Уопсастыба

Райком иккис сэкирэтээринэн Иванов П.И., райком тэрийэр отделын салайааччытынан Федоров М.Ф. ананан үлэлээбиттэрэ. Дмитрий Алексеевич ол кэмҥэ биһигини, үрдүк уонна орто анал үөрэҕи бүтэрэн дойдубутугар үлэлии кэлбит эдэр специалистары, болҕомтоҕо ылан, каадыры бэлэмниир райком номенклатуратыгар киллэрэн, тыа хаһааайыстыбатын хайысхатыгар сыһыаран үлэлэппитэ.
Ол курдук, мин 1988 сыллаахха Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтун бүтэрэн, «Исидор Бараахап» сопхуос Тамалакааннааҕы отделениетыгар зоотехник-биригэдьииринэн ананан үлэбин саҕалаабытым. Тамалакаан отделениетын управляющайынан Красноярскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтун бүтэрбит Кардашевскай А.И., Харбалаах отделениетыгар Дьокуускайдааҕы салайар кадрдар техникумнарын бүтэрбит Алексеев С.И. үлэлииллэрэ. Оччолорго ааҕан-суоттаан үлэлээһин механизмнара киирэн эрэр кэмнэрэ этэ, Үөһээ Бүлүү улууһугар бастакынан «Исидор Бараахап» сопхуостан туһунан арахсан, Ороһу хозрасчетнай-аренднай тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэтэ тэриллибитэ, кини салайааччытынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, “Үлэ кыһыл знамята” уордьан кавалера, уһулуччулаах тыа хаһаайыстыбатын производстватын тэрийээччитэ уонна салайааччыта Егоров В.П. анаммыта, киниэхэ солбуйааччынан Дьокуускайдааҕы салайар кадрдар техникумнарын бүтэрбит Антонов А.В. үлэлиирэ. Ити сыл бүтүүтүгэр Дмитрий Алексеевич сорудаҕынан, «Исидор Бараахап» сопхуос парткомун сэкирэтээрэ Корякин Н.П. уонна сопхуос дириэктэрэ Львов П.Н. миигин ыҥыран ылан, кэпсэтэн, сопхуос кылаабынай зоотехнигынан, зоо-ветслужба кооперативын салайааччытынан анаан үлэлэппиттэрэ. 1989 сыл күһүнүгэр партия райкомун иккис сэкирэтээрэ Иванов П.И., каадырдары кытта үлэлиир, тэрийэр отдел сэбиэдиссэйэ Федоров М.Ф. уонна пропаганда отделын сэбиэдиссэйэ Степанов Г.А. буолан ыҥыран ылан, кэпсэтэн, Дмитрий Алексеевич рекомендациятынан, каадыры бөҕөргөтүү быһыытынан үлэлэтэ таһаарабыт диэн «Дүллүкү» сопхуос партийнай конференциятынан партком сэкирэтээринэн быыбардатан үлэлэппиттэрэ. «Дүллүкү» сопхуос дириэктэринэн Дмитриев Н.З., уруккута ССКП райкомун үһүс сэкирэтээринэн үлэлии сылдьыбыт, олус култуурунай, киэҥ билиилээх салайааччы үлэлиир этэ. Дмитрий Алексеевич ССКП райкомун бастакы сэкирэтээрин быһыытынан биһигини ыҥыран, кэпсэтэр, сүбэлиир-такайар этэ. Кини иккис сэкирэтээр Иванов П.И. кытта олус тапсан үлэлээбиттэрэ, онон Үөһээ Бүлүү оройуонун социальнай-экономическай өттүнэн сайдыытыгар кырата суох кылааты киллэрбиттэрэ. Ол кэмнэргэ ССКП райкомугар бары даҕаны дьоҕурдаах, талааннаах дьон мустан үлэлээбиттэрэ. ССКП киин кэмитиэтэ «Кадры решают все» диэн үлэҕэ көҕүлүүр сыалы-соругу туруорара.
1991 сыллаахха, «Балаҕаннаах» КП-ны салайар кэммэр, сайын от ыйыгар өрөспүүбүлүкэ Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Николаев М.Е. уонна оройуон сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Ноттосов Д.А. кэлэн нэһилиэк актыыбын, тыа хаһаайыстыбатын салайааччыларын түмэн, от үлэтин хаамыытыгар сүбэ мунньах ыыппыттара. Биһиги Балаҕаннаахтан бу мунньахха сэрии, тыыл, үлэ бэтэрээнэ Адамов Т.А., өрөспүүбүлэкэ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, сылгыһыт Васильев Н.Е., Балаҕаннаах ситэтэ суох орто оскуолатын дириэктэрэ Васильева Л.Т. уонна Балаҕаннаах коллективнай тэрилтэтин Мэҥэлээх звенотун салайааччыта Жендринскэй А.И. буоламмыт кыттыбыппыт. Мунньахха Михаил Ефимович уонна Дмитрий Алексеевич өрөспүүбүлүкэ, оройуон оттооһуҥҥа хайдах үлэлээн иһэрин иһитиннэрэн, үлэҕэ-хамнаска сыал-сорук туруорбуттара. Ол кэнниттэн олохтоох тыа хаһаайыстыбатын салайааччылара Кардашевскай А.И., Дмитриев С.И. буоламмыт от хаамыытын туһунан иһитиннэрии оҥорбуппут. Мунньах түмүктэнэн эрдэҕинэ тураммын, Михаил Ефимовичка, Дмитрий Алексеевичка туһаайан Балаҕаннаах учаастагын Нам нэһилиэгиттэн арааран, Балаҕаннаах нэһилиэгин тэрийэр туһунан этии киллэрбитим, ол кэннэ Адамов Т.А., Васильев Н.Е., Васильева Л.Т. бу боппуруоһу бигэргэтэн этиммиттэрэ. Нам дьоно төһө даҕаны арахсыы боппуруоһун сөбүлээбэтэхтэрин үрдүнэн, Михаил Ефимович Дмитрий Алексеевичка уонна ол кэмҥэ Нам нэһилиэгин сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлии олорор В.А.Бырдакаровка Балаҕаннаахтар туруорсар боппуруостарын быһааралларыгар сорудах биэртэлээбитэ.

