн, 2013 сылтан саҕалаан Аан дойду таһымынан бэлиэтэнэр.

Онон, бэс ыйын 1 күнэ оҕолор уонна төрөппүттэр үөрэ-көтө бииргэ бырааһынньыктыыр бэлиэ күннэрэ.

Уһуйаантан элбэх тутулуктаах

Бу бырааһынньык чэрчитинэн мин Дьокуускай куорат 10 №-дээх «Туллукчаан» уһуйаанын «Мичээр» бөлөҕүн төрөппүттэрин көрсөн, кинилэр оҕо саастарын туһунан өйдөбүллэрин уонна оҕолорго анаан туох баҕа санаалаахтарын ыйыталастым. Онуоха маннык хоруйдаатылар.

Мария Семенова:

1. Мин дьоллоох оҕо сааһым Нам улууһун I Хомустаах нэһилиэгэр ааспыта. Ийэм Корякина Мария Афанасьевна медсиэстэрэ, аҕам Корякин Степан Прокопьевич идэтинэн лесник этилэр. Оҕо сааспар улахан оруоллаах киһинэн эбэм Баишева Варвара Николаевна буолар. Кини уу сахалыы унаарытан саҥарара, “Сарсын-сарсын сарсыарда, саадьаҕай ынаҕым маҥырыыта...” диэн ырыата, алыптаах остуоруйалара, өлгөм үүтэ-сүөгэйэ, сылаас-сымнаҕас эйгэтэ миэхэ дьоллоох олоҕу түстээбиттэрэ. Эбэлээх буоламмын, уһуйааҥҥа оскуолаҕа киириэм иннинээҕи эрэ сыл сылдьыбытым. Иитээччим Христина Иевна Федосеева, ньээҥкэм Матрена Егоровна Делиграсова кыһамньылаах илиилэригэр киирэммин өссө үүммүтүм-сайдыбытым.

Маҥнайгы кылааска билии-көрүү эйгэтигэр учууталым Марфа Гаврильевна Степанова эрэллээхтик сиэтэн киллэрбитэ. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьаммын, үҥкүүнэн дьарыктаммытым, пионерскай дружина сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээн, “Артек” лааҕырга сылдьар чиэскэ тиксибитим.

2. Оҕолорго баҕарыам этэ чаҕылхай күннээх эйэлээх халлааны, ийэ-аҕа уостубат тапталын, дьиэ кэргэннэригэр үүнэргэ-сайдарга аналлаах сылаас-сымнаҕас сыһыаны, эйгэни, төрөөбүт тылларын өрө тутан, саха буолан сандаардыннар! Түгэнинэн туһанан, «Туллукчаан» уһуйаанын «Мичээр» бөлөҕүн иитээччитэ Катерина Бурнашеваҕа, кини көмөлөһөөччүлэрэ Парасковья Поповаҕа, Акулина Ивановаҕа махталбытын биллэрэбит! Парасковья Ивановна кырачааннары иитиигэ өр сыллаах уопутугар тирэҕирэн, сахалыы эйгэни олохтуур «Мин саха оҕотобун» бырайыагы оҥорон оҕолору дьарыктыыр. Онон биһиги оҕолорбут сахалыы тыыннара уһугунна, билиилэрэ-көрүүлэрэ кэҥээтэ.

Сардаана Созонова:

1. Мин Дьокуускайга төрөөбүтүм, улааппытым. Оҕо сааһым дьоллоохтук-соргулаахтык ааспыта. Ити иһин, төрөппүттэрбэр махталым муҥура суох. Мин санаабар, оҕо ханнык уһуйааҥҥа, оскуолаҕа сылдьара, кимниин доҕордоһоро, быһата, хайдах эйгэҕэ улаатара кини инники олоҕор улахан оруолу оонньуур. Мин «Туллукчааҥҥа» сылдьар дьолго тиксибитим, бу уһуйаан оччоттон баччааҥҥа диэри куорат биир бастыҥ үлэлээх итиэннэ саамай сүрүнэ, сахалыы тыыннаах уһуйаана буолар. Иитээччилэрбит Ирина Ивановна, Валентина Васильевна биһиэхэ элбэх билиини биэрбиттэрэ, бары өттүнэн сайдарбытыгар улахан олугу уурбуттара. Уһуйаан кэнниттэн салгыы үксүбүт Саха гимназиятыгар үөрэнэ киирбиппит. Билигин ыал ийэлэрэ-аҕалара буолан, аны оҕолорбут «Туллукчааҥҥа» бииргэ сылдьалларыттан үөрэбит.

