Уопсастыба

Күнүскү чэй кэмигэр бары мустан аһыыр бириэмэбитигэр быраастар хас киһини көрбүттэрин, бэлиэтээбиттэрин кэпсэтэллэр. Биир оннук кэмҥэ оҕо бырааһа Евдокия Монастырева: "Тумакка аанньал баар эбит. Елизавета Афанасьевна диэн. Карточкалары барытын наардаабыт, бэлэмнээбит. Олохтоохтору, оҕолору тугунан, хаһан ыалдьа сылдьыбыттарын барытын билэр. Инньэ гынан олус көмөлөстө. Таҥара миэхэ ыыппыт", - диэн кэпсээбитин сэҥээрэ истибитим.

Ити кини Елизавета Афанасьевна Индеева диэн Тумат балыыһатын биэлсэрин туһунан эппитэ. Елизавета Афанасьевнаны кытта түгэн булан сэһэргэһиэхпин баҕарбытым да, быраастарга көрдөрө кэлбит дьон элбэх буолан, хайдах да быыс булбатаҕым. Арай бүтэһик күҥҥэ, көрдөрөр дьон арыый аҕыйыы быһыытыйбытыгар түгэн булан сэһэргэспитим.

- Биһиги, Екатерина Дмитриевна Томскаялыын 1983 с. медучилищены бүтэрэн бараммыт, Минздрав анааһынынан кэлбиппит. Бастаан мин Депутатскайга практикабын ааһан баран, вертолетунан Тумакка тиийдим. Кэлбиппэр, Борис Борисович диэн нуучча бырааһа аҕыйах хоноот уоппуска ылан, баран хаалбыта. Инньэ гынан соҕотоҕун хаалбытым, - диэн Елизавета Афанасьевна сэһэнин саҕалаата.

"Оччолорго уоту бириэмэнэн бирэллэрэ. Санитаркалар оһоҕу чоҕунан оттоллор этэ. Сырыы аҕыйах, сибээспит рация буолара. Аҥардас укуолларбытын, испириистэрбитин оргутар үгүс түбүгү ылара. Биһиэхэ, саҥа үөрэхтэрин бүтэрэн кэлбит кыргыттарга, Матрена Слепцова уонна Лидия Слепцова диэн олохтоох сиэстэрэлэр көмө-тирэх буолбуттара. Төһө да анал үөрэҕэ суох буоллаллар, үйэлэрин тухары сиэстэрэлээбит буолан, барытын билэллэр этэ. Биһиги кинилэртэн үгүскэ үөрэммиппит. Оччолорго олох-дьаһах да ыараханыттан буолуо, сэллик ыарыыта элбэхтик бэлиэтэнээччи. Ыаллары кэрийэ сылдьан, укуол оҥорооччубут, эмтээччибит. Ыраах тыаҕа ол бу оһол таҕыстаҕына эҥин барааччыбыт. Биирдэ 90-с сс. биир киһи сааҕа дэҥнэммиттэригэр тиийбиппит. Суһал көмөнү тута оҥорбуппут. Рациянан вертолет ыҥыртарбыппыт. Онно биһиэхэ 30-туу солк. бириэмийэлээбиттэрин өйдүүбүн. Ол киһи билигин баар, этэҥҥэ сылдьар. Уонна биирдэ эмиэ ыраах тыаҕа биир киһи бураныттан таҥнастан, иһин доргуппута. Онно тиийэн, халлаан усулуобуйата куһаҕан буолан, ыарыһахпытын манаан, вертолету хас да күн кэтэспиппит. Ол киһи билигин эмиэ чэгиэн", - Елизавета оччотооҕу кэми санаан үөһэ тыынан ылар.

- Билигин олохпут сайдан, дьон Дьокуускайга тиийэн кытары эмтэнэллэр. Урут "куоракка эмтэнэ барбыт" диэн буолла да, улаханнык ыалдьыбыт курдук ылыналлара. Оччолорго, чахчы, олох уустук эбит. Билигин кэлэн сөҕөбүт. Тимир оһоҕунан оттуллар дьиэлэр, кырыа буолбут түннүктэр... Билигин пневмония, бронхит, пневмококовай инфекция утары укуол туруортуубут. Маннык халандаарынан быһыы оҥоһуллара тымныйыы, сыыстарыы утары туһалаата. Ковид аан бастаан турбутугар, наһаа куттаммыппыт. Олус ыарахан ыарыы турбут курдук санаабыппыт. Манна бэйэбит дьоммут ыалдьыбаттарын наадатыгар ирдэнэр быраабылалары барытын тутуһуннарар этибит. Маҕаһыыҥҥа, уопсастыбаннай сирдэргэ эҥин мааската суох сырытыннарбат буола сатыырбыт. Кыратык биирдиилээн ыалдьыбыппыт. Ол эрэн "элбэх киһи ыарыйда" диэн суох этэ. Оннук ыалдьыбыппыт буоллар, олох иэдээн буолуо этэ буоллаҕа. Дьаҥы этэҥҥэ ааспыппыт оруола диэн, хантан эрэ кэлбит киһи олох быраабыланы, харантыыны барытын тутуһар, дьиэтигэр сытан эмтэнэр. Онтон кэнники ити ыарыы эмтэнэр буолбутун истэн баран, арыый уоскуйбуппут, - диэн кини салгыы дьаҥ кэлиитин ахтан аһарда.

"Мин Елизавета Афанасьевна кэнниттэн сотору буолан баран, акушерынан ананан үлэлии кэлбитим. Этиллибитин курдук, ол кэмҥэ усулуобуйа өттүнэн уустуктар бааллар этэ. Биирдэ биир дьахтар төрөөрү хаана барбыта. Уот да, сибээс да суох. Рациянан нэһиилэ тахсан, вертолет ыҥыртарбыппыт. Сарсыарданан икки вертолет кэлэн, ылан барбыттара. Елизаветалыын сороҕор мотуорунан, кыһынын буранынан ыарыһахтарга баран аҕай кэллэхпит. Кэргэнэ Иван Горохов үлэтин курдук илдьэ сылдьааччы. Дьиҥэр, эбээһинэһэ буолбатах буоллаҕа. Ол эрэн хайдах туора туруоххунуй", — диэн Екатерина Томская сэһэргиир.

Елизавета Афанасьевна дьүөгэтинээн Екатерина Дмитриевнаны кытары Тумакка кэлэн үлэлээбиттэрэ 40-тан тахса сыл буолбут. Бэйэлэрэ бу дойдуга кийииттээн, оҕо-уруу төрөтөн, сиэннэрдэнэн, ыал буолан олороллор. "Үөрэрбит диэн, олохтоох оҕолор медицинскэй үөрэххэ туттарсан киирэн, сотору бүтэрэллэр. Инньэ гынан солбуйар ыччаттардаахпыт", — диэн киэн тутта кэпсииллэр.

Оччотооҕу киинтэн тэйиччи сытар нэһилиэктэргэ Елизавета Афанасьевна, Екатерина Дмитриевна курдук үтүөкэн медиктэр кэлэн үлэлээн, үгүс дьон үрүҥ тыыннарын быыһаатахтара. Тоҕо эбитэ буолла, кинилэри кытары кэпсэтэ олорон норуодунай худуоһунньук Афанасий Осипов "Изгнание шамана" диэн хартыыната харахпар көстөн кэллэ. Ыарыһахха кэлбит эдэркээн кыыс көмүлүөк оһох сырдыгар сандаарара. Эрэли, олоххо эрэли аҕалан.