Балаҕаннаах туһунан нэһилиэк буоларын Дмитрий Алексеевич Ноттосов ис сүрэҕиттэн өйүүр этэ. Бу боппуруоска кинилиин хаста да көрсөн кэпсэппиппит. 1992 сыллаахха Үрдүкү Сэбиэт Бэрэссэдээтэлэ Иванов К.Е. дьаһалыгар олоҕуран, оройуон сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Чычахов И.Е. дьаһалынан Балаҕаннаах нэһилиэгэ тэриллибитэ, нэһилиэк сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн, баһылыгынан Прокопьев А.Т. ананан айымньылаахтык үлэлээбитэ. Быйыл Балаҕаннаах нэһилиэгэ тэриллибитэ 30 сылын бэлиэтээтибит.
Дмитрий Алексеевич киһи быһыытынан биир өттүнэн сымнаҕас, үрдүк култууралаах, иккис өттүнэн үлэҕэ-хамнаска ирдэбиллээх салайааччы этэ. Кэлин Үөһээ Бүлүү улууһун тыатын хаһаайыстыбатын салайар кэмнэрбэр, кини «Туймаада» ҮАПК генеральнай дириэктэринэн ананан үлэлээбитэ. Ити тэрилтэ иһинэн “Туймаада-лизинг”, “Туймаада-агроснаб”, “Туймаада-нефть” диэн тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэнэн, саппаас чааһынан, уматыгынан хааччыйар тэрилтэлэрдээх этэ. Ити тэрилтэлэр салайааччыларынан Дмитрий Алексеевич үлэҕэ өрө таһаарбыт уолаттара «Туймаада-лизиҥҥэ» Григорьев Г.П., «Туймаада агроснабка» Филиппов В.В., «Туймаада-нефтькэ» Макаров И.К. тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ.

Дмитрий Алексеевич сынньалаҥ кэмигэр байанайдаах булчут этэ. Ол курдук, кини төрөөбүт-үөскээбит Харбалааҕын тыатыгар тахсан бултуура, тииҥниирэ, куска-хааска, улахан да бултка биир дойдулаахтарын кытта үөрэ-көтө сылдьыһара.
Биһиги, кини үүннэрбит, ииппит-такайбыт уолаттара билигин 60 сааспытын ааспыт, сааһырбыт дьон, Алексеев С.И., Антонов А.В., Дмитриев С.И., Кардашевскай А.И. билигин Туобуйа, Ороһу, Балаҕаннаах, Нам нэһилиэктэрин баһылыктарынан айымньылаахтык үлэлии сылдьабыт. Үлэҕэ-хамнаска үөрэппит-такайбыт, өйөөбүт, үүннэрбит, ытыктыыр киһибитин Дмитрий Алексеевич Ноттооһобу куруук ахта-саныы кэпсэтэбит, эдэр сааспытын ахтыһабыт уонна кинини улахан махталынан өрүүтүн өйдүү сылдьабыт.

Степан Дмитриев,

«Балаҕаннаах нэһилиэгэ» МТ баһылыга,

Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.