2. Аныгы саха оҕото бу түргэнник сайдан иһэр олоххо хаалбакка, тэҥҥэ барсан иһиэхтээх уонна төрөөбүт тылын хайаан да билиэхтээх. Биһиги бөлөхпүтүгэр нэдиэлэ биир күнэ «Мин саха оҕотобун» диэн бырайыакка ананан ыытыллар. Манна күммүт сахалыы таҥнан кэлииттэн, алгыстаах алаадьыны амсайыыттан саҕаланар. Салгыы оҕолор Саха сирин историятын, саха култууратын, тылынан уус уран айымньытын, үгэстэрин үөрэтэллэр, чабырҕахтыы үөрэнэллэр, остуоруйа истэллэр, илии-атах оонньууларын оонньууллар, оһуохайдыыллар, алгыс ылаллар. Түгэнинэн туһанан, оҕолорбутугар ийэлии-эбэлии сыһыаннаһар күндү иитээччилэрбитигэр махталбын тиэрдэбин! Төрөппүт уонна иитээччи биир сүбэнэн үлэлээтэхпитинэ эрэ, биһиги кырачааннарбыт оҕо саастара дьоллоох уонна интэриэһинэй буолуоҕа.

Ариян Колодезников:

1. Мин оҕо сааһым эһэм аахха, Томпо улууһугар, Мэҥэ Алдан нэһилиэгэр ааспыта, уһуйааҥҥа онно сылдьыбытым. Ийэм бииргэ төрөөбүт эдьиийэ Марина Васильевна иитээччи этэ. Дьоллоох оҕо сааһым доҕотторун кытары сибээспин билигин да быспаппын. Бэлисипиэти бастаан тэбэ үөрэммиппин, футболлуурбун, күнү тура оонньоон-көрүлээн, дьиэбин киэһэ биирдэ буларбын күндүтүк саныыбын

2. Оҕо көмүскэлин күнүнэн оҕолорбутугар баҕарыам этэ, дьоллоох оҕо сааһы, эйэлээх халлааны, элбэх эрэллээх доҕоттору, хаһан да ыалдьыбаттарыгар, чэгиэн-чэбдик сылдьалларыгар.

«Мичээр» бөлөх иитээччитэ Катерина Бурнашева күн сирин Чурапчыга көрбүтэ, оҕо сааһа Уус Алдаҥҥа ааспыта. Түөрт оҕолоох иллээх ыалга мааныланан, харыстанан иитиллибитэ. Төрөппүттэрэ учууталлар буолан, куруук үлэ үөһүгэр сылдьаллара, ону утумнаан, иитии эйгэтин талан, айымньылаахтык үлэлии сылдьар.

– Иитээччилэрим чэгиэн-чэбдик буолалларыгар, уһуйааҥҥа ылбыт үөрүйэхтэрэ тэҥҥэ сайдан, олохторугар туһалыырыгар уонна уйулҕа өттүнэн чөл, толору туруктаах дьон буола улааталларыгар баҕарабын, – диир кини. – «Туллукчаан» уһуйааммыт салгыы үүнэ-сайда, куорат кырачааннарын сахалыыэйгэҕэ, үтүөҕэ-кэрэҕэ уһуйа туруохтун!

Түмүк оннугар

Өрөспүүбүлүкэбит бары дьиэ кэргэттэрин Оҕо көмүскэлин уонна төрөппүттэр аан дойдутааҕы күннэринэн эҕэрдэлиибин. Баҕарабын чөл доруобуйаны, үлэни-хамнаһы, баайы-дуолу, дьиэ кэргэҥҥэ ситиһиилэри.

Дьиэ кэргэҥҥит үтүө үгэстэрэ үксүү, кэтэх хаһаайыстыбаҕыт быстыбакка хаҥыы, тиэргэҥҥит куруук оҕо саҥатынан толору буола турдун диэн дьолу-соргуну тускуллуубун.

Парасковья ПОПОВА-Тускулаана,

РